نوشتن از جنگ برای کودکان، پیام صلح دارد

شهره کیانوش‌راد- روزنامه‌نگار

نوشتن از جنگ برای نوجوانان و به‌ویژه کودکان، نیاز به مهارت ویژه دارد و باید به روانشناسی کودک و نوجوان توجه داشت. مهناز فتاحی، نویسنده، محقق و پژوهشگر تاریخ شفاهی از نویسندگانی است که دوران کودکی‌اش در جنگ ایران و عراق سپری شده است، اهل کرمانشاه است و علاوه بر نوشتن کتاب برای بزرگسالان در زمینه دفