یک پاسخ و چند نکته درباره دریاچه ارومیه

پس از انتشار گزارشی با عنوان «دریاچه ارومیه، قربانی تصمیمات غلط» که 4تیرماه در روزنامه همشهری منتشر شد، ستاد احیای دریاچه ارومیه که زیرنظر مستقیم رئیس‌جمهوری فعالیت می‌کند، به این گزارش واکنش نشان داد و جوابیه‌ای به روزنامه همشهری ارسال کرد. متن کامل این جوابیه که براساس ماده23 قانون مطبوعات برای روشن‌شدن افکارعمومی در همشهری منتشر می‌شود،
بدین شرح است:
«مشخصا سؤالی که از روزنامه وزین همشهری مطرح است، مگر نه آنکه آن روزنامه در شماره مورخ1400/02/11 خود روند افزایشی تراز دریاچه ارومیه را در بازه سال‌های 1393 تا 1396 به بارش نسبت داده بود، حالا باید پرسیده شود اگر آنچه منجر به افزایش تا 70سانتی‌متری تراز دریاچه ارومیه در حدفاصل سال‌های بین 1393تا1400 در جهت معکوس روند کاهشی سالانه 40سانتی‌متری آن بین سال‌های 1374تا1392 را می‌توان تنها و تنها به بارش نسبت داد و تلاش‌های صورت گرفته را با همین نسبت غیرواقعی کتمان کرد، پس چرا در سال آبی جاری (1401-1400) با بارش دقیقا مشابه سال آبی 96-1395 تراز دریاچه ارومیه 5سانتی‌متر نسبت به اول مهرماه کم شده، اما در سال آبی 96-1395، تراز دریاچه نسبت به ابتدای مهر 25سانتی‌متر افزایش یافته بود. با طرح این سؤال و واگذاری پاسخ آن به خوانندگان محترم آن روزنامه، عنوان می‌دارد طرح ملی نجات دریاچه ارومیه به موجب نگرانی‌های متعدد پدید آمده ناشی از خشک شدن بخش عمده مساحت دریاچه ارومیه و از دست رفتن 8متر از تراز دریاچه ارومیه نسبت به پرآب‌ترین شرایط آن در سال1374 و وقوع معضلات و مخاطرات زیست‌محیطی، اکولوژیکی، اجتماعی، اقتصادی و خصوصا بهداشت و سلامت ناشی از توفان‌های گردوغبار، در سال1392 تصویب و ضمن تشکیل کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه به ریاست معاون اول رئیس‌جمهور، عملیات اجرایی آن در تاریخ1393/04/08 آغاز شد. به موجب مصوبه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه مسئولیت اجرایی طرح‌های مصوب بر عهده دستگاه‌های اجرایی ذیربط بوده و در چارچوب برنامه‌های آن دستگاه‌ها، وفق قوانین موضوعه کشور و ذیل نظر سازمان برنامه و بودجه کشور و دستگاه‌های نظارتی کشور انجام گرفته است؛ لذا کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه به‌معنای دستگاه‌های اجرایی 7وزارتخانه دولت (کشور، نیرو، جهادکشاورزی، امور اقتصاد و دارایی، اطلاعات، صنعت، معدن و تجارت، دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح)، 2سازمان (حفاظت محیط‌زیست و برنامه و بودجه کشور) و 3استانداری حوضه (استان‌های آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی و کردستان) در این زمینه آماده هرگونه پاسخگویی درخصوص تحقیق و تفحص از جانب نمایندگان مجلس شورای اسلامی است و صرف طرح این موضوع به‌معنای موفقیت یا عدم‌موفقیت یک طرح نخواهد بود.
رویکرد دبیرخانه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه از ابتدای فعالیت در سال1392 ضمن رعایت اصل شفافیت در ارائه اطلاعات و کلیه گزارش‌های تولیدی، استقبال و استفاده از انتقادات سازنده توسط تمامی مجامع علمی داخلی و بین‌المللی به جهت رفع نواقص احتمالی و جلب مشارکت و بهره‌گیری از نظرات متخصصان و کارشناسان بوده است.
درخصوص گزارش مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری باید عنوان داشت 2گزارش تهیه شده توسط این مرکز در تاریخ 1398/03/25 و 1398/08/08، طی 2گزارش مورخ 1398/05/26 و 1398/10/21 پاسخ داده شده است که 4گزارش مورد اشاره عینا برای آن روزنامه ارسال و داوری موارد و موضوعات عنوان شده در این گزارش‌ها به کارشناسان، متخصصان و دوستداران دریاچه ارومیه واگذار می‌شود. درخصوص وضعیت نگران‌کننده حال حاضر دریاچه ارومیه باید درنظر گرفت دریاچه ارومیه و به‌طور کلی عرصه‌های تالابی، سیستم‌هایی کاملا دینامیک است؛ بدین معنا که تأمین نیاز زیست‌محیطی سالانه آنها در یک سال آبی (از ابتدای مهر تا پایان شهریور سال بعد) مصادف با بهبود وضعیت و عدم‌تأمین آن منجر به خشک شدن و بروز مخاطراتی از قبیل توفان‌های گردوغبار خواهد شد. لازم به ذکر است تأمین نیاز زیست‌محیطی به‌معنای هدایت آب‌های ناشی از بارش حوضه به دریاچه است و صرف بارش مناسب یا نامناسب عامل لازم و کافی برای بهبود یا عدم‌بهبود وضعیت دریاچه نخواهد بود. بر این اساس در سال آبی جاری قابل پیش‌بینی بود سوای میزان بارش حوضه، به‌دلیل عدم‌تأمین کامل نیاز زیست‌محیطی دریاچه ارومیه از سدهای ملی حوضه آبریز دریاچه ارومیه و برنامه‌ریزی برای ذخیره بیش از نیاز در پایان سال آبی در این سدها، عدم‌به ثمر نشستن و تطویل زمان بهره‌برداری پروژه‌های مهم انتقال آب به دریاچه، برنامه‌ریزی و عزم مسئولین منطقه‌ای به جهت تکمیل سدهای نیمه‌تمام و به‌موازات آن افزایش مصارف کشاورزی در نتیجه سردرگمی دستگاه‌های اجرایی ذیربط و عدم‌تمکین به مصوبات این طرح ملی، عواقب ناخوشایندی بالاخص در پایان تابستان در انتظار دریاچه خواهد بود.»

مکث
توضیح همشهری
ذکر چند نکته در توضیح مبسوط ستاد احیای دریاچه ارومیه ضروری است؛ اول آنکه به‌زودی طرح تحقیق‌وتفحص از عملکرد این ستاد در صحن علنی مجلس مطرح خواهد شد و باید به نمایندگان مردم در قوه مقننه پاسخ مستدل داد که چگونه 11هزار میلیارد تومان بودجه ستاد احیا در دولت‌های یازدهم و دوازدهم مصرف شده، اما هنوز وضعیت دریاچه به شرایط مطلوب وعده داده شده نرسیده است و دوم آنکه 2سال از دوره زمانی سال‌های 93 تا 1400، سال‌های پربارش بود، اما تراز دریاچه طبق آنچه پایگاه اطلاع‌رسانی ستاد احیا اعلام کرد، همچنان بر عدد سال آغازین طرح، یعنی 1271متر است، اما عدد وعده داده شده تا سال 1402 ،1274متر بود که رسیدن به آن در 8ماه باقیمانده عملا محال است و سوم آنکه به قول جوابیه مذکور، 7وزارتخانه، 2سازمان و 3استانداری در حوضه دریاچه ارومیه فعالیت دارند، اما پس از 8سال، هنوز ‌هماهنگی لازم برای تامین حقابه لازم دریاچه ایجاد نشده و بخش قابل‌توجهی از دریاچه به‌طور کامل خشک شده است. مدیریت ناصحیح این دریاچه تا آن حد مشخص است که عیسی کلانتری، رئیس وقت ستاد احیای دریاچه ارومیه بهمن99 رسما اعلام کرد: «احیای دریاچه ارومیه مطابق برنامه پیش نمی‌رود.» و وعده رسیدن دریاچه ارومیه به تراز اکولوژیک را از سال1402 به سال1407 موکول کرد. کلانتری همچنین در مردادماه سال۱۳۹۸ گفته بود: «۱۸درصد دریاچه ارومیه به‌دلیل شرایط اقلیمی و ۸۲درصد آن به‌دلیل مدیریت غلط انسانی خشک شده است.»