محیطِ فرهنگِ ایران

حمیدرضا محمدی - روزنامه‌نگار

امروز 30سال از وداع با مردی گذشت که محیط بود بر فرهنگ و تاریخ و ادب ایران و دست آخر هم در جوار یکی از نمادهای معماری این سرزمین، برج طغرل، در نزدیکی ابن‌بابویه در ری آرام گرفت.
«سیدمحمد محیط‌طباطبایی» که از 26سالگی، یعنی 95سال پیش دست به قلم برد و در روزنامه شفق سرخ به مدیریت علی دشتی مقاله نوشت، شناخته شد و چنان در این عرصه پیش رفت که وقتی در مهر 1313، در هزاره فردوسی، درباره «عقیده دینی فردوسی» سخن گفت، تحسین برجسته‌ترین ایران‌شناسان حاضر در آن مجمع علمی را برانگیخت و در جایگاه پژوهشگری مبتنی بر اتقان، احترام بسیاری کسب کرد.
او که خود در سال1321، یعنی درست 80 سال پیش، مجله محیط را منتشر کرد، در بخشی از این نوشتار بلند درباره حکیم توس نوشته است: «پس نتیجه مختصر این است که فردوسی مرد مسلمانی است پیرو محمد و علی. یاران و صحابه رسول را پاک و متقی می‌داند و خلفای راشدین را می‌ستاید. مهر آل‌علی را موجب نجات و بعضی ایشان را سبب زیان آخرت می‌شناسد. و علی را از همه صحابه پیامبر برتر می‌داند. از راه‌های اسلامی آن راهی را که مربوط به نبی و علی است می‌پسندد و با راه‌های دیگر کاری ندارد. کسی که با اصول عقاید فوق اسلامی و مقالات ایشان آگاهی داشته باشد می‌داند چنین مسلمانی باید قطعاً از فرقه زیدیه از دسته شیعه باشد چه اجتماع این مطالب با یکدیگر و اعتقاد به همه این اجزاء جزء اصول عقاید زیدیان است.» او که در سال‌های 1327تا 1334، به تفاریق رایزن فرهنگی در دهلی، بغداد، بیروت و دمشق بود و حتی در تاریخ‌نگاری مطبوعات شخصیتی کارکشته، خاطره‌نگار جذابی نیز بود و مثلا درباره ملک‌‌الشعرا بهار در مجله آینده در اردیبهشت و خرداد 1363آورده است: «نخستین بار که به دیدار بهار نایل شدم در زمستان سال ۱۳۰۵ بود که بهار را در مدرسه تازه‌بنیاد شاهپور اهواز که به دعوت شرکت نفت جنوب با چند تن از رجال سیاسی وقت برای بازدید از مؤسسات تابع شرکت در آبادان و مسجد سلیمان به اهواز آمده بودند، هنگام بازدید از مدرسه مزبور دیدم ولی نه با عبا و عمامه معهود بلکه با لباس جدید و کلاه پوست که این دیدار خیلی محدود و کوتاه و تشریفاتی صورت گرفت.» سیدمحمد محیط‌طباطبایی از جمله شخصیت‌های ادبی و تاریخی سده چهاردهم ایران است که البته پایگاه علمی‌اش مغفول مانده و واکاوی آن لازم به‌نظر می‌رسد.