گزارش
یخ روابط تهران -قاهره آب می‌شود؟
ایران و مصر در روزهای اخیر با اتخاذ برخی مواضع، نشان دادند برای عادیسازی روابط تمایل دارند و حتی در حال برداشتن گامهایی در این زمینه هستند
علیرضا احمدی-روزنامه‌نگار
انتشار برخی گمانهزنیها در روزهای اخیر پیرامون ازسرگیری روابط میان جمهوریاسلامی و عربستان‌سعودی در آینده نزدیک، سبب شده برخی بر این گمان باشند که یخ روابط ایران با برخی دیگر از کشورهای عربی، ازجمله مصر نیز در حال آب شدن است و شواهد موجود نشان میدهد 2کشور در حال برداشتن گامهایی با هدف عادیسازی روابط دوجانبه هستند. بهگزارش همشهری، بعد از برگزاری 5دور گفتوگو میان مقام‌هایی از ایران و عربستان به میزبانی بغداد طی سالگذشته و امسال، اکنون برخی اخبار رسمی و غیررسمی از برخی رایزنیها باهدف گشودن قفل 4دهه در روابط تهران - قاهره حکایت دارد؛ چراکه 2طرف در روزهای اخیر با اتخاذ برخی مواضع، نشان دادهاند برای عادیسازی روابط تمایل دارند و حتی در حال برداشتن گامهایی در این زمینه هستند.
درچنین شرایطی دیروز احمد حافظ، سخنگوی وزارت امورخارجه مصر در پیامی جان باختن شهروندان ایرانی در پی وقوع زلزله در استان هرمزگان را تسلیت گفت؛ پیامی که جدای از جنبه دیپلماتیک آن، می‌تواند بهعنوان نشانهای برای آمادگی مصر در زمینه آغاز روند عادیسازی روابط با جمهوریاسلامی بهحساب آید.
پیام قاهره برای تهران
علاوهبر این در روزهای اخیر و پس از افزایش رایزنیها و تلاش‌های محور آمریکایی - صهیونیستی برای تشکیل ائتلافی در خاورمیانه بهمنظور مقابله با ایران و محور مقاومت، مصریها نشان دادند تمایلی برای نقشآفرینی در این ائتلاف ضدایرانی نداشته و قصد ندارند وارد تنش جدید با تهران شوند. بر همین اساس هم بود که برخی منابع مدعی شدند تعدادی از مقامهای ارشد مصری در چند نشست نظامی این کشور به‌صراحت اعلام کردهاند که با ورود به هرگونه مداخله نظامی مستقیم با ایران مخالف هستند؛ موضعی که گفته می‌شود در نشستهای بخش امنیتملی سازمان اطلاعات مصر نیز تکرار شدهاست. روزنامه «العربی الجدید» نیز در گزارشی به این موضوع اشاره و تأکید کرد این نشستها در شرایطی برگزار شده که این روزها بحث تشکیل یک ائتلاف خاورمیانهای موسوم به «ناتوی خارومیانه» بهصورت جدیتری ازسوی صهیونیستها و با حمایت واشنگتن پیگیری می‌شود؛ اتئلافی که برخی کارشناسان معتقدند مانند گذشته راه بهجایی نخواهد برد و کشورهای خاورمیانه خود را درگیر چالش با جمهوریاسلامی نخواهند کرد. ازسوی دیگر گفته می‌شود یکی از اهداف سفر اخیر عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر به عمان، ارسال پیامی برای ایران و اطمیناندهی به جمهوریاسلامی بودهاست که قاهره تمایلی به تنش با تهران ندارد؛ رویکردی که بهنظر میرسد نهتنها از سوی السیسی است، بلکه بخش قابلتوجهی از نظامیان مصری نیز معتقدند افزایش تنشها با ایران گرهی بر گره‌های منطقهای خواهد بود؛ چراکه «ایران هیچ‌گاه رفتار خصمانه‌ای با مصر نداشته و از طرفی دیگر، توافقی غیرعلنی میان 2طرف برای عدم‌تجاوز به یکدیگر وجود دارد.» همچنین برخی منابع بر این اعتقادند که موضوع روابط تهران و قاهره در سفر اخیر تمیم بنحمد آلثانی، امیر قطر به قاهره و دیدار او با السیسی نیز مطرح شدهاست.
فشار به مصر برای پیوستن به ائتلاف خاورمیانهای
این درحالی است که برخی سیاسیون مصری معتقدند قاهره برای پیوستن به ائتلاف خاورمیانهای علیه جمهوریاسلامی تحتفشار قرار گرفته است؛ برهمین اساس هم بود که یک دیپلمات سابق مصری به العربیالجدید گفت که «با فشار شدیدی که چند کشور خلیجفارس علیه مصر اعمال می‌کنند تا این کشور را با استفاده از اهرم کمک‌های اقتصادی، وادار به ورود به ائتلاف نظامی موردنظر کنند، ممکن است رئیس‌جمهور مصر به سیاست بازی با چند طرف روی آورد؛ همان سیاستی که پیشتر از آن بسیار استفاده کردهاست.» این دیپلمات که نامی از او برده نشده، معتقد است: «اگرچه امکان دارد مصر پابه‌پای برخی کشورهای خلیجفارس در مسئله ناتوی عربی، بر ایستادگی خود در کنار این کشورها مقابل تهدیدهایی که با آن مواجهند، تأکید کند، اما از این فراتر نخواهد رفت. با وجود این مصر اصرار دارد پیامی با این مضمون که عملا در هیچ مواجهه مستقیم نظامی با ایران وارد نخواهد شد، به تهران برساند.»
نقشآفرینی عراق
اینها درحالی است که بهنظر میرسد بغداد به نقشآفرینی خود در این زمینه شدت بخشیدهاست و علاوهبر تلاش برای ازسرگیری روابط جمهوریاسلامی و عربستان‌سعودی، عادیسازی روابط تهران - قاهره از دیگر دستورکارهای دیپلماتیک نخستوزیر عراق در رایزنیهای اخیر در سفر به ایران بوده است.
پس از حضور مصطفی الکاظمی در تهران و ریاض هم بود که وزیر امورخارجه کشورمان در روزهای اخیر عادیسازی روابط تهران و قاهره را بهنفع 2کشور، منطقه و همچنین جهان اسلام دانست و تأیید کرد گامهایی دراین زمینه برداشته شدهاست؛ هرچند که هنوز نمی‌توان چشمانداز روشنی برای آن درنظر گرفت. در روزهای اخیر اما وزیر امورخارجه عراق نیز به برخی رایزنیها برای عادیسازی روابط ایران و مصر اشاره و در گفتوگو با شبکه سعودی «الحدث» تأیید کرده بود که برخی رایزنیها برای ایجاد مجاری ارتباطی میان تهران و قاهره انجام و گفت‌وگوهای جداگانه‌ای در بغداد میان «اردن و ایران» و «مصر و ایران» آغاز شدهاست؛ موضوعی که در جریان سفر اخیر حسین امیرعبداللهیان به دمشق، بهصورت تلویحی ازسوی وی مورد تأیید قرار گرفت.
امیرعبداللهیان در حاشیه سفر خود به سوریه در جمع خبرنگاران در این باره گفت که «ما هنوز مذاکره‌ای برای پیشرفت روابط و توسعه روابط بهصورت مستقیم با طرف مصری نداشته‌ایم، اما برخی تلاش‌ها در حال انجام است که در جریان همکاری‌ها بین کشورهای اسلامی، تهران و قاهره هم روابطشان به حالت طبیعی و عادی برگردد.»
عبدالامیر نبوی، کارشناس‌ارشد مسائل مصر در گفتوگو با همشهری تشریح کرد
امیدواری به بهبود مناسبات ایران و مصر
یک کارشناس ارشد مسائل مصر با اشاره به فراز و فرودهای روابط تهران و قاهره در سال‌های اخیر، به همشهری گفت: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال1357روابط ایران و مصر فراز و فرودهای قابلتوجهی داشتهاست، اما با پایان جنگ تحمیلی 8ساله علیه کشورمان، تهران در مقاطعی تمایل خود را برای عادیسازی روابط با قاهره ابراز کرده و اقدامهایی نیز ازسوی ایران برای بهبود و ارتقای سطح روابط انجام شده که در دولتهای بعد از جنگ تحمیلی بهصورت مستمر ادامه داشتهاست.
عبدالامیر نبوی گفت: در دولتهای سازندگی، اصلاحات و همچنین دولت احمدینژاد ایران برای عادیسازی روابط با مصر و بهبود مناسبات دوجانبه فعالیت‌هایی را انجام داد و در این زمینه هم جدی بود.
وی ادامه داد: در دولتهای پیش گفته شاهد نقاط عطفی هم در روابط دوجانبه بودیم؛ بهعنوان مثال گفتوگوی رئیس دولت اصلاحات و حسنی مبارک که در آذرماه سال1382و در حاشیه اجلاس سران جامعه اطلاعاتی در ژنو انجام شد، نخستین دیدار مقامهای ارشد 2کشور پساز پیروزی انقلاب اسلامی بهحساب میآمد.
نبوی با بیان اینکه در دولت احمدینژاد نیز شاهد تحولاتی در این حوزه بودیم، ادامه داد: حضور محمد مرسی، رئیس‌جمهور وقت مصر در تهران یا حضور احمدینژاد، رئیس‌جمهور دولت دهم در قاهره در بهمنماه1391، تحول دیگری در روابط دوجانبه بهحساب میآمد.
وی با اشاره به اینکه در مقاطعی نیز ابراز تمایل محدودی ازسوی مصریها برای عادیسازی روابط با تهران صورت گرفت، خاطرنشان کرد: با این حال هیچ‌وقت روابط ایران و مصر از حد مشخص و محدودی بالاتر نرفت؛ چراکه همواره موانع موجود در این مسیر، از عادیسازی روابط دوجانبه جلوگیری میکرد.
دلایل عدم عادیسازی مناسبات ایران و مصر
این کارشناس مسائل مصر به دلایل عدم عادیسازی روابط تهران و قاهره تا مقطع کنونی هم اشاره کرد و گفت: یک نکته این است که اصولا مصر روابط با جمهوریاسلامی را در چارچوب کلیتر «سیاست عربی» میبیند. براین اساس قاهره روابط با تهران را بهنحوی دنبال می‌کند که به روابط نزدیکش با عربستان‌سعودی یا بحرین آسیبی وارد نشود.
نبوی افزود: ازسوی دیگر باید درنظر داشت که مصر روابط نزدیکی هم با آمریکا و رژیم صهیونیستی دارد و این موضوع مانع دیگری برای این کشور در مسیر عادیسازی روابط با جمهوریاسلامی ایران بهشمار می‌رود. مصریها تاکنون تمایلی نداشتهاند که بهبود روابطشان با ایران، به مناسبات قاهره با واشنگتن و تلآویو آسیبی وارد کند.
وی ادامه داد: نکته دیگر این است که نباید از نظر دور داشت که بهدلیل تحولات مختلف منطقهای، پرونده بهبود روابط تهران و قاهره همواره در اختیار دستگاه‌های سیاستخارجی 2کشور نبوده است، بلکه ساختارهای استراتژیک و امنیتی ایران و مصر نیز در این حوزه صاحب‌نظر بودهاند. این موضوع همواره پیگیری بهبود مناسبات دوجانبه را با مشکلاتی مواجه کردهاست.
احساس نیاز به رفع اختلافها
این استاد دانشگاه با بیان اینکه اختلافهای موجود میان تهران و قاهره صرفا از جنس سیاسی نیستند، بلکه ابعاد استراتژیک و امنیتی هم دارند، گفت: در شرایط کنونی اما بهنظر میرسد شرایط منطقهای و بینالمللی سبب شده 2کشور اکنون بیشاز گذشته برای بهبود روابط دوجانبه احساس نیاز کنند.
نبوی افزود: یکی از موضوعهای مورد توجه 2طرف در این زمینه، نیازهای اقتصادی است. اکنون مصر و ایران در شرایطی قرار دارند که گشایش بازارهای جدید را راهکاری برای کاهش مشکلات اقتصادی خود میدانند.
وی ادامه داد: ازسوی دیگر هر دو کشور بابت تحولات جدید منطقهای و بینالمللی نگرانیهایی دارند و تلاش می‌کنند با گسترش همکاری‌ها با بازیگران منطقهای، فشارهای ناشی از این دوران گذار منطقهای و بینالمللی را کاهش دهند.
نبوی با تأکید براینکه وضعیت منطقه و همچنین نظام بینالملل بهشدت متغیر و متحول است، عنوان کرد: در چنین شرایطی هر دو کشور با پرونده‌های جدیدی مواجه هستند که ممکن است تأمین منافع ملی آنان را تحتتأثیر قرار دهد؛ بنابراین طبیعی است که هر دو کشور تلاش می‌کنند فشارهای ناشی از تحولات منطقهای و بینالمللی را مدیریت کنند.
دلیل امیدواری به بهبود روابط
این کارشناس مسائل مصر همچنین با اشاره به چشمانداز پیش‌رو در روابط تهران و قاهره گفت: آنچه سبب می‌شود در مقطع کنونی درباره بهبود روابط دوجانبه نوعی امیدواری وجود داشته باشد، این است که بهنظر میرسد نخستین گام‌ها برای بهبود مناسبات تهران و قاهره ازسوی نیروهای استراتژیک و امنیتی 2طرف برداشته شود.
نبوی افزود: چنانچه در این میان خطوط قرمز 2کشور و حد و حدود همکاریهای دوجانبه تعریف شده و روی آنها توافقهای لازم صورت گیرد، می‌توان امیدوار بود که ارتقای روابط سیاسی تهران و قاهره نیز در دستورکار قرار گیرد و بعد از آن، پیگیری کار به دیپلماتها سپرده شود. وی ادامه داد: در این میان نباید از نظر دور داشت که مصر روابط با ایران را همچنان در چارچوب رویکرد عربی پیگیری می‌کند و خواهان آن نیست که بهبود مناسباتش با ایران، به روابط قاهره با عربستان و همچنین رژیم‌صهیونیستی آسیب بزند.
نبوی با اشاره به تأثیر گفت‌وگوهای ایران و عربستان با وساطت عراق در نزدیکی تهران و قاهره، عنوان کرد: اگرچه در این زمینه اخبار موثقی نداریم، اما با توجه به روابط نزدیک مصر و عربستان و همکاریهای آنان در پرونده‌های مختلف منطقهای، بهجز چند موضوع بهخصوص، می‌توان حدس زد مذاکرات تهران - ریاض که در بغداد پیگیری شد، تأثیر مثبتی در تمایل مصر برای بهبود مناسباتش با تهران داشته است. وی تأکید کرد: اعلام ضمنی مصر مبنی براینکه در ائتلاف خاورمیانهای علیه ایران مشارکت نخواهد کرد را نیز می‌توان گام مثبتی درجهت جلب اعتماد تهران ارزیابی کرد، اما نباید از یاد برد که از یکسو بحث «ناتوی عربی» موضوع تازهای نیست و ازسوی دیگر چنین ائتلافی برای اینکه جدی و فعال باشد به پیششرطهایی نیاز دارد که همچنان احتمال تحقق آنها ضعیف است؛ بنابراین معتقدم شکلدهی به ائتلافی بهنام «ناتوی خاورمیانهای» اکنون تقریبا غیرممکن است و بهسادگی دستیافتنی نخواهد بود.
