مسافرت‌های سالمندی

مصطفی عباسی سروی *

کشور در آستانه سالمندی قرار گرفته و توجه به نیازهای سالمندان باید بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد. یکی از این نیازها شاید نیاز به سفر و گردش کردن باشد. گردشگری در 2 حوزه سالمندان و کودکان مدت‌هاست به شکل تخصصی در بسیاری از کشورهای دنیا دنبال می‌شود. حوزه‌ای که در کشور ما نه‌تنها تخصصی دنبال نمی‌شود که حتی مغفول مانده است.
توسعه سفرهای سالمندی و برنامه‌ریزی برای برگزاری تورهای گردشگری ویژه این گروه سنی می‌تواند راهکاری برای پـر کردن بخشی از اوقات فراغت سالمندان ایرانی محسوب شود و درعین حال به توسعه صنعت گردشگری ایران کمک شایانی کند.
ویژگی‌های تمیزی، مکان اقامتگاه، امنیت و قیمت؛ پیامدهای حفظ سلامتی، حس خوب و راحتی خیال و هیجانات مثبت مهم‌ترین موارد برای گردشگران سالمند است. سالمندان خدمات باکیفیت‌تر، با دقتی بالاتر را مطالبه می‌کنند. به‌عنوان مثال امکان خوردن غذای ناسالم برای آنها وجود ندارد. بر این اساس غذاهای ارائه‌ شده باید در چارچوب‌های سالمندی باشد؛ بنابراین فاکتورهایی وجود دارد که در برنامه‌ریزی تورهای گردشگری سالمندان باید مورد توجه قرار گیرد؛ به‌گونه‌ای که عمدتا تورهای سالمندان با قطار انجام می‌شود. به‌عبارتی اصطلاح گردشگری آرام(‌Slow Tourism) به‌عنوان یکی از الزامات گردشگری این قشر مورد توجه قرار دارد. همچنین در گردشگری سالمندان امنیت، آرامش و مناسب بودن محل اقامت و الزامات گردشگری سلامت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به علاوه گاهی این نیاز وجود دارد که ابزاری مانند ویلچر، عصا و... نیز در تورها مهیا باشد. معمولا در تورهای سالمندان پزشک و پرستار نیز حضور دارند تا لیست داروهای مسافران سالمند را بررسی و بعضی بیماری‌ها یا سوابق بیماری گردشگران را بررسی می‌کنند تا نهایتا بین گروه تعامل حداکثری ایجاد شود.
خیلی‌ها علاقه‌مندند که پدر و مادرشان را بدون همراهی کردن به سفر بفرستند، اما عملا بدون همراه برایشان ممکن نیست. اگر چنین شرایطی فراهم باشد، خیلی‌ها از آن استقبال خواهند کرد. گرچه فقط نبود این نوع گردشگری مسئله ما نیست، چون زیرساخت چنین گردشگری فراهم نخواهد بود. سرویس‌های بهداشتی فرنگی، راه‌های هموار و ویلچر‌رو و ماشین‌های مناسب افراد مسن به‌عنوان زیرساخت مواردی است که در کنار برنامه غذایی و شناخت کامل از روحیه و شرایط فیزیکی سالمند باید در این نوع سفرها مورد توجه قرار بگیرد. لیدرها نیز باید در این‌باره آموزش‌های لازم را گذرانده باشند. با وجود پژوهش‌های گسترده در موضوع گردشگری سالمندی در سطح بین‌الملل در ارتباط با این موضوع پژوهش‌های بسیار محـدودی در ایران صورت گرفته و ما راه درازی تا رسیدن به گردشگری سالمند باید طی کنیم. اما اگر شرکت یا مجموعه‌ای در این‌باره برنامه‌ریزی کرده و شرایط را برای چنین امکانی مهیا کند سود خواهد کرد.
بهترین نوع گردشگری‌ سالمند طبیعت و طبیعت‌گردی است، زیرا فواید طبیعت‌گردی برای همه اقشار جامعه و خصوصا سالمندان ثابت شده است. در خانواده‌ها به‌دلیل مشغله‌های زندگی امکان رسیدگی به نیازها و دغدغه‌های گردشگری برای سالمندان وجود ندارد. از این‌رو اغلب در تورهای گردشگری، به‌ویژه طبیعت‌گردی، ویژه سالمندان نام‌نویسی می‌کنند. پژوهش‌های مختلفی درباره تأثیر گردشگری و طبیعت‌گردی بر سلامت جسم و روان انجام شده، که این تمایل در میان سالمندان بیشتر است. پس از برگزاری تورهای گردشگری معمولا نگاه آنها نسبت به زندگی بهبود می‌یابد و به نوعی انگیزه بیشتری برای ادامه پیدا می‌کنند. طبیعت‌گردی با انرژی، شادابی، شور زندگی همراه است و باعث ارتقای تأثیرپذیری خودآگاه و ناخودآگاه سالمندان از شرایط زندگی می‌شود و دید وسیع‌تری در زندگی و اداره امور در اختیار آنها قرار می‌دهد. محیط‌های آرام و کم‌صدا می‌تواند این گردش را برایشان مؤثرتر کند. حس آرامش و هم‌صحبتی در گروه‌ها نیز برای سالمندان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از این‌رو انتخاب هم‌سفرها نیز باید به دقت صورت گیرد. در این نوع از گردشگری لازم است فعالیت‌های جسمی به حداقل برسد و از پیاده‌روی‌های طولانی پرهیز و امکان استراحت در طول سفر برای آنان مهیا شود.
در تجربه چنین گردشگری در انگلستان با گروهی به یک مزرعه رفته بودم. در این مزرعه که دامداری و کشاورزی دایر بود، سالمندان از نزدیک با این زندگی همراه شده و خود صبح شیر می‌دوشیدند، تخم‌مرغ برمی‌داشتند و سبزی می‌چیدند و همه اینها اعمالی بود که در امید به زندگی سالمند مؤثر بود. در این زمینه برنامه‌ریزی باید صورت بگیرد که بتوان تأثیر مثبت در روحیه‌ سالمندان ایجاد کرد. بنابراین چنین امر مهمی فقط به حوزه گردشگری محدود نخواهد ماند. باید در این زمینه با پزشکان، روانشناسان و... مشورت کرده و زیرساخت‌ها را برای چنین برنامه‌ای فراهم کرد. زیرا هنوز خیلی از هتل‌هایمان حتی راهی برای ویلچر ندارند. بنابراین فقط بخش خصوصی به‌تنهایی نمی‌تواند در این‌باره سرمایه‌گذاری کند و بخش دولتی هم باید در کنار بخش خصوصی برای این کار وقت صرف کرده و هزینه کند.
* نایب‌رئیس انجمن صنفی گردشگری استان تهران، هیأت مدیره جامعه تورگردانان ایران، رئیس کنسرسیوم گردشگری روسیه