نگاه
بدون علم شکست می‌خوریم
فریبرز ناطقی‌الهی
نقاطی که امروز از آن به‌عنوان شهر نام می‌بریم، 2دهه پیش جزو شهر نبوده است. در شهرها و مناطق مسکونی که امروز شاهد جاری شدن سیل هستیم و به‌عنوان یک بحران از آن یاد می‌کنیم، پیش از این همیشه بارش داشته‌ایم و یک اتفاق طبیعی محسوب می‌شد. این اتفاق از این‌رو طبیعی است که زمانی که شاهد بارندگی هر ساله در یک فصل مشخص هستیم چنین رویدادی دور از ذهن نیست. در یک دوره زمانی این مناطق در حاشیه شهرها بودند، اما الان به این دلیل که مردم در این مناطق اسکان یافته‌اند، این مشکلات در شهرها مشاهده می‌شود.
مسیل‌های سیل دارای خصوصیات ویژه‌ای هستند؛ مثلا ما اگر برای ساخت و ساز، درخت‌های یک منطقه را قطع می‌کنیم یا اقدام به آسفالت زمین‌هایی می‌کنیم که در حالت عادی، این زمین باید آب باران را جذب کند، نباید انتظاری جز این داشت. درواقع، تراکم بارش به این ترتیب در یک مسیر شبیه به جوی آب جمع می‌شود و حرکت می‌کند.
نکته بعدی، مسئله ساخت و سازها در مناطق مرتفع و خوش آب و هواست. این ساختمان‌ها روی خاک‌های آبرفتی و خاک‌های سست ساخته شده‌اند که در یک بارندگی به سرعت اشباع می‌شوند و سیل اتفاق می‌افتد.
با این حال، علت چنین فجایعی را باید در سوءمدیریت و بی‌دقتی جست‌وجو کرد. در 40سال فعالیت و خدمت در حوزه مدیریت بحران، آنچه دیده‌ام این مسئله بوده که وقتی کاری را می‌خواهیم انجام دهیم، به مسائل بعدی فکر نمی‌کنیم؛ به‌عنوان مثال، وقتی یک پهنه را می‌خواهیم به شهر تبدیل کنیم، به این موضوع توجه نمی‌کنیم که 30سال بعد، چه اتفاقی رخ خواهد داد.
این نگاه که فقط قرار است مسئله امروز را حل کنیم و به تبعات آن چندان توجهی نمی‌کنیم، در موضوعات و بخش‌های دیگر هم دیده می‌شود.
بارش باران به‌عنوان رحمت الهی، به علت چنین نگاهی، تبدیل به یک معضل شده است. درحالی‌که سال پیش هم ما شاهد اتفاقی مشابه بودیم، یک سال و اندی فرصت داشتیم تا تدبیری بیندیشیم. در اردیبهشت 1400نوشتم که می‌توان کاری کرد که در بعضی از پهنه‌ها این آب‌ها در یک مخزن ذخیره شود. درحالی‌که پس از اتفاق پارسال، همه‌‌چیز به فراموشی سپرده شد و حالا از غافلگیری صحبت می‌شود. چند روز پیش هم هشدار دادم که باران‌های موسمی خطرناک خواهد بود.
با وجود اشتباهات فاحشی که رخ داده، بهترین کاری که در شرایط فعلی می‌توان انجام داد، مطالعات علمی به‌معنای واقعی، در زمینه شهرسازی است. در مورد سیل، ما از وضعیت باران‌های کشور مطلع هستیم و سازمان هواشناسی معقول و کارآمدی هم داریم که می‌تواند از بحران‌ها پیشگیری کند.
همچنین باید جریان‌های سیل مطالعه دقیق و بازطراحی شوند تا در مسیرهای دیگر و حوضچه‌های دیگر آب را حفظ کرد و آبخوانداری را مورد توجه جدی قرار داد. هرچند که این کار هزینه خواهد داشت، اما چاره‌ای نیست و این هزینه مربوطه به اشتباهات گذشته است.
همچنین تشکیل تیم‌های تخصصی و به کارگرفتن افرادی با دانش لازم سال‌هاست تجربه موفقی از خود به جا گذاشته که می‌تواند به حل بحران سیل در کشور کمک کند.
فراموش نکنیم که در منابع علمی دنیا، ایران به‌عنوان یک کشور پیشرفته در هیدرولیک و هیدرولوژی شناخته می‌شود.
درصورتی که اکنون به این مسئله توجه نکنیم و از علم کمک نگیریم، در آینده با سیل‌های به‌مراتب ویرانگرتر روبه‌رو خواهیم شد. توجه به این نکته ضروری است، هزینه‌ای که برای مطالعات و اقدامات پیشگیرانه انجام می‌شود، در برابر هزینه‌هایی که تخریب‌ها و حوادث ناگوار به بار می‌آورد، ناچیز است.
* استاد مهندسی سازه و مدیریت بحران
در همینه زمینه :
