به فکر کودکان باشیم

لیلا عیاری-مدرس دانشگاه و مشاور تربیتی

این روزها با گسترش تلفن‌های همراه هوشمند و جذابیت روزافزون دنیای بازی‌های دیجیتال ،خصوصا میزان بالای تعاملی بودن بازی‌های آنلاین، افراد روزبه‌روز بیشتر در رسانه سرگرم‌کننده و لذتبخش این نوع بازها غرق شده‌اند، تا جایی که جسم، روان و سبک زندگی برخی افراد خصوصا در سنین کودکی و نوجوانی تحت‌تأثیر آثار این بازی‌ها قرار گرفته است. در این بین برخی والدین به سلامت جسمانی، روانی، اجتماعی و برنامه‌های زندگی فرزندشان در اثر انجام این نوع بازی‌­ها اهمیت می‌دهند اما برخی از والدین، که غالبا سبک تربیتی آنها سهل‌گیرانه است، میزان انجام وظیفه و مسئولیت‌پذیری خود را محدود به خرید پلتفرم بازی مثل گوشی همراه می‌دانند و گویا با خرید این وسیله خود را متقاعد می‌کنند که ما والدین وظیفه‌شناسی هستیم؛ چرا که این وسیله را مهیا کرده و در اختیار فرزندمان قرار داده‌ایم، درصورتی که غافل از این‌ هستند که تازه با در اختیار قرار دادن چنین رسانه پرنفوذ و تأثیرگذاری بار مسئولیت آنها سنگین‌تر شده است و می‌بایست نظارت خود را بیشتر کنند، حتی گاهی، از اینکه فرزندشان به جای اینکه در کوچه و خیابان با دوستانش باشد، در منزل پای بازی بنشیند و خود را سرگرم کند، خوشحال‌ترند و متأسفانه از یک مسئله مهم غافل‌اند که فرزندمان در بستر این رسانه از چه محتوایی تغذیه می‌شود، چرا که برای بیشتر سازنده‌های بازی دلسوزی برای محتوایی که به ذهن افراد تزریق می‌کنند وجود ندارد.
در این شرایط، بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای با قوه نظارتی و حمایتی خود، بخشی را تحت‌عنوان «اسرا» از سال 1388با هدف ترویج الگوی صحیح استفاده از بازی‌های رایانه‌ای، طبقه‌بندی محتوایی بازی‌های رایانه‌ای بر اساس سن، تهیه اطلاعات تکمیلی برای تصمیم‌گیری بهتر والدین درخصوص انتخاب بازی، بررسی و توصیف وضعیت مصرف بازی‌های رایانه‌ای در جامعه و سنجش مداوم تأثیرات بازی‌های رایانه‌ای بر بازیکنان راه‌اندازی کرده است. این سازمان، بازی‌ها را بر اساس محتواهای آسیب‌زایی که از 3دیدگاه روانشناسی، جامعه‌شناسی و علوم و معارف اسلامی استخراج شده‌اند (شامل ترس، خشونت، نقض ارزش‌های ایرانی - اسلامی، ناهنجاری اجتماعی، محرک‌های جنسی، دخانیات و مواد‌مخدر، ناامیدی، مشروبات الکلی ، قمار و...) رده‌بندی سنی کرده است.
هم‌اکنون، این نظام رده‌بندی به‌عنوان مبنایی قرار گرفته که شرکت‌های ناشر بازی در ایران، برای پخش و فروش بازی‌ها، صرفا بازی‌هایی را در بازار توزیع کنند که از این سازمان مجوز رده‌بندی سنی دریافت کرده‌اند.
 به‌عبارتی دیگر، بازی‌هایی که مجوز ورود به بازار را دریافت نمی‌کنند (یعنی کد رده‌بندی سنی نمی‌گیرند) در واقع بازی‌هایی بوده‌اند که با فرهنگ اسلامی-ایرانی، استانداردهای اعتقادی و اخلاقی جامعه، ملاحظات سیاسی و... تطابق نداشته‌اند.
