راه‌آهن رشت - آستارا؛ معطل زیرساخت و سرمایه

 سه سال پس از کلنگ‌زنی قطعه راه‌آهن رشت-آستارا خبرهای خوبی از تکمیل قطعه ناقص کریدور شمال-جنوب به گوش نمی‌رسد. این پروژه عمرانی درگیر مسائل متعدد پیمانکار، زیرساخت‌ها و تامین منابع مالی آن مانده است. راه‌آهن قزوین-رشت پس از ۱۲سال انتظار بالاخره در اسفندماه۹۷ افتتاح شد و قرار بود قطعه رشت-آستارا نیز با هدف تکمیل کریدور ترانزیتی شمال-جنوب با حداکثر سرعت آماده بهره‌برداری شود. قطعه ریلی قزوین-رشت یک مسیر ریلی 164کیلومتری بود و تقریبا همین میزان مسافت ریلی تا مرز آستارا و جمهوری آذربایجان ناقص مانده است. فرصت‌های تجاری ایران در این مسیر ریلی قطعا نمی‌تواند معطل تأخیر بیش از یک دهه‌ای همانند فاز اول این پروژه عمرانی بماند و نیازمند تمرکز برنامه‌ریزی، تصمیمات و مدیریت فعال دولت سیزدهم در تکمیل این پروژه استراتژیک اقتصادی ایران است.
تاکنون آمار دقیقی از میزان پیشرفت بخش‌های مختلف مسیر ریلی رشت-آستارا منتشر نشده است، اما دیدارهای سه‌شنبه هفته گذشته ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در تهران حکایت از پابرجا بودن موانع تکمیل این کریدور داشت. تقاضای سه‌شنبه هفته گذشته او در دیدار با مقام معظم رهبری و رئیس‌جمهور برای تکمیل پروژه راه‌آهن رشت-آستارا یک معنای ضمنی و تلویحی هم داشت: عقب‌نشینی از تفاهم قبلی مبنی بر ایجاد خط اعتباری ۵میلیارد دلاری میان ایران و روسیه. این تصمیم به‌احتمال بالا ناشی از درگیری روسیه در جبهه اوکراین و تامین هزینه‌های این جنگ است.
شاید همین گزارش‌های نه‌چندان مطلوب از زیرساخت‌های ریلی و تکمیل کریدور شمال-جنوب باعث شد تا سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور در جلسه چهارشنبه گذشته هیأت دولت به معاون اول خود ماموریت دهد تا با همکاری وزارت راه‌وشهرسازی روند اجرای این کریدور مهم ترانزیتی را پیگیری و زمانبندی دقیق آغاز و تکمیل آن را ارائه کند. این ماموریت با توجه به درخواست پوتین در سفرش به تهران به مخبر واگذار شد.

توافقات معوق
دی‌ماه سال گذشته در جریان سفر سیدابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور و برخی وزرای کابینه به روسیه، سیداحسان خاندوزی، وزیر اقتصاد به‌عنوان بخشی از توافق مقامات اقتصادی، انرژی و نفت 2کشور گفته بود: «بعد از پایان جلسه اخبار خوبی حاکی از توافقات دوجانبه بر سر موضوعات نفت و انرژی، راه‌آهن و ترانزیت 2کشور و تسریع در ایجاد خط اعتباری ۵میلیارد دلاری بین 2کشور و ازجمله تکمیل راهگذر شمال به جنوب از طریق ترانزیت ریلی خلیج‌فارس به اروپا، اینچه برون و رشت - آستارا و برخی توافقات جنبی دیگر مانند تامین نهاده‌های اساسی و غلات و همینطور خرید لوکوموتیو به گوش رسید.»
خاندوزی گفته بود: «این خط ریلی طول زیادی ندارد، اما بخش گمشده و مفقوده یکی از کریدورهاست که اگر تکمیل شود می‌تواند تغییر مناسبات تجاری میان تمام کشورهای اوراسیا با کشورهای خلیج‌فارس و حتی پاکستان، هند و چین را در پی داشته باشد؛ تامین مالی این پروژه قرار است از همان خط اعتباری ۵میلیارد دلاری از سوی روسیه صورت پذیرد.»
به گزارش همشهری، براساس آمار و توضیحات ارائه شده از سوی برخی مقامات دولتی هم‌اکنون تقاضای روسیه برای ترانزیت کالا از مسیر ایران از 8میلیون تن تا 30میلیون تن نیز افزایش یافته است، اما زیرساخت‌های چنین حجمی از ترانزیت عقب‌ماندگی‌های زیادی در ایران دارد. مبتنی بر اعداد و ارقام ارائه شده از سوی دولتمردان، ترانزیت تجاری ایران نیازمند ناوگانی بالغ بر هزار لوکوموتیو است. دولت سیزدهم برای استفاده از حداقل ظرفیت‌های این مسیر ریلی نیازمند 200لوکوموتیو است. هم‌اکنون تولیدکنندگان داخلی قادر به تامین این نیاز نیستند و واردات برای جبران نیازها و استفاده از منافع ترانزیت ریلی برای دولت اجتناب‌ناپذیر است؛ چراکه در 6سال گذشته تنها 36لوکوموتیو از سوی تولیدکننده داخلی تحویل وزارت راه و شهرسازی شده است. وزیر اقتصاد همان پایان دی‌ماه سال گذشته گفته بود این 200لوکوموتیو موردنیاز نیز از خط اعتباری 5میلیارد دلاری و خود روسیه خریداری می‌شود. این بخش از تفاهمات و توافقات اولیه نیز به‌نظر می‌رسد 6ماه پس از سفر رئیسی به روسیه چندان به مرحله اجرا نرسیده‌اند و موانعی بر سر راه آنها وجود دارد.
خط ریلی شمال-جنوب از بنادر جنوبی (بندرعباس و چابهار) به بنادر شمالی (آستارا) و از آنجا به جمهوری آذربایجان، روسیه و فنلاند در اروپا می‌رسد. قطعه رشت ـ آستارا با وجود وعده‌های دولت قبل حتی به مرحله انعقاد قرارداد ساخت نرسید و مجری طرح جز در بخش کوچکی از مسیر مشخص نشد. مسیر ریلی 160کیلومتری رشت-آستارا براساس برخی گزارش‌ها تنها در 10کیلومتر منتهی به آستارا زیرسازی شده که مسئول اجرای این بخش از مسیر قرارگاه خاتم‌الانبیا بوده است؛ برای 150کیلومتر باقیمانده هنوز مناقصه انجام نشده و پیمانکار مشخص نشده است.

مکث
بدقولی دولت‌ها

اواخر سال گذشته، رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی اعلام کرد امیدوار است تا پایان سال ۱۴۰۱، راه‌آهن رشت به بندر کاسپین (به‌طول 40کیلومتر) در منطقه آزاد انزلی برسد. 2سال قبل هم محمدباقر نوبخت، معاون رئیس‌جمهور سابق گفته بود با تأمین اعتبار انجام شده، اتصال شبکه سراسری ریلی ایران به بندر کاسپین، تا پایان سال ۱۳۹۹ تکمیل می‌شود که عملی نشد. پیش‌بینی‌ها در خوش‌بینانه‌ترین حالت حکایت از آن دارند درصورت تامین شرایط حداقلی مورد نیاز، 4سال فعالیت یک دولت زمان خواهد برد تا راه‌آهن رشت به آستارا برسد. نوع رویکرد دولت سیزدهم در پیگیری این پروژه به‌صورت ویژه یا در قالب معمول یک پروژه عمرانی تأثیر زیادی در بهره‌برداری از منافع این پروژه ریلی خواهد داشت.