سازمان سیا برای «قیام ملی»، فقط 60هزار دلار هزینه کرد!

معصومه رضایی _  تاریخ‌پژوه

با مرور تاریخ و بررسی دو کودتای سوم اسفند 1299توسط انگلیس و 28مرداد 1332به پشتیبانی آمریکا، می‌توان دریافت که چگونه پول‌پاشی‌های این دو قدرت استعماری، با تثبیت استبداد به جنگ مردم ایران آمد و دو دولت سلطه‌جو با هزینه کردهای خود، موجبات تثبیت دیکتاتوری را در ایران فراهم کردند.
حوادث مشروطه با خط انحرافی که انگلیسی‌ها طی 14سال (از 1285تا 1299) در آن ایجاد کردند، منجر به کودتای سیاه سوم اسفند 1299و ظهور به‌روزترین نسخه از دیکتاتوری و استبداد شد. هرچند انگلیسی‌ها در فضای آشفته آن روز قاجار، متحمل چنان هزینه‌ای برای انجام کودتا نشدند، اما پول‌های انگلیسی نیز در ترغیب کودتاچیان برای حرکت در جهت منافع بریتانیا، بی‌تأثیر نبود و این امکان در اختیار قزاق‌های رضاخانی قرار گرفت و منجر به آغاز سلطنت دیکتاتوری پهلوی‌ها شد.
33سال بعد در کودتای 28مرداد 1332نیز، این دلارهای آمریکایی بود که ملی شدن صنعت نفت را به شکست کشاند و سبب تثبیت و مستحکم‌تر شدن استبداد محمدرضا پهلوی شد. بررسی‌های تاریخی نشان از طرح‌ریزی‌ها و مصوبه‌های مالی اتاق فکرهای سیا و MI6 دارد. چنانچه کرمیت روزولت در خاطراتش می‌نویسد:«ما یک صندوق آهنی عظیم‌الجثه در دفتر معاونم داریم...این صندوق غرق در پول ایرانی است... ما معادل یک‌میلیون دلار در گاوصندوق داریم، متحدین و قدرت مالی ما معین شدند». این پولی است که روزولت برای هزینه‌ کودتا آماده کرده بود. پهلوی دوم در یک اعتراف سبک‌سرانه که طی آن سعی می‌کند هزینه‌ کودتا را کم جلوه بدهد، می‌گوید: «بعضی گفته‌اند انگلستان و به‌خصوص ایالات متحده آمریکا، از نظر مالی به سرنگونی مصدق کمک کرده‌اند. در این مورد مدارک دقیقی وجود دارد که ثابت می‌کند سازمان سیا در آن زمان، بیش از 60هزار دلار خرج نکرده بود!».
 گرچه اعتراف شاه بر هزینه‌ سازمان سیا، با ادعای قیام ملی او در 28مرداد معارض است، اما دست داشتن قدرت‌ها در این توطئه شوم چنان روشن بوده است که شاه و خواهرش در اصل موضوع بحث ندارند، فقط در مبلغ هزینه‌ آن به چانه‌زنی می‌پردازند! اشرف نیز مانند برادرش معتقد است «هزینه سیا در این عملیات ضد‌کودتا، بیش از شصت هزار دلار نشد». 
اما اسناد نشان می‌دهد که مبلغ یک میلیون دلار برای عملیات سرنگونی مصدق، تخصیص داده شده است: «وزارت خارجه و سیا، مشترکاً سیاست جدید و اعطای اختیار عملیاتی را به هندرسن سفیر آمریکا در ایران و راجر گویران، رئیس ایستگاه اطلاع دادند. در 4آوریل 1935(15فروردین 1332)، مدیر بودجه‌ای یک میلیون دلاری را به تصویب رسانید که می‌توانست توسط ایستگاه تهران در هر راهی که سرنگونی مصدق را به‌دنبال آورد، استفاده شود. به سفیر هندرسن و رئیس ایستگاه اختیار کامل داده شد که بخشی یا همه‌ یک میلیون دلار را بدون اجازه‌ بعدی، مادامی که سفیر و رئیس ایستگاه با یکدیگر هم‌رأی هستند، مورد استفاده قرار دهند...». بعد از اینکه انگلیس و آمریکا بر سر سرنگونی مشترک مصدق به توافق رسیدند، در طرح مشترکی که در لندن به تصویب رسید، پیش‌بینی کردند:«هزینه تخمینی کلی لازم برای اجرای این طرح برابر با 000/285دلار خواهد بود که 500/147دلار آن توسط سرویس آمریکایی و 500/137دلار آن، توسط سرویس انگلیس تهیه خواهد شد...».
اما اینکه چقدر از این بودجه و هزینه‌های پیش‌بینی شده مصرف شده باشد، معلوم نیست. فقط در یک قسمت پیش‌نویس لندن آمده است: «به‌مدت چند ماه، هم ایستگاه آمریکا در تهران و هم گروه انگلیسی (برادران رشیدیان) با زاهدی تماس نزدیک داشته‌اند. گروه انگلیسی معادل 000/50 (چهار تا پنج میلیون ریال)، برای این حمایت تدارک دیده است»، که با توجه به اینکه برادران رشیدیان به قول روزولت از خود نیز هزینه می‌کردند، معلوم نیست این هزینه از بودجه‌ طرح مصرف شده یا نه؟ طبق اسناد منتشر شده بعد از تصویب بودجه‌ یک میلیون دلاری در آوریل/فروردین، سیا به ایستگاه خود در تهران اجازه داد «هر هفته مبلغ یک میلیون ریال (نزدیک به ده هزار دلار) برای خرید همکاری اعضای مجلس ایران، خرج کند».
آنچه مسلم است، تخصیص مبلغ یک میلیون دلار برای هزینه کودتا است اما از این مبلغ چقدر هزینه شده است؟ آیا اصولا ایستگاه سیا موفق به خریداری نمایندگان شد یا نه، یا در مجموع چقدر به زاهدی پرداخت نمود؟ و چقدر هزینه‌ مطبوعات و روزنامه‌نگاران کرد؟ سؤالاتی است که جواب مشخصی ندارد. گرچه پول‌های انگلیسی و آمریکایی در کودتاهای سوم اسفند و 28مرداد مثمرثمر واقع شد اما غارت منابع مردم ایران توسط استعمارگران، در بهمن‌ماه 1357به پایان رسید و از طرح کودتای هایزر گرفته تا‌کنون، دلارهای آمریکایی توانایی سلطه بر منافع مردم ایران را نداشته و میلیاردها دلاری که آمریکا علیه نظام جمهوری اسلامی و مردم ایران صرف کرده، راه به جایی نبرده است.