بهره‌برداری از مراتع‌کشور 7 برابر ظرفیت مجاز

سیدمحمد فخار-روزنامه‌نگار

مراتع کشور در سال‌های خشکسالی با انبوهی از بهره‌برداران مواجه می‌شوند و آمارها نشان می‌دهد  هفت برابر حد مجاز از آنها استفاده می‌شود. این وضع شرایط را به سمت پایان مرتعداری و دامداری در ایران نزدیک و نزدیک‌تر می‌کند.
ترحم بهزاد، مدیرکل امور مراتع سازمان منابع طبیعی کشور در این‌باره به همشهری می‌گوید: هم‌اکنون میانگین استاندارد بهره‌برداری از مراتع کشور برای چرای دام ۱۶۰ هزار خانوار است درحالی‌که این عدد ‌ بیش از یک میلیون خانوار است و هم‌اکنون 7برابر مازاد بر ظرفیت از مراتع کشور
 بهره‌برداری می‌شود.
بهزاد بر ضرورت بهبود و ارتقای معیشت اقتصادی بهره‌برداران تأکید کرده و می‌گوید: اقدامات مدیریت مراتع را گسترش داده‌ایم و علاوه بر ارائه طرح تبدیل دیم‌زارهای کم بازده گندم و جو به کشت تولید علوفه به مواردی اعم از بومگردی، گردشگری، زنبورداری، آبزی‌پروری، پرواربندی، زراعت گیاهان دارویی، کشت علوفه‌کاری و گونه‌های چند منظوره توجه ویژه شده است. با تمرکز جدید امید داریم بتوانیم شرایط را برای حفظ مراتع ارزشمند کشور مساعد کنیم.

لزوم ساماندهی وضع موجود
براساس مطالعات دانشگاه تهران برای یک خانوار 5نفره ۵۶۰ هکتار مرتع با ۲۳۰ واحد دامی درنظر گرفته شده و باید ۱۶۰ هزارخانوار بهره‌بردار در مراتع وجود داشته باشد.  این درحالی است که هم‌اکنون 7برابر این جمعیت معادل یک میلیون و ۱۵۰هزار خانوار حضور دارند که باید ساماندهی شود. براساس آمار رسمی سازمان منابع طبیعی کشور، وسعت مراتع کشور ۸۴.۸میلیون هکتار است. این وسعت بیش از ۵۲درصد از ۱۳۴.۴میلیون هکتار از عرصه‌های منابع طبیعی ایران را تشکیل می‌دهد. برای مدیریت این عرصه تاکنون ۸۱ میلیون هکتار از مراتع در سطح کشور ممیزی شده و در این راستا نیز ۴۲ هزار و ۳۰۰ سامانه عرفی شناسایی و ۳۸۰ هزار فقره پروانه چرای دام صادر شده است.

سیمای مراتع و بارندگی کشور
هم‌اکنون از ۸۴.۸ میلیون هکتار مراتع کشور، تنها ۷.۲ میلیون هکتار دارای پوشش بیش از۵۰ درصد هستند، ۲۱.۴ میلیون هکتار پوششی بین ۲۵ تا ۵۰ درصد(مراتع نیمه متراکم) و ۵۶.۲ میلیون هکتار پوششی کمتر از ۵۰درصد(مراتع فقیر) دارند. از سویی تعداد دام موجود در مراتع کشور بیش از ۸۰ میلیون راس است. درحالی‌که در شرایط نرمال بارندگی؛ ۲۴۰ میلی‌متر، باید ۳۸ میلیون واحد دامی در مراتع کشور در طول
7ماه چرا  کنند.
در شرایط موجود، کشور با کاهش ۳۰ درصدی بارندگی‌ها نسبت به دوره دراز مدت 50ساله روبه‌روست و خشکسالی‌های اخیر موجب کاهش ۳.۱ میلیون تنی تولید علوفه در مراتع شده است.
همچنین تولید علوفه از ۱۰.۷ میلیون تن در شرایط نرمال به ۷.۶ میلیون تن علوفه در سال کاهش یافته است. ارزش تولید سالانه علوفه در کشور در شرایط نرمال بارندگی بیش از ۸۴ هزار میلیارد تومان است که با کاهش یا افزایش هرمیلی‌متر بارندگی شاهد کاهش و یا افزایش 8دهم کیلوگرم علوفه در هکتار در مراتع کشور خواهیم بود.

اعتبار نحیف
اعتبار مدیریت مراتع کشور در سال اخیر ۱۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان بوده اما به اعتقاد مدیرکل امور مراتع سازمان منابع طبیعی کشور متأسفانه این میزان جوابگوی حفاظت و صیانت از گونه‌های گیاهی و اجرای طرح مرتعداری در کشور به‌عنوان بخشی از تأمین امنیت غذایی مردم نیست.
این در حالی است که در سال‌های ۹۷ تا ۹۹ از محل صندوق توسعه ملی بیش از ۲۳۷ میلیارد تومان اعتبار تأمین شد و در این راستا نیز با احداث سدهای سرشاخه گیر، گابونی و ملاتی علاوه بر کاهش چشمگیر خسارت سیل‌ها در حفظ و احیای پوشش گیاهی مراتع و جلوگیری از فرسایش خاک اقدامات خوبی انجام شدکه امروز تبعات مثبت آن در کشور مشهود شده است. سازمان منابع طبیعی کشور در این‌باره خواستار توجه ویژه مسئولان به مراتع کشور با تأمین تجهیزات، نیرو و اعتبارات لازم شده است.
به همین منظور برای سال‌جاری ۳۵ میلیارد تومان برای این حوزه پیش‌بینی شده و این در حالی است که تنها هزینه سوخت خودروهای این اداره برای سرکشی روزانه به مراتع واقع در450  شهرستان کشور سالانه بیش از ۱۷ میلیارد تومان است.

مکث
ارزش مراتع کشور

مراتع ایران دارای کارکردهای متنوع اقتصادی و اکولوژیکی است. نقش این عرصه‌ها تنها تأمین علوفه مورد نیاز دام‌های وابسته به مرتع نیست بلکه منافع گسترده‌ای نظیر حفظ منابع پایه آب و خاک، جلوگیری از سیلاب، کنترل رسوبات مخازن سدها، نفوذ آب و افزایش منابع آب زیرزمینی، محیط‌زیست و حیات وحش، ترسیب کربن، تشکیل خاک، توسعه صنعت گردشگری، گردش آب در طبیعت و تنظیم آب و هوا است. طبق مطالعات صورت گرفته 25درصد ارزش هر هکتار مرتع مربوط به تولید علوفه و 75درصد آن مربوط به دیگر ارزش‌های زیست‌محیطی است. برآورد شده که حدود 10.7میلیون تن علوفه در شرایط بارش نرمال در مراتع کشور تولید شود که 31.2درصد از علوفه دام کشور با ارزش بیش از 237 هزار و 58 میلیارد ریال را تامین می‌کند. همچنین مراتع محل تولید و رشد گیاهان دارویی و صنعتی است که ارزش بازاری آن بیش از 2میلیارد دلار در سال است. تحقیقات نشان می‌دهد، اگر پوشش گیاهی از ۲۰ درصد به ۸۰درصد افزایش یابد میزان هدر رفت خاک و هرزاب کمتر از 5درصد خواهد شد. بی‌توجهی به مرتع و در نتیجه کاهش پوشش گیاهی باعث افزایش رواناب و فرسایش آب و خاک خواهد شد که بخش مرتبط با عملیات بیومکانیکی و بیولوژیک آبخیزداری است.