جنگ یا صلح؛ دودستگی اروپا بر سر اوکراین

در هفته‌ها و ماه‌های پس از حمله به اوکراین، اروپایی‌ها با نمایش اتحاد و قاطعیت، هم ولادیمیر پوتین و هم خودشان را غافلگیر کردند. جوامع اروپایی خشمگین از حمله روسیه به اوکراین، نیروی محرکی عظیم برای چرخش غیرمنتظره سیاست اروپا در قبال روسیه ایجاد کردند. اروپایی‌ها درهای خانه‌های خود را به روی میلیون‌ها آواره اوکراینی باز کردند، خواستار تحریم‌های شدید اقتصادی علیه مسکو شدند و شرکت‌های غربی را مجبور به ترک روسیه کردند. اما اکنون با گذشت حدود 6ماه از جنگ و نمایان شدن تبعات آن برای زندگی روزمره مردم در اروپا، این روحیه ابرقهرمانی در میان اروپایی‌ها فروکش کرده است. نزدیک شدن به فصل زمستان در بحبوحه بحران انرژی اروپا می‌تواند به کل، نگاه اروپایی‌ها نسبت به جنگ را تغییر دهد و این سؤال را مطرح کند که اتحاد و یکپارچگی اروپایی در مواجهه با جنگ اوکراین تا چه زمانی دوام خواهد آورد؟
«شورای روابط خارجی اروپا» برای پاسخ دادن به این پرسش‌ طی چند ماه گذشته نظرسنجی گسترده‌ای در 10کشور اروپایی انجام داده است. نظرسنجی در ماه‌های اردیبهشت و خرداد انجام شده است؛ یعنی زمانی که اثر شوک اولیه جنگ بر مردم از بین رفته بود. این نظرسنجی فراتر از خشم اروپایی‌ها نسبت به جنگ پوتین، میزان تاب‌آوری مردم اروپا را سنجیده و نتایج آن نشان می‌دهد که افکار عمومی از مباحثات کلیدی درباره ماهیت جنگ فاصله گرفته و به‌سوی پرسش‌هایی درباره بازنده اصلی جنگ، زمان و چگونگی پایان جنگ و همچنین تأثیر جنگ بر زندگی مردم بیرون از مرزهای اوکراین چرخیده است. این نظرسنجی همچنین نشان می‌دهد اروپایی‌ها نسبت به تبعات اقتصادی و اجتماعی نظیر تورم بالا، بحران‌های انرژی و مواد غذایی جنگ آگاه‌تر شده‌اند. این آگاهی با آغاز فصل زمستان، افزایش تقاضا برای گاز و احتمالا قطع کامل دسترسی اروپا به گاز روسیه دردناک‌تر خواهد شد. در این نظرسنجی بیش از 8هزار نفر از سرتاسر اروپا از کشورهای رومانی، لهستان، فرانسه، ایتالیا، آلمان، پرتغال، اسپانیا، فنلاند و سوئد و همچنین انگلیس شرکت کرده‌اند. نتایج نظرسنجی، آشکارا حاکی از ایجاد شکاف میان شهروندان اروپایی است و نشان می‌دهد مردم اروپا به دو دسته حامی صلح و حامی جنگ تقسیم شده‌اند.

صلح در برابر عدالت
یکی از کلیدی‌ترین پرسش‌های نظرسنجی، درباره شیوه پایان یافتن جنگ بوده است. اینکه آیا اروپا باید به هر قیمتی، حتی در ازای امتیاز دادن اوکراین به روسیه جنگ را به سرعت پایان بخشد؟ یا جنگ با هدف مجازات روسیه تحت هرشرایطی ادامه پیدا کند؟ پاسخ به این دو پرسش، اروپایی‌ها را در 2گروه «حامی صلح» و «حامی ادامه جنگ و شکست روسیه» تقسیم‌بندی کرده است و یک گروه با «آرای نوسانی» به‌عنوان گروه سوم در کنار آنها ایجاد شده است. اعضای گروه صلح، خواهان دستیابی سریع‌تر به صلح تحت هر شرایطی هستند و اعضای گروه جنگ تنها راه رسیدن به صلح را شکست روسیه می‌دانند. از آنجایی که احتمال طولانی شدن جنگ، بسیار جدی است، این خط اختلاف نظر می‌تواند به مرور به شکافی عمیق در بدنه اتحاد اروپا تبدیل شود. نتایج نظرسنجی شورای روابط خارجی اروپا نشان می‌دهد که از میان 10کشور، 35درصد از مردم خواهان صلح سریع و 22درصد خواهان شکست روسیه هستند و حدود 20درصد از مردم بدون داشتن موضع خاص، صرفا از اقدامات اروپا در قبال جنگ حمایت کرده‌اند. وضعیت آرای همین گروه نوسانی است که می‌تواند در تعیین گام‌های بعدی سیاستمداران اروپایی در قبال جنگ اوکراین بسیار حیاتی باشد. این گروه، آشکارا با روسیه دشمنی می‌کند و حامی اعمال سیاست‌های سخت علیه روسیه است، اما همزمان نگران طولانی‌شدن جنگ و افزایش هزینه‌های زندگی در اروپاست.
همچنین اگرچه بیشتر افراد، روسیه را مقصر آغاز جنگ می‌دانند، اما آمار طرفداران این ایده در دو گروه اصلی جالب توجه است. در گروه حامیان صلح، 64درصد و در گروه حامیان جنگ، حدود 86درصد مردم، روسیه را مقصر آغاز جنگ می‌دانند. آرای نوسانی بیش از دو گروه دیگر روسیه را مقصر می‌دانند اما برخلاف دو گروه دیگر که روسیه را مانع اصلی ایجاد صلح می‌دانند، جمعیت افرادی که باور دارند آمریکا مانع اصلی ایجاد صلح است، در گروه آرای نوسانی بیشتر است. همچنین طرفداران صلح بیشتر از طرفداران جنگ باور دارند که اوکراین و اتحادیه اروپا در جنگ بیشترین آسیب را متحمل خواهند شد و این اصلی‌ترین دلیلی است که می‌تواند به‌زودی منجر به طغیان افکار عمومی علیه ایده تداوم جنگ شود.
میزان حمایت از واکنش سیاسی اروپا و قطع رابطه با روسیه هم در میان 3 گروه متفاوت است: 50درصد از طرفداران صلح، 83درصد از طرفداران شکست روسیه و 83درصد از آرای نوسانی خواستار برخورد سیاسی با روسیه هستند. در مورد قطع روابط دیپلماتیک با روسیه اختلاف نظر شفاف‌تر است، زیرا طرفداران صلح با این اقدام مخالفند و دو گروه دیگر موافق. ایجاد منطقه پرواز ممنوع، اعزام نیرو به اوکراین، پیوستن اوکراین به ناتو و اتحادیه اروپا دیگر موضوعاتی است که اختلاف نظر میان گروه‌ها بر سر آنها شدید است و معمولا طرفداران صلح را در مقابل طرفداران جنگ و گروه نوسانی قرار می‌دهد. اما اختلاف‌نظر شدید در زمینه افزایش هزینه‌های دفاعی توسط کشورهای اروپایی نمایان‌تر است. 53درصد از طرفداران شکست روسیه موافق افزایش هزینه‌های دفاعی هستند، حتی اگر به قیمت کاهش بودجه در حوزه‌هایی مانند بهداشت، آموزش و مقابله با جرم باشد و 29درصد مخالفند. در میان طرفداران صلح اما این آرا تقریبا وارونه است: 29درصد موافق افزایش هزینه‌های دفاعی و 51درصد مخالف آن هستند.

جنگ اوکراین، یک جنگ فرسایشی
کابوس بزرگ ولودیمیر زلینسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، خسته شدن جهان از جنگ است و نتیجه نظرسنجی اخیر نشان می‌دهد این کابوس دست‌کم با طولانی‌تر شدن جنگ ممکن است به واقعیت تبدیل شود. 50درصد از طرفداران صلح درحال حاضر باور دارند دولت آنها بیش از اندازه به جنگ اوکراین توجه نشان می‌دهد. این آمار در میان طرفداران شکست روسیه 38درصد است. با این‌ همه، آرای نوسانی در این حوزه با طرفداران اجرای عدالت هم‌نظر هستند و می‌توانند فرصت بیشتری برای تداوم جنگ در اختیار اروپا قرار دهند.
اما فارغ از اینها، بررسی نتایج نظرسنجی‌ یادشده از کشوری به کشوری دیگر نشان می‌دهد که اروپا به‌زودی دچار نوعی خستگی در همبستگی با اوکراین خواهد شد. این خستگی از هم‌اکنون در میان شهروندان کشورهای خط مقدم جنگ، یعنی لهستان و رومانی قابل مشاهده است. بیش از 50درصد از مردم در این کشورها باور دارند دولت‌هایشان بیش از حد بر موضوع جنگ اوکراین متمرکز شده‌اند. طولانی‌تر شدن جنگ می‌تواند این نارضایتی را حتی افزایش دهد.
این نظرسنجی نشان می‌دهد که نگرانی از آغاز جنگ هسته‌ای در اروپا، ‌یک نگرانی همگانی است، اما دیگر نگرانی‌ها ناشی از تبعات جنگ، از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. مردم در کشورهای نزدیک‌تر به روسیه بیشتر نگران حمله روسیه بوده و مردم در کشورهای دورتر مانند پرتغال، ایتالیا و فرانسه نگرانی افزایش هزینه زندگی و قیمت انرژی هستند. نگرانی در مورد هزینه‌های زندگی با نزدیک‌تر شدن فصل زمستان، تصمیم روسیه به قطع گاز خط لوله نورداستریم-1و جدی‌تر شدن احتمال قطع کامل گاز اروپا در سرمای زمستان شدید‌تر خواهد شد. اکونومیست به تازگی درباره احتمال ایجاد دودستگی شدید میان کشورهای اروپایی بر سر تامین انرژی مورد نیاز در فصل زمستان و احتکار انرژی توسط کشورهایی که خط گاز از خاک آنها عبور می‌کند هشدار داده است. درصورتی که اروپا نتواند بحران کنونی انرژی را تا آغاز زمستان مدیریت کند، اروپایی‌ها به شکلی جدی‌تر با چهره زشت تبعات جنگ مواجه خواهد شد. در این صورت شکاف اختلاف میان طرفداران صلح و جنگ عمیق‌تر شده و بر فشار اختلافات قبلی خواهد افزود.
دو همسایه اوکراین، یعنی لهستان و رومانی درحال حاضر برسر موضوعاتی مانند ترجیح صلح بر جنگ، افزایش بودجه نظامی، قطع روابط اقتصادی و سیاسی با روسیه، افزایش کمک‌های اقتصادی به اوکراین و اعزام نیرو به این کشور اختلاف‌نظرهای اساسی دارند. لهستان در این حوزه‌ها بیشتر از رومانی طرفدار ادامه جنگ است؛ نگاهی که به نگاه انگلیس و آمریکا نزدیک است. 
 
کدام کشورها خواهان پایان جنگند؟
نتایج نظرسنجی جدید شورای روابط خارجی اروپا نشان می‌دهد 16درصد از رای‌دهندگان لهستانی، 52درصد از ایتالیایی‌ها و 49درصد از آلمانی‌ها خواهان «صلح فوری» هستند. در مجموع کشورهای رومانی، فرانسه، آلمان، ایتالیا، سوئد و اسپانیا بیشتر به صلح تمایل دارند تا جنگ. بیش از 80درصد مردم در لهستان، سوئد، فنلاند، پرتغال و انگلیس، روسیه را مقصر آغاز جنگ می‌دانند اما این آمار در ایتالیا به 56درصد، در فرانسه به 62درصد و در آلمان به 66درصد می‌رسد. همچنین اگرچه اکثریت کشورها روسیه را مانع صلح می‎دانند، این آمار در ایتالیا و رومانی کاهش می‌یابد و اکثر ایتالیایی‌ها آمریکا را یکی از اصلی‌ترین موانع رسیدن به صلح در بحران اوکراین می‌دانند. با توجه به اینکه بخش اعظم افکار عمومی در اروپا هم‌اکنون طرفدار پایان جنگ و رسیدن به صلح است، اینطور به‌نظر می‌آید که به‌تدریج و تا آغاز فصل زمستان، کابوس ولودمیر زلینسکی رنگ واقعیت بگیرد.