معمای جنگ در کنگو

رضا عمویی روزنامه‌نگار

دومین کشور پهناور آفریقا و یازدهمین کشور بزرگ جهان همچنان با تنش و آشفتگی در مناطق شرقی خود دست و پنجه نرم می‌کند. کنگو را بزرگ‌ترین کشور آفریقای جنوب صحرا نیز می‌نامند. مردم در مناطق شرقی این کشور بیش از 20سال است که با جنگ و تنش داخلی روزگار سپری می‌کنند. وجود بیش از 120گروه شورشی در مناطق شرقی کنگو به استقرار نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در این مناطق از بیش از 20سال پیش منجر شده، اما به‌نظر می‌رسد کلاه آبی‌های سازمان ملل نیز در ماموریت صلح‌بانی خود در کنگو چندان موفق نبوده‌اند. الجزیره به نقل از مقامات جمهوری دمکراتیک کنگو گزارش داده که بر اثر تیراندازی نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در تازه‌ترین دور از درگیری‌ها در شرق کنگو، حداقل 2نفر کشته شدند. دولت کنگو در این ارتباط با ارائه جزئیات بیشتری گفته است که تیراندازی مأموران حافظ صلح سازمان ملل به یک پاسگاه مرزی در منطقه شرقی این کشور، علاوه بر 2کشته، 15زخمی دیگر نیز برجای گذاشته است.
تصاویر ویدئویی که از این حادثه در رسانه‌های اجتماعی منتشر شده، نظامیانی با لباس ارتش و پلیس دولت کنگو را نشان می‌دهد که در حال نزدیک شدن به کاروان مأموران سازمان ملل هستند و دوطرف پس از گفت‌وگویی شفاهی از هم فاصله گرفته و شروع به تیراندازی می‌کنند. این حادثه و درگیری میان مأموران سازمان ملل و نظامیان کنگو را مقامات سازمان ملل نیز تأیید کرده‌اند و بینتو کیتا، نماینده ویژه دبیرکل اعلام کرد که تحقیقات آغاز شده و مظنونان نیز دستگیر شده‌اند. نماینده سازمان ملل به این مسئله نیز اذعان کرده که چنین حادثه‌ای غیرمسئولانه بوده است. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل نیز در واکنش به این درگیری گفته که از این حادثه خشمگین شده است.

شکست مأموریت سازمان ملل در کنگو
مقام‌های سازمان ملل واکنش‌های زیادی به درگیری اخیر میان صلح‌بانان این سازمان و نیروهای محلی داشته‌اند، اما این نخستین درگیری دوطرف در کنگو نیست. کمتر از 2هفته پیش نیز تیراندازی مأموران سازمان ملل در جریان تظاهرات اعتراضی در کنگو، ۵کشته و ۵۰زخمی بر جای گذاشت. روایت سازمان ملل از این درگیری کمی متفاوت است. نماینده سازمان ملل با تأیید تیراندازی به‌سوی شهروندان گفته که درگیری‌ها زمانی آغاز شد که نیروهای حافظ صلح با سنگ‌پرانی معترضان مواجه شدند. به‌گفته مقام‌های سازمان ملل، معترضان ساختمان‌‌های سازمان ملل را هم آتش زدند. گفته می‌شود نیروهای حافظ صلح به‌سوی مردم گاز اشک‌‌آور و گلوله‌های جنگی شلیک کرده‌اند. در دومین روز اعتراضات آمار کشته‌شدگان در اعتراضات به 15نفر رسید که در این میان 3قربانی از میان مأموران سازمان ملل و دیگر قربانیان هم در میان معترضان بودند.
روایت این درگیری‌های مرگبار هرچه باشد، در اصل موضوع تغییری ایجاد نمی‌کند و آن اینکه صلح‌بانان سازمان ملل که در سال 1999برای استقرار صلح و ثبات به کنگو اعزام شده بودند، اکنون خود به بخشی از مناقشه تبدیل شده‌اند.
کنگو طی کمتر از یک سال گذشته، شاهد چند اعتراض بزرگ علیه صلح‌بانان سازمان ملل بوده است. وب‌سایت الجزیره به نقل از اسدراس سونگو، خبرنگار آزاد در کنگو، نوشته است که شهروندان این کشور اعتمادشان را به سازمان ملل از دست داده‌اند. ادوارد سیکابویا، شهروند کنگویی و ساکن در شهر بوتمبو واقع در مناطق شرقی نیز به الجزیره گفته است که هدفش آتش زدن یکی از 3مرکز ماموریت سازمان ملل متحد مستقر در شهر محل اقامتش است. این دانشجوی 23ساله مشغول تحصیل در رشته مهندسی برق می‌گوید: ما به تخریب اردوگاه‌های مأموران سازمان ملل ادامه خواهیم داد تا زمانی که جایی برای آنها باقی نماند و کشور ما را ترک کنند.
 اینگونه رفتار به روشنی از نارضایتی و میزان خشمی حکایت دارد که شهروندان کنگویی نسبت به ماموریت سازمان ملل دارند. کمتر از 2ماه پیش نیز اعتراض علیه سازمان ملل، در ابتدا از شهر گوما واقع در شرق کنگو آغاز شد. میزان نارضایتی و خشم در برابر سازمان ملل تا بدان حد زیاد بود که این اعتراض‌ها خیلی زود به حداقل 10شهر دیگر در شرق کنگو کشیده شد. این اعتراضات هم در نهایت 19کشته و 50زخمی به جا گذاشت.
شهروندان کنگویی اغلب این سؤال را از خود می‌پرسند که چرا با وجود بودجه سالانه1.1میلیارد دلاری ماموریت سازمان ملل در این کشور، همچنان بیش از 120گروه مسلح در منطقه فعال هستند و باعث مرگ، آوارگی و یک بحران انسانی وخیم شده‌اند. درواقع در نگاه شهروندان کنگویی، ماموریت سازمان ملل طی بیش از 2دهه گذشته در شرق این کشور یک ماموریت شکست خورده است که فقط سالانه مقادیر قابل‌توجهی بودجه را هدر می‌دهد. سایر گروه‌های مدنی و اجتماعی کنگو نیز چنین احساسی دارند. ازجمله نماینده یک گروه مردم‌نهاد در کنفرانس اسقف‌های کنگو (CENCO) در سخنانی گفت که مأموریت سازمان ملل با توجه به منابعی که در اختیار دارد، در محافظت از غیرنظامیان شکست خورده است.
مرکز تحقیقات کنگو نیز گزارشی از نظرسنجی‌های خود طی 2سال متفاوت منتشر کرده و نوشته است: درحالی‌که در سال 2016، بیش از 60درصد از مردم معتقد بودند که مأموریت سازمان ملل در حفاظت از غیرنظامیان موفق است، اما امروز میزان رضایت از عملکرد سازمان ملل در مدیریت تنش‌ها به 23درصد کاهش یافته است.
با این همه، کارشناسان و ناظران مسائل کنگو نظر دیگری درباره عملکرد سازمان ملل دارند و انتقادات و افزایش نارضایتی‌ها علیه عملکرد سازمان ملل در این کشور مرکزی آفریقا را اقدامی مدیریت شده از سوی دولت کنگو می‌دانند که در تلاش است تا ضعف مدیریتی خود را به گردن سازمان ملل بیندازد. این موضوع را جیسون استرنز، استادیار دانشگاه سیمون فریزر کانادا و مدیر گروه تحقیقاتی کنگو تأیید می‌کند و می‌گوید: کمپین سرزنش سازمان ملل در مطبوعات کنگو و سخنرانی‌های گروهی از سیاستمداران که سازمان ملل را ناتوان نشان می‌دهند، با هدف منحرف کردن افکارعمومی از مسئولیت‌های دولت کنگوست و درواقع سازمان ملل یک قربانی راحت برای نشان دادن مقصر در تحولات خشونت‌بار در کنگوست.

صحنه آشفته کنگو به کدام سو می‌رود؟
فعالیت مسلحانه گروه‌های مسلح در شرق کنگو بدترین بحران انسانی را در آفریقای جنوبی ایجاد کرده است. شورای پناهندگان نروژ برای دومین سال متوالی وضعیت در جمهوری دمکراتیک کنگو را «مغفول‌مانده‌ترین» بحران پناهجویان در جهان اعلام کرده است. آنچه علت درگیری گروه‌های مسلح اعلام شده منابع غنی معدنی مناطق شرقی کنگوست. این گروه‌ها بر سر تثبیت قلمروی خود و افزایش مناطق تحت تصرف‌شان همواره در حال جنگ مسلحانه هستند. این وضعیت منجر به مرگ و آوارگی شهروندان کنگو شده است. حداقل 5میلیون کنگویی در داخل این کشور آواره شده‌اند و یک میلیون نفر دیگر نیز به خارج از این کشور فرار کرده‌اند. اما با وجود آنکه ظاهر ماجرای تنش و ناامنی در شرق کنگو به رقابت گروه‌های شورشی مسلح بر سر کنترل مناطق تحت نفوذ بازمی‌گردد، اما از سوی دیگر برخی از این گروه‌ها درواقع بازیگران نیابتی همسایگان شرقی کنگو هستند. دولت‌های کنگو و رواندا اکنون یکدیگر را به حمایت و تجهیز گروه‌های مختلف مسلح در داخل خاک یکدیگر متهم می‌کنند. اوگاندا و کنیا نیز هرکدام بخشی از این گروه‌ها را به‌دلایل سیاسی و در موارد بیشتری با اشتراکات قومی در آن سوی مرز مورد حمایت قرار می‌دهند. براین اساس بخش دیگری از تداوم ناامنی بیش از آنکه ریشه در اختلافات گروه‌های داخلی داشته باشد، ریشه در رقابت دولت‌های همسایه دارد که هرکدام به‌دنبال سهمی برای خود در منطقه ثروتمند و غنی شرق کنگو هستند.
شاید برای پایان دادن به تنش‌ها در شرق کنگو بیش از ماموریت صلح سازمان ملل در داخل کنگو، به ماموریتی دیپلماتیک در جنوب آفریقا برای پایان دادن به اختلاف کشورهای همسایه کنگو نیاز است.