نادره علم سیاست

حمیدرضا محمدی - روزنامه‌نگار

سال‌های زیادی زندگی نکرد و چندان عمرش به درازا نکشید؛ تنها نیم‌قرن. تا آمد دانش‌اش به بار بنشیند و کتاب بنویسد و شاگرد تربیت کند، پیمانه‌اش پر شد. و البته در همان 2دهه‌ای که به فعالیت علمی پرداخت، درخشان بود. از سال 1337که «سیاست» ارسطو را ترجمه کرد و بهترین ترجمه سال شد، تا یک‌ماه پیش از درگذشت‌اش که «اندیشه سیاسی در اسلام معاصر» را نوشت و بهاءالدین خرمشاهی آن را به فارسی برگرداند، 9کتاب تحریر و 12اثر ترجمه کرد. و البته از سال 1347تا وقوع انقلاب فرهنگی، 12سال در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران معلمی کرد؛ همان‌جایی که خود در آن درس خوانده و کارشناسی گرفته بود. همکارانش در دانشگاه، کسانی چون جواد شیخ‌الاسلامی، قاسم افتخاری و هوشنگ مقتدر بودند و ازجمله علم‌آموختگانش، فرهنگ رجایی، علی قیصری و حجت‌الله اصیل.
کسی که وقتی تدریس را آغاز کرد، خیلی زود یکی از محبوب‌ترین استادان دانشکده شد و حتی در 4سال نخست دهه50، مدیریت گروه علوم سیاسی را هم تجربه کرد. شاید چون نوآور بود که به نوشته علی قیصری، «برای نخستین‌بار به‌گونه‌ای روش‌مند تاریخ سیاسی خاورمیانه و جنبه‌های اجتماعی و فکری جنبش‌های سیاسی اسلامی در دوران متأخر را مورد بررسی قرار داد.»
او اما در مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن (SOAS) تحصیلات عالیه را گذرانده بود؛ پایان‌نامه کارشناسی ارشد را با موضوع «افکار عمومی بریتانیا و بحران نفتی ایران» نوشت و بعد، از رساله دکتری‌اش با عنوان «تأثیر غرب بر موقعیت عرب» دفاع کرد؛ وقتی 30ساله بود و آن‌زمان که به ناگزیر روزگار، جلای وطن کرد، به استادی تاریخ خاورمیانه در دانشگاه آکسفورد و عضو دائمی کالج سنت‌آنتونی برگزیده شد.
روشن‌اندیش بود با روحیه‌ای معتدل، چنان‎که علی قیصری نوشته است: «به ضرورت گفت‌و‌گو میان گونه‌های متفاوت روشنفکران و اهمیت ترکیب و تعامل به دور از جزم‌اندیشی و تعصبات فرقه‌ای باور داشت. مثلا در همین‌ راستا در سال 1355در جلسات بحث و گفت‌و‌گویی که به‌طور منظم در منزل آیت‌الله مرتضی مطهری تشکیل می‌شد، شرکت جست.» 
«حمید عنایت» که امروز، چهلمین سال درگذشت او است، از نوادر و نوابغ علم سیاست بود.