شمیمی از عبقات انوار

سیدمیرحامد حسین هندی نیشابوری از بزرگ‌ترین متکلّمان و عظیم‌ترین عالمان و از مفاخر شیعه در اوایل سده سیزدهم هجری قمری در بلده میره لکهنو هند به تاریخ پنجم محرم 1246ه. ق به دنیا آمد. ایشان تعلیم را از سن 6سالگی با رفتن به مکتبخانه و پیش شیخی به نام شیخ‌کرمعلی شروع کرد. اما پس از مدت کوتاهی پدر ایشان خود عهده‌دار تعلیم وی شد و تا سن 14سالگی کتب متداول ابتدایی را به وی آموخت. میرحامد حسین در سن 15سالگی و پس از رحلت پدر بزرگوارش برای تکمیل تحصیلات به سراغ استادان دیگر رفت.
میرحامد حسین عالمی پرتتبع و پر اطلاع و محیط بر آثار و اخبار و میراث علمی اسلامی بود تا حدی که هیچ‌یک از معاصران و متأخران و حتی بسیاری از علمای پیشین به پایه او نرسیدند. همه عمر خویش را به بحث و پژوهش در اسرار اعتقادات دینی و حراست اسلام و مرزبانی حوزه دین راستین گذرانید و همه‌‌چیز خود را در راه استواری حقایق مسلم دینی از دست داد چنان‌که مؤلف ریحانه‌الادب در این‌باره می‌نویسد: 
«...در مدافعه از حوزه دیانت و بیضه شریعت اهتمام تمام داشته و تمامی ساعات و دقایق عمر شریفش در تألیفات دینی مصروف بوده و آنی فروگذاری نداشته تا آنکه دست راست او از کثرت تحریر و کتابت عاطل شده و در اواخر با دست چپ می‌نگاشته است...» و به‌گفته مؤلف نجوم السماء زمانی که دست چپ ایشان هم از کار می‌افتاده است ایشان دست از کار برنداشته و مطالب را با زبان املاء می‌کرده است و هیچ مانعی نمی‌توانست ایشان را از جهاد علمی باز دارد.
در همان روزگار جوانی میرحامد حسین، کتاب منتهی الکلام توسط یکی از علمای اهل سنت به نام مولوی حیدر علی فیض‌آبادی در رد بر امامیه با تبلیغات فراوان نشر و گسترش یافت به‌گونه‌ای که عرصه بر عوام و خواص از شیعه تنگ شد. از یک طرف مخالفین مدعی بودند که شیعه قادر بر جواب مطالب این کتاب نیست تا آنجا مؤلف کتاب می‌گفت اگر نخستین و آخرین شیعه جمع شوند نمی‌توانند جواب کتاب مرا بنویسند و از طرف دیگر علمای بزرگ شیعه هند ازجمله سلطان العلماء، سیدالعلماء، مفتی سیدمحمد عباس تستری و دیگر اعلام به سبب اوضاع خاص سلطنت و ملاحظات دیگر امکان جواب دادن را نداشتند.
 در این زمان بود که میرحامد حسین وارد میدان شد و در فاصله 6ماه کتاب استقصاء الافحام فی نقض منتهی الکلام را به‌گونه‌ای تصنیف کرد که باعث حیرت علما حتی استادان ایشان گشته و مورد استفاده آنان قرار گرفت و نشر آن چنان ضربه‌ای بر مخالفین وارد کرد که هیچ‌یک از آنان حتی خود مؤلف منتهی‌الکلام پس از سال‌ها تلاش و کمک گرفتن از والیان مخالفین و برگزاری اجتماعات مختلف از عهده جواب آن برنیامدند. پس از آن به تألیف کتاب شوارق النصوص پرداخت و سپس مشغول تألیف کتاب عظیم عبقات الأنوار شد که تا آخر عمر در امر تحقیق و تصنیف آن همت گماشت. این کتاب مهم و ارزشمند در رد باب امامت کتاب تحفه اثنا عشریه عبدالعزیز دهلوی نوشته شده است. درباب توضیح اسم کتاب باید گفت عبقات به فتح عین و کسر باء جمع عبقه به‌معنای چیزی است که بوی خوش دارد و انوار بفتح نون و سکون واو به‌معنای گل  یا گل سفید است.
میرحامد حسین در این کتاب می‌کوشد تا فلسفه امامت را روشن کند و نشان دهد که اسلام آن دینی نیست که در دربار خلفا مطرح بوده است. وی در این کتاب حرف به حرف مدعیات دهلوی را با براهین استوار و مستند نقض کرده است و کتاب را در دو منهج به همان صورتی که در باب هفتم کتاب تحفه آمده، سامان بخشیده است.

چگونگی بحث و سبک استدلال
وی هر مجلد از منهج دوم کتاب را در یک یا دو جزء قرار داده است. نخست در سند حدیث و اثبات تواتر و قطعی الصدور بودن آن، تنها از طرق عامّه بحث  کرده و با استناد به مدارک معتبره اهل سنت از زمان پیغمبر اکرم(ص) و عصر صدور تا زمان مؤلف(به‌صورت قرن به قرن) ابتدا به توثیق و تعدیل هر یک از راویان بلاواسطه حدیث از طریق قول دیگر صحابه و سپس به توثیق و تعدیل هر یک از صحابه و توثیق‌کنندگان آنها از طریق قول تابعین و در نهایت به توثیق و تعدیل طبقات بعد از طریق کتب رجال و تراجم و جوامع حدیثی و مصادر مورد وثوق خود آنها تا به زمان خود، پرداخته است. آنگاه به تجزیه و تحلیل متن حدیث پرداخته و سپس وجوه استفاده و چگونگی دلالت حدیث را بر وفق نظر شیعه تشریح  کرده و در پایان کلیه شبهات و اعتراضات وارده از طرف اهل سنت را یک به یک نقل و به همه آنها پاسخ داده است. و در این زمینه گاهی برای رد دلیلی از آنان به کلمات خود آنان استدلال کرده است. همچنین ایشان در هر مطلب و مبحث که وارد می‌شود، کلیه جهات و جوانب قابل بحث آن را مدنظر قرار داده و حق تحقیق و تتبع را نسبت به موضوع مورد بحث به منتهی درجه ادا می‌فرماید و مطالعه‌کننده را برای هرگونه تحقیقی پیرامون موضوعاتی که در این کتاب مطرح شده، از مراجعه به کتب و مصادر دیگر بی‌نیاز می‌کند.
پی‌نوشت: برگرفته از کتاب عبقات الانوار فی امامه الائمه الاطهار