رده‌های سنی ESRA به 5دسته اصلی که شامل رده‌های 3+، 7+، 12+، 15+ و 18+ است، تقسیم شده‌اند. این رده‌های سنی مبتنی بر خصوصیات جسمی- حرکتی، عقلی- ذهنی، عاطفی و اجتماعی که در سنین مختلف متفاوتند، تعیین شده‌اند.
اگر بخواهیم دلایل و مصادیقی برای معیارهای مدنظر نظام اسرا بیان کنیم، می‌توانیم معیار خشونت و ترس را مثال بزنیم. طبیعتا سطح درک و تأثیرپذیری یک کودک از دیدن صحنه‌های خشن و ترسناک، نسبت به یک شخص 18ساله یکسان نیست و دلیل آن این است که هنوز تفکر منطقی و انتزاعی او رشد نکرده است و توانایی تشخیص و تمییزخوب و بد و دنیای واقعی را از دنیای غیرواقعی ندارد، به همین دلیل دچار مشکلاتی چون هیجانات منفی، اضطراب و استرس، شب ادراری، اختلال در اشتها، عصبانیت، پرخاشگری، کابوس‌های شبانه، الگوبرداری نامناسب، ترس از تنهایی و تاریکی و حتی تغییر در مهارت حل مسئله می‌شود، چراکه این ذهنیت را در کودک ایجاد می‌کند که برای حل مسئله و مشکلاتش می‌تواند از خشونت استفاده کند، ضمن اینکه، تأثیرگذاری صحنه‌هایی که خشونت آن با درجه خون و خونریزی و قطع عضو خصوصا بین کاراکتر انسان نسبت به کاراکتر حیوان یا موجودات تخیلی وجود دارد، خیلی بیشتر است.
در مورد بازی‌هایی که القا‌کننده یأس و ناامیدی نیز هستند اثرات آن می‌تواند موجب نوعی پوچ‌گرایی و افسردگی شود و فرد را منزوی و گوشه‌گیر کند.
بازی‌هایی که ارزش‌های اجتماعی را نقض می‌کنند، چنانچه فرد بازی‌کننده در سنین نوجوانی قرار داشته باشد، به‌دلیل سردرگمی هویتی در این سن و نیاز به انجام کارهایی که به‌خودنمایی منجر شود، می‌تواند مشوقی باشد تا به قانون‌شکنی، آسیب به اماکن عمومی، ضایع کردن حقوق دیگران و نادیده گرفتن حقوق شهروندی آنها منجر شود.
در مورد مقوله مورد‌توجه قرار گرفتن معیار نقض ارزش‌های ایرانی و اسلامی، بدیهی است که توجه و پایبندی به آرمان‌ها و ارزش‌های ملی نشانگر هویت ملی ماست و ورود فرهنگ غربی و تحت‌تأثیر قرار دادن افکار و عقاید و اعمال افراد جامعه‌مان می‌تواند اتحاد و وحدت ملی را به خطر انداخته و فرهنگ اصیل‌مان را خدشه‌دار کند و اهداف تنظیم شده و مورد‌تأکید قرار گرفته شده سایر رسانه‌ها و نهادهای تربیتی چون خانواده و مدرسه زیر سؤال برود و جامعه ما را دچار بحران فرهنگی کند.
لذا ناآگاهی و بی‌اعتنایی والدین نسبت به لوگوی رده‌بندی سنی نظام اسرا و هولوگرام بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای روی بازی‌ها، می‌تواند عواقب چندجانبه‌ای برای فرزندان این جامعه داشته باشد که حتی اثرات آن جبران‌ناپذیر نیز باشد، به‌طوریکه احتمال دارد بازی‌ای که یک کودک 10ساله انجام می‌دهد و لوگو و هولوگرام مذکور را نداشته باشد، دارای محتوایی با محرک‌های جنسی باشد و او را دچار مشکلاتی چون بلوغ زودرس، گرایش زودهنگام به جنس مخالف در سال‌های آتی، ایجاد درگیری و ابهامات ذهنی، افت تحصیلی و... کند.