گزارش
روایت تکان‌دهنده دختربچه‌های زباله‌گرد
اگرچه پدیده زباله‌گردی دختربچهها در سطح شهر تهران فراگیر نشده، اما شهرداری در حال ساماندهی تعداد اندک آنهاست
محمود مولایی-روزنامه‌نگار
کودکان‌کار، پسربچه‌‌های زباله‌گرد و حالا دختربچه‌های زباله‌گرد. این آخری موضوع نوظهور و غم‌انگیزتری است؛ اینکه دختربچه‌ای سر در مخازن بزرگ زباله فروکرده و در جست‌وجوی پسماند خشک است. تصویر دختربچه‌ای که از دست‌های نحیفش فاصله گرفته و چهره‌اش به سیاهی می‌زند و زباله‌گردی می‌کند. تصویر دخترانی که در چهارراه‌ها و میدان‌های پایتخت یا در کنار معابر، دستفروشی می‌کنند، تقریبا به چشم شهروندان آمده است، اما اینکه دختربچه‌ای احتمالا برای زباله‌گردی به کارگرفته شود، پیش از اینها در سطح شهر تهران رویت نشده بود.
زباله‌گردی دختربچهها در سطح شهر تهران هنوز فراگیر نشده است؛ یعنی کمتر دختربچه‌ای در حال زباله‌گردی دیده شده است، اما همین که در برخی از نقاط شهر به ویژه مناطق جنوب غربی پایتخت از جمله محله‌های ضلع جنوبی بوستان ولایت دختربچه زباله‌گرد رویت شده، نگران‌کننده به‌نظر می‌رسد. هم‌اکنون کمتر کسی از زباله‌گردی پسربچه‌ها تعجب می‌کند؛ زیرا سال‌های سال است که پسربچه‌ها گاه‌وبیگاه در پایتخت مشغول جمع‌آوری زباله خشک از مخازن پسماند هستند. حالا دختربچه‌های زباله‌گرد هم خیلی کم، اما در سطح شهر دیده می‌شوند؛ موضوعی که بی‌تردید حاکی از بی‌توجهی‌های یک‌دهه اخیر و گذشته نه چندان دور، چه از نظر مسائل اجتماعی و چه مسائل اقتصادی است؛ به همین‌خاطر، پدیده‌هایی مثل معتادان متجاهر و کودکان زباله‌گرد در شهر تهران طی چند سال گذشته رو به افزایش گذاشته و اکنون نهادهای مختلف باید به حل مشکلی که بزرگ‌تر شده است، بپردازند. اگرچه به‌گفته معاون امور مناطق سازمان مدیریت پسماند، تعداد دختربچه‌های زباله‌گرد به قدری نیست که نگران‌کننده باشد: «پدیده زباله‌گردی دختربچهها را تکذیب نمی‌کنم، اما شخصا خیلی به‌ندرت زباله‌گرد دختر دیده‌ام.» شادی مالکی به همشهری می‌گوید که در بسیاری از مناطق 22گانه شهر تهران پدیده زباله‌گردی دختربچهها وجود ندارد: «در خیلی از مناطق شهر تهران پدیده زباله‌گردی دختران دیده نشده و این نشان می‌دهد که در خیلی از مناطق با چنین پدیده‌ای مواجه نشده‌اند؛ یعنی این پدیده فراگیر نیست و در برخی مناطق و آن هم خیلی به‌ندرت زباله‌گرد دختر دیده شده است.»
کمرنگ‌شدن مسئولیت اجتماعی
شهرداری تهران در دوره فعلی در همکاری و هماهنگی با نهادهایی همچون نیروی انتظامی، بهزیستی، استانداری، وزارت بهداشت و... در قالب قرارگاه اجتماعی سعی در کاهش آسیب‌های اجتماعی پایتخت دارد. در این زمینه تاکنون اقدامات مؤثری برای جمع‌آوری و ساماندهی معتادان متجاهر صورت گرفته است، اما به‌گفته معاون امور مناطق سازمان مدیریت پسماند، پدیده زباله‌گردی دختربچهها از مقوله شهرداری تهران جداست. مالکی معتقد است که پدیده زباله‌گردی دختربچهها باید از منظر جامعه‌شناسی و روانشناسی بررسی شود. او می‌گوید: «اینکه زباله‌گرد دختر گهگاه رویت می‌شود، به عقیده من، نیاز به یک آسیب‌شناسی اجتماعی دارد. اینکه چرا باید چنین اتفاقی بیفتد که یک دختربچه یا زن زباله‌گردی کند؟ شاید یکی از دلایل آن سرپرست خانوار بودن یک زن باشد یا اینکه بد سرپرست بوده و مجبور به فعالیت اینچنینی شده است. البته زباله‌گردی دختربچهها قابل توجیه نیست و نباید چنین فعالیت‌هایی از سوی آنها صورت بگیرد. با همه اینها، سازمان مدیریت پسماند صلاحیت کارشناسی در مورد این پدیده را ندارد.»
به‌گفته رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران، مؤلفه‌های تأثیرگذار در ظهور و بروز پدیده‌های اجتماعی (زباله‌گردی، کودکان کار و خیابان و...)، شرایط اقتصادی، شرایط خانواده و محیطی است که افراد در آن زندگی می‌کنند. سیدحسن موسوی‌چلک همچنین معتقد است مستمری‌بگیران در این شرایط نمی‌توانند زندگی مناسبی داشته باشند؛ موضوعی که سبب می‌شود خانواده از تمام ظرفیت خود برای امرارمعاش استفاده کند. موسوی‌چلک می‌گوید: «اگر تا دیروز شاهد زباله‌گردی مردان خانواده بودیم و پس از آن پسربچه‌ها وارد شدند و اندکی بعد هم زنان به این حوزه ورود کردند، امروز شاهد زباله‌گردی دختربچهها هستیم.» موسوی‌چلک تأکید می‌کند: «قانون ممنوعیت کار کودکان زیر 18سال تصویب و سیاست‌های کلی ابلاغ شده است، اما هنوز در اجرای این قانون موفق نبوده‌ایم و همچنان شاهد حضور کودکان در کارگاه‌ها، خیابان‌ها و... هستیم. در این شرایط برای برون‌رفت از آسیب‌های اجتماعی (کودکان کار، زباله‌گردی، کارتن‌خواب‌ها و...) حرکت به سمت نظام چندلایه است.» این نظام چیست و چه می‌گوید؟
او معتقد است که در نظام چند لایه می‌توان با شناسایی نیاز مردم و نوع خدمات علاوه بر مدیریت اصولی حمایت‌های اجتماعی، میزان وابستگی همه‌جانبه به‌نظام و دولت را نیز کاهش داد: «در نظام چندلایه منابع مالی و نیروی انسانی و زیرساخت‌ها تجمیع می‌شود و از طریق مدیریت بهتر می‌توان حمایت و خدمات اجتماعی درست و بموقع از افراد داشت. برای تحقق چنین نظامی قطعاً نیاز به عزم ملی است و باید همه قوا پای کار بیایند تا بتوانیم با عملیاتی کردن این نظام فقر را ریشه‌کن کنیم.»
اقداماتی برای کاهش زباله‌گردی
جلوگیری از فعالیت کودکان کار، کودکان زباله‌گرد و به‌خصوص پدیده زباله‌گردی دختربچهها تنها به شهرداری تهران برنمی‌گردد. در عین حال، این پرسش مطرح می‌شود که نقش شهرداری تهران در مبارزه با کودکان زباله‌گرد چیست؟ به‌خصوص که شبکه‌های خاص و مرموزی کودکان را اغلب به زباله‌گردی وادار می‌کنند. به‌گفته معاون امور مناطق سازمان مدیریت پسماند، برخورد با سرشبکه‌های زباله‌گردی شروع شده است. شادی مالکی ادامه می‌دهد: «سازمان مدیریت پسماند به‌شدت پیگیر حذف زباله‌گردی در سطح شهر تهران است. خط قرمز ما در مدیریت یکپارچه جمع‌آوری پسماند شهری و بحث زباله‌گردی است. در این مسیر از کمک و مساعدت نیروی انتظامی در بحث جمع‌آوری غیرمجاز زباله‌گردی استفاده کردیم.» او عنوان می‌کند: «همچنین از مساعدت دادستانی در مورد حق پلمب مراکز غیرمجاز پسماند بهره‌مند شدیم و در نهایت شهرداری برنامه بهبود شرایط ساماندهی مخازن زباله را در دستور کار قرار داده است. تمامی این اقدامات به‌اصطلاح زنجیره‌وار پیگیری می‌شود تا به نتیجه برسد.»
به‌گفته مالکی، اینکه چند درصد از زباله‌گردی توسط خانم‌ها یا دختربچهها صورت می‌گیرد، سازمان مدیریت پسماند آمار دقیقی ندارد. معاون امور مناطق سازمان مدیریت پسماند در عین حال اعلام می‌کند که اقداماتی برای کاهش زباله‌گردی صورت گرفته است و می‌گوید: «هم‌اکنون یکسری زیرساخت‌ها را در سطح شهر فراهم کردیم؛ مانند مراکز گل‌ماند، هایپرماند و... که نسبت به گذشته جلب مشارکت شهروندان را افزایش داده است. شهروندان از این مراکز استقبال و با حضور در غرفه‌های سازمان مدیریت پسماند مشارکت خود را بیشتر کرده‌اند. غرفه‌هایی هم هستند که نوشت‌افزار برای نوجوانان و کودکان فراهم کردند که همه این اقدامات سبب می‌شود تمام افراد خانواده در جمع‌آوری پسماند خشک مشارکت کنند.» او تأکید می‌کند: «اگر این روند ادامه داشته باشد، روند زباله‌گردی کودکان به‌شدت کاهش می‌یابد.»
در همینه زمینه :
