رژه پوپولیسم چپ در آمریکای لاتین

پازل به قدرت رسیدن رهبران چپ‌گرا در آمریکای لاتین با سوگند روز دوشنبه «گوستاوو پترو»، هفتمین رئیس‌جمهور منتخب کلمبیا، درحال کامل‌تر شدن است. پترو مانند همتای شیلیایی خود گابریل بوریک، کارزار انتخاباتی‌اش را با وعده‌های پوپولیستی نظیر توزیع ثروت در میان فقرا و توسعه آموزش، به ‌سوی پیروزی هدایت کرد. او در انتخابات ریاست‌جمهوری توانست رأی 11میلیون کلمبیایی را به‌دست آورد. پناه بردن مردم در آمریکای لاتین به شعارهای پوپولیستی، ریشه در نابرابری عمیق اقتصادی و اجتماعی در این منطقه دارد. نرخ بالای نابرابری در کشورهای آمریکای لاتین، نارضایتی شدیدی را در میان مردم ایجاد کرده است. کلمبیا درحال حاضر بالاترین نرخ ضریب جینی (شاخصی برای تعیین میزان نابرابری درآمد یا ثروت) در جهان را دارد. اکونومیست در گزارشی نوشته که 11نسل طول می‌کشد تا فردی خود را از طبقه فقیر جامعه جدا کند و به طبقه متوسط برساند. همین اعداد و ارقام ساده که عمق بحران نابرابری را در آمریکای لاتین نمایش می‌دهند، زمینه را برای ظهور سیاستمداران چپ‌گرایی که به شعارهای پوپولیستی روی آورده‌اند، فراهم کرده است.
آمریکای لاتین در کنار جنوب صحرای آفریقا، نابرابرترین مناطق جهان به شمار می‌روند. براساس آمار پروژه «نابرابری جهانی» 25درصد درآمدهای ملی کشورهای آمریکای لاتین در اختیار تنها یک درصد از جمعیت این کشورها قرار می‌گیرد. این رقم درآمد در آمریکا 18درصد و در انگلیس 13درصد است. در مکزیک سهم یک درصد جمعیت ثروتمندی که از درآمد ملی کشور بهره می‌برند طی سال‌های 2000 تا 2019بیش از 10درصد افزایش یافته است. براساس گزارش کمیسیون اقتصادی آمریکای لاتین و کارائیب سازمان ملل متحد، تعداد افرادی که در آمریکای لاتین با فقر مطلق دست به گریبانند، از سال 2020 تا 2021 از 5میلیون نفر به 86میلیون نفر رسیده است.
یکی از دلایل نابرابری در آمریکای لاتین، نبود رقابت است. کشورهای این منطقه در سلطه گروه‌های تجاری عظیم و خانوادگی هستند. در این وضعیت، بسیاری از ثروتمندان از بازارهای غیررقابتی سودهای کلان به ‌دست می‌آورند. تخمین زده شده که بین سال‌های 2005 تا 2009، رقابتی نبودن بازارها در مکزیک 129میلیارد دلار، برابر 2درصد از تولید ناخالص ملی به اقتصاد این کشور آسیب وارد کرده است.

زمینه‌ ظهور پوپولیسم
حس اینکه دولت‌های مدعی دمکراسی اصول خود را برای نفع‌رسانی به ثروتمندان و قدرتمندان زیر پا می‌گذارند، بر دمکراسی تأثیری خورنده دارد. براساس نتایج نظرسنجی سال گذشته دانشگاه وندربیلت در آمریکا، بیش از 90درصد از شهروندان پاراگوئه و کلمبیا باور دارند ثروتمندان گاه یا همیشه بر نتیجه انتخابات تأثیرگذارند. نتیجه نظرسنجی دیگری نشان داد سه چهارم شهروندان آمریکای لاتین باور دارند دولت‌هایشان تنها حامی گروه‌های قدرتمند هستند. همین نابرابری‌های حقیقی و گاه خیالی، مسیر را برای ابراز وجود سیاستمداران پوپولیسم، از هر دو طیف چپ و راست باز می‌کند. طی یک دهه گذشته قدرت در کشورهای آمریکای لاتین در دست راست‌ها بوده و حال، نوبت به چپ‌ها رسیده است.
چپ‌ها این بار وعده‌هایی بزرگ و جذاب به مردم داده‌اند؛ مانند بخشیدن وام‌های دانشجویی، رایگان‌سازی حمل‌ونقل عمومی و یا اعطای شغلی دولتی به افراد بیکار. هر دو رئیس‌جمهور جدید کلمبیا و شیلی، با انتصاب وزرای اقتصاد قابل‌قبول و تلاش برای متحول ساختن نظام مالیاتی فرایند تحول را آغاز کرده‌اند، اما این تحولات عوارض جانبی هم خواهند داشت. مانند تحولات نظام مالیاتی در شیلی که منجر به افزایش هزینه‌های صنعت معدن و کاهش میل سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در این صنعت شده است. جنگ اوکراین و افزایش نرخ بهره در آمریکا هم کشورهای آمریکای لاتین را در موقعیت دشواری قرار داده و کار دولت‌ها برای پایبندی به وعده‌های انتخاباتی‌شان را سخت‌تر ساخته است.