نگاه
پارک علم و فناوری دریچه‌ای رو به تحول شهرهای جدید
مژگان رضایی-دکترای برنامه‌ریزی شهری
پارک علم و فناوری زیرساختی برای حمایت از توسعه شرکت‌های مبتنی بر علم و فناوری است. پارکهای فناوری، به مجموعه‌ای اطلاق می‌شوند که از طریق فراهم‌آوردن و ارائه زمین، تاسیسات زیربنایی، آزمایشگاه‌ها، کارگاه‌های تحقیقاتی متمرکز و تسهیلات قانونی، موجبات اجتماع واحدها، شرکت‌ها و مؤسسه‌های تحقیقاتی را در یک فضای متمرکز فراهم می‌کند. پارکهای مذکور از تعدادی شرکت‌های فناور تشکیل شده‌اند و به‌طور کلی مکانی جهت رشد و توسعه انواع نوآوری‌ها و کارآفرینی‌های فناورانه هستند و ارتباط ویژه‌ای با دانشگاه‌ها و مراکز تولید علم دارند.
شرکت‌های فناور مستقر در پارک‌ها، پژوهش‌ها را تبدیل به محصولات قابل عرضه در بازار تجاری کرده و به این شکل تجاری‌کردن تحقیقات را تسریع می‌کنند. این شرکت‌ها در زمان استقرار در پارک، اطلاعات، مشاوره‌های ضروری، خدمات و تجهیزات مناسب را برای رشد و ارتقا دریافت کرده و خود را برای حضور مستقل و مؤثر در صحنه فناوری کشور آماده می‌‌سازند. این دست از پارکهای تحقیقاتی می‌توانند با ایجاد ظرفیت‌های جدید پژوهشی و پرورش محققان در گسترش تحقیقات در جامعه مؤثر باشند و از طرفی دیگر به‌عنوان حلقه ارتباطی بین دانشگاه‌ها و صنایع عمل کنند و این دقیقا همان چیزی است که کلانشهرهای کشورهای در حال توسعه همچون تهران به‌شدت به آن نیاز مبرم دارند. تا زیرساختی نباشد، حرف از گام جدید به ثمر نشسته تنها در حد حرف شعار‌آمیزی خواهد بود که شهروندان را سرگرم خواهد کرد اما اطمینان و رضایت را فراهم نخواهد آورد و این عدم‌رضایت در گذر زمان بستر مناسبی برای مهاجرت و از دست‌دادن نیروی جوان و کارآمدی خواهد بود که می‌توان از آن در راستای نیل به توسعه پایدار منطقه‌ای کمک شایانی گرفت؛ مقدمه‌ای که می‌تواند انگیزه لازم برای مدیران شهری به‌شمار آید. سابقه ایجاد پارکهای علمی و تحقیقاتی در جهان از چند دهه تجاوز نمی‌کند ولی عملکرد آنها در بسیاری از کشورها کاملا قابل‌توجه بوده است. دقیقا به مصاف این مهم می‌توان از کلانشهرهای کشورهایی همچون فرانسه، آلمان و ژاپن که در این راه پیشقدم بوده‌اند و حتی به احداث شهرک‌های تحقیقاتی نیز روی آورده‌اند نام برد. البته بعضی از کشورهای در حال توسعه مانند چین، کره، تایوان و سنگاپور نیز به موفقیت‌هایی در این زمینه دست یافته‌اند که در ادامه به‌صورت مختصر به آن اشاره خواهد شد. هرچند نمونه‌های ناموفقی هم از تجربه ایجاد این پارک‌ها در جهان وجود داشته است، ولی در بسیاری از موارد به سبب حمایت‌های لازم و بهره‌گیری از مدیریت‌‌های مناسب تأثیر مثبت این پارک‌ها بر توسعه اقتصادی کشورها کاملا آشکار است. اگر بخواهیم اشاره‌ای به پیشینه پارکهای علمی در جهان داشته باشیم، ریشه آن به پارک تحقیقاتی استنفورد برمی‌گردد که در ایالت کالیفرنیای آمریکا واقع شده است و منشأ شکل‌گیری معروف‌ترین منطقه فناورانه جهان یعنی دره سیلیکون بوده است که تبدیل به الگویی برای ایجاد پارکهای علمی و فناوری در سایر نقاط جهان ازجمله پارک مثلث تحقیقاتی در کارولینای شمالی، شهرک علمی تسوکوبا در ژاپن، سوفیا آنتی‌پلیس در فرانسه و پارکهای علمی هریوت وات و کمبریج در انگلستان شده است. به‌گفته پروفسور جان آلن، رئیس سابق پارک علمی منچستر در انگلستان و مدیر شرکت مشاوره Pythia Consulting، انجمن پارکهای علمی جهان در سال2007 میلادی شامل 325پارک در 69کشور جهان بوده است که این پارک‌ها بیش از 100هزار شرکت را در خود جای داده‌اند. اما چنان‌که خوانندگان گرامی با این مهم بیشتر آشنا شوند و اطلاعات بهتری کسب کنند، چند کشور دارای سابقه در باب این مهم را به شرح ذیل بررسی می‌کنیم.
مالزی: پارک فناوری مالزی در سال1996 میلادی، درحالی‌که 50هکتار مساحت و سرمایه‌گذاری دولتی معادل 80میلیون دلار داشت، در 10کیلومتری پایتخت (کوآلالامپور) و در مجاورت 5دانشگاه و 8مؤسسه تحقیقاتی ملی و مؤسسه تازه‌تاسیسMultimedia Super Corridor آغاز به‌کار کرد. مجموعه سرویس‌های خدماتی، شامل یک مرکز نمونه‌سازی پیشرفته، آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت و صندوق سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر تحت مدیریت پارک است. در مالزی پارک‌ها و انکوباتورها یک انجمن ملی مستقل تشکیل داده‌اند و این استراتژی ارتباطی از سایر کشورهای صنعتی مثل چین، اندونزی، برزیل و مکزیک اقتباس شده است.
سنگاپور: پارک علمی سنگاپور نیز در سال1981 آغاز به‌کار کرده است. این پارک یک بخش انکوباتور دارد که توسط مؤسسه استانداردها و پژوهش صنعتی سنگاپور اداره می‌شود. یک مرکز نوآوری و مرکز همیاری ایجاد فناوری نیز به آن اضافه شده تا یک محدوده فنی، تجاری، آموزشی و امکانات مشترک را تشکیل دهند. این پارک توسط شرکت پارکهای فناوری که در اداره انواع ساختمان‌های چندمستأجره در سنگاپور و ساخت پارک فناوری اطلاعات در بنگلور هندوستان شرکت دارد، توسعه یافته است.
ژاپن: در کشور ژاپن، پارک‌ها در مقیاس بزرگ‌تر، همان شهرهای علمی هستند که بانی آنها دولت است، مثل تسوکوبا و پارک دانشگاهی کازوسا. شهر علمی تسوکوبا 3پارک فناوری و 50مؤسسه پژوهشی دولتی را که نیمی از بودجه پژوهشی و توسعه ملی را به‌خود اختصاص داده‌اند، درون خود جا داده است. پارک تحقیقاتی کیوتو که فعالیت خود را در دهه گذشته آغاز کرده است و دارای امکانات انکوباتوری، مناطق آموزشی و پژوهشی فعال است و به شبکه‌سازی و مبادلات بین‌المللی بهای زیادی می‌دهد.
چین: پارک علمی و صنعتی شن‌ژن ازجمله بیش از 80پارک ملی چین است که دولت مرکزی با ساخت آنها در نواحی مخصوص فناوری موافقت کرده است. بیش از 40پارک مرتبط با دانشگاه نیز در چین فعالند. یک مرکز انکوباتور مخصوص، برای بازگرداندن محصلان چینی از کشورهای دیگر تاسیس شده است. شرکت نوآوری تکنولوژی مدرن چائوهجینگ به‌عنوان سرویس‌دهنده بین‌المللی انکوباتور در ناحیه شرقی و پارک ژانگ‌جیانگ در منطقه پودونگ در ناحیه‌غربی جا گرفته است. بعضی از پارکهای چین بر موضوعات خاصی مثل اقیانوس‌شناسی و زیست‌محیطی متمرکز شده‌اند.
ایران: حال باید به سراغ نحوه و زمان آغاز فعالیت پارکهای علم و فناوری در ایران بپردازیم. سابقه نخستین اقدامات در زمینه تاسیس پارکهای علم و فناوری در ایران نیز به سال‌های پایانی دهه1360 بازمی‌گردد. تاکنون تعداد قابل‌توجهی پارک علم و فناوری در کشور مجوز تاسیس دریافت کرده‌اند که از این تعداد، تعدادی نیز به عضویت کامل انجمن بین‌المللی پارکهای علمی پذیرفته شده‌اند.
تهران نیز همچون سایر شهرهای در‌خور جهان دارای ظرفیت‌های بالای نیروی انسانی جوان و کارآمد با دانش علمی و فناوری قابل‌قبولی است که با ایجاد یک بستر مناسب همچون پارک علم و فناوری می‌تواند بسیاری از معضلات پیش‌روی این کلانشهر رو به تحول را به اتفاقات جدیدی با کمک آنان مواجه کند.