سیاست در جهان؛ خودکامه‌تر از همیشه

جهان امروز در مقایسه با جهان یک قرن پیش، در اوج خودکامگی است. خودکامگی در جهان درحال رشد است و کشورهای بیشتری را در خود فرو می‌برد. رهبران جهان جسورتر و گستاخ‌تر از همیشه شده‌اند و میزان اقدامات غیرقانونی آنها افزایش پیدا کرده است؛ روندی که جهان را به‌سوی استبدادی شدن سوق می‌دهد. با وجود 5کودتای نظامی طی یک سال گذشته، روند وقوع کودتاها در جهان طی 2دهه گذشته صعودی بوده است. این کودتاها در کنار دوقطبی شدن جوامع و شفاف‌نبودن عملکرد دولت‌ها، در افزایش تعداد دولت‌های مستبد در جهان نقش داشته‌اند. نزول جایگاه‌های نهادهایی مانند کمیته‌های انتخابات، قوه قضاییه یا مقننه در بسیاری از کشورها از دیگر نشانه‌های فرسودگی دمکراسی و تقویت خودکامگی در جهان است.
این حقایق تکان‌دهنده برآمده از آخرین گزارش وضعیت دمکراسی در جهان است که هرسال توسط مؤسسه بین‌المللی V-Dem منتشر می‌شود. این مؤسسه پروژه نظارت بر دمکراسی جهان را از سال1900 آغاز کرده و در طول سال‌ها به تولید شاخص‌های جدید برای سنجش میزان دمکراسی در کشورهای مختلف مشغول بوده است. در جدید‌ترین گزارش این مؤسسه سوئدی، نشانه‌های زیادی از تغییر در روند خودکامگی در جهان شناسایی شده است. آمریکا که ادعای مرکزیت دمکراسی جهان را دارد، در کنار بسیاری از کشورهای دیگر بر سر حفظ موجودیت نهادها و هنجارهای دمکراتیک تحت فشار قرار گرفته است. براساس این گزارش روند دمکراسی نه‌تنها در جهان رو به افول است، بلکه روند لغزش به سمت خودکامگی هم سرعت گرفته است. 33کشور در جهان در مسیر خودکامگی قرار گرفته‌اند؛ کشورهایی عموما تأثیرگذار ازجمله بیشتر کشورهای عضو گروه20 مانند ترکیه، برزیل، هند، آمریکا، بنگلادش، تانزانیا و فیلیپین. این گزارش کشورهای جهان را براساس شاخص دمکراسی دسته‌بندی کرده که براساس آن سوئد، دانمارک، نروژ، کاستاریکا و نیوزیلند 5کشور برتر جهان و بلاروس، یمن، ‌افغانستان، کره‌شمالی و اریتره بدترین کشورهای جهان از نظر نهادهای دمکراسی هستند. در این میان، وضعیت در برخی کشورها ویژگی‌های منحصر به فردی دارد.
سریلانکا:یکی از کشورهایی است که طی دهه گذشته مسیر خود را به سمت استبداد تغییر داده است. موجودیت دمکراسی در این کشور از زمانی که «گوتابایا راجاپاکسا» در انتخابات2019 قدرت را به‌دست گرفت، زیر سؤال رفته است. خانواده راجاپاکسا مدت‌هاست که با اتهامات سوء‌استفاده از قدرت و تحت فشار قرار دادن اقلیت‌ها مواجه هستند. شدت نارضایتی از وضعیت سیاسی و اقتصادی این کشور در تابستان به اوج خود رسید؛ زمانی که خشم مردم از فقر گسترده، بحران اقتصادی و فساد سیاستمداران باعث شد معترضان به کاخ ریاست‌جمهوری هجوم برده و آن را تسخیر کنند. این موج خشم منجر به استعفا و متواری شدن راجاپاکسا و نخست‌وزیر «رانیل ویکرماسینگه» شد، اما در نهایت ویکرماسینگه، متحد راجاپاکسا به لطف پارلمان و احتمالا تحت نفوذ خاندان راجاپاکسا سمت ریاست‌جمهوری را از آن خود ساخت تا اعتراضات گسترده مردمی در عمل بی‌نتیجه باقی بماند.
مجارستان:براساس گزارش V-Dem روند فرسایش دمکراسی در این کشور طی 7 تا 10سال گذشته دوبرابر شده و همزمان روند دوقطبی شدن جامعه هم سرعت گرفته است. «ویکتور اوربان»، نخست‌وزیر مجارستان در سال2014 اعلام کرد قصد ایجاد دولتی غیرلیبرال را دارد. از آن سال تا به امروز اوربان که خود را پیشگام پوپولیسم جهانی می‌داند، دادگاه‌ها، قانون اساسی و قوانین رأی‌گیری را در راستای تثبیت قدرت خود متحول ساخته است. او همچنین از رسانه‌های دولتی و خصوصی علیه مخالفان خود استفاده می‌کند و مروج تفکرات ناسیونالیستی است. اوربان این اقدامات را برای دفاع از مجارستان در برابر تأثیرات مخرب تنوع نژادی، مهاجران غیراروپایی و اتحادیه اروپا لازم می‌داند.
برزیل:یکی از کشورهای لاتین منتخب گزارش دمکراسی سال‌ جاری است که طی دهه گذشته برخلاف مسیر توسعه دمکراسی قدم برداشته است. «ژائیر بولسونارو» رئیس‌جمهور برزیل که «دونالد‌ترامپ» را به‌عنوان الگوی سیاسی خود ستایش می‌کند، مدت‌هاست که نهادهای دمکراتیک برزیل را به‌عنوان نهادهایی فاسد مورد انتقاد قرار داده و از دیکتاتوری نظامی برزیل که تا سال1985 بر این کشور حاکم بود، به نیکی یاد می‌کند. بولسونارو با نزدیک شدن به فصل انتخابات ریاست‌جمهوری، با حمایت تعدادی از سران نظامی برزیل اعتبار انتخابات را زیر سؤال برده است؛ انتخاباتی که با توجه به نتیجه نظرسنجی‌ها و با توجه به محبوبیت لولا داسیلوا، رقیب اصلی انتخاباتی او، شانسی برای پیروزی در آن نخواهد داشت.
فیلیپین:وضعیت دمکراسی در این کشور طی یک دهه گذشته رو به وخامت گذاشته است. طی 6سال حکومت «رودریگو دوترته» مخالفان سیاسی و خبرنگاران زیادی به زندان افتادند. دوترته که خود را مدافع دمکراسی در برابر تهدید مخالفان داخلی معرفی می‌کرد، چند ماه پیش با پیروزی «فردیناند مارکوس» در انتخابات از قدرت کنار رفت. اما رئیس‌جمهور جدید فیلیپین هم فرزند دیکتاتور سابق این کشور است که دختر دوترته را به‌عنوان معاون خود انتخاب کرده است.
هند: قدرت‌گیری احزاب افراطی در هند این کشور را به یکی از 10کشور جهان که در مسیر خودکامگی گام برمی‌دارند، تبدیل کرده است. وضعیت دمکراسی در هند طی یک دهه گذشته رو به وخامت گذاشته است. احساسات ملی‌گرایانه در این کشور تحت حکومت «نارندرا مودی»، نخست‌وزیر راست‌گرای هند به‌شدت افزایش یافته و جامعه هند را چندپاره کرده است. جمعیت 200میلیونی مسلمانان هند تحت‌تأثیر این وضعیت به حاشیه رانده شده و در بسیاری از موارد با خشونت‌های شدید مواجه می‌شوند. خبرنگاران منتقد از سوی دولت و رسانه‌های ملی‌گرا تحت فشار قرار گرفته‌اند. همچنین واکنش‌ شدید سال گذشته دولت مودی به مناقشه کشمیر و اعتراضات کشاورزان، این نگرانی را تشدید کرده که دولت او در حال حرکت به‌سوی استبداد است.
ترکیه:روند فرسایش دمکراسی در ترکیه از سال2006 آغاز شده و هر سال رو به وخامت گذاشته است. ترکیه در کنار هند در دسته دولت‌های خودکامه‌ای قرار گرفته که انتخابات منظم ریاست‌جمهوری در آنها برگزار می‌شود؛ دولت‌های انتخاباتی خودکامه. ترکیه در میان کشورهای اروپایی، در کنار صربستان و بلاروس قرار گرفته است. رجب طیب اردوغان طی 20سال حضورش در قدرت، آزادی‌های سیاسی را محدود و قدرت را در دست خود متمرکز کرده است. پس از کودتای سال2016 دولت او بیش از 100هزار نفر را بازداشت و بیش از 150هزار کارمند دولتی را اخراج کرد تا موقعیت خود را تثبیت کند.
لهستان:ارزش‌های دمکراتیک طی 7تا 10سال گذشته در لهستان رو به کاهش گذاشته‌اند. کاهش شفافیت در عملکرد دولت و افزایش سانسور در محتوای رسانه‌ای از نشانه‌های این کاهش عنوان شده‌اند. جامعه سیاسی در این کشور به‌شدت دوقطبی است و حزب راستگرا در این کشور به‌شدت در پی مهار کردن رسانه‌ها و قوه قضاییه است. تلاش‌های اخیر دولت لهستان برای بهبود روابط با اروپا هم نتوانسته قدم‌هایی را که در مسیر خودکامگی در این کشور برداشته شده است، جبران کند.
السالوادور: السالوادور در کنار مالی 2 کشوری هستند که امسال به لیست کشورهای در مسیر استبداد در گزارش V-Dem افزوده شده‌اند؛ اگرچه روند حرکت به‌سوی خودکامگی در این کشور از گذشته در جریان بوده است. «نایب بوکله» رئیس‌جمهور السالوادور پس از به قدرت رسیدن، حقوق اولیه شهروندان را محدود کرد، دست به پاکسازی نظام قضایی زد، هزاران نفر را بدون دادرسی عادلانه روانه زندان ساخت و ارتش را در قدرت دخیل کرد. با این‌ همه با وجود هشدار سازمان‌های حقوق ‌بشری، محبوبیت بوکله در این کشور رو به افزایش گذاشته است.
ونزوئلا: از خودکامه‌ترین کشورهای گزارش دمکراسی سال2022 است که در کنار افغانستان، بلاروس، چین، روسیه، عربستان و سودان قرار گرفته است. دمکراسی در این کشور که زمانی یکی از قدیمی‌ترین دمکراسی‌های آمریکای لاتین بود، در مسیر پسرفت قرار گرفته است. ونزوئلا عموما به‌عنوان نمونه‌ای زنده از دمکراسی‌های درحال مرگ دیده می‌شود که به واسطه انتخاب رهبران پوپولیستی که مخالفان را دشمن می‌انگارند و نهادهای دمکراتیک را غیرقانونی اعلام می‌کنند، آرام آرام به سمت نابودی کشیده می‌شود.
آمریکا: آمریکا مهد لیبرال دمکراسی به شمار می‌رود، اما داده‌های گزارش جدید V-Dem حاکی از آن است که این کشور فاصله ناچیزی تا از دست دادن این جایگاه و سقوط به اعماق خودکامگی دارد. شاخص دمکراسی لیبرال در آمریکا در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ سقوط قابل توجهی داشته و در همین وضعیت باقی مانده است. استفاده سیاسی از شبکه‌های اجتماعی روند دو‌قطبی شدن جامعه را تشدید کرده و اخبار دروغین، ‌نفرت‌پراکنی، نظریه‌های توطئه، خشونت و پیش‌داوری را در جامعه و فضای سیاسی آمریکا افزایش داده است. همچنین حمله طرفداران ترامپ به ساختمان کنگره آمریکا در سال2021 معیاری منفی برای سنجش دمکراسی این کشور بود. این به آن معنی است که دمکراسی در آمریکا هنوز وجود دارد؛ اما زیر سایه سنگین تهدید خودکامگی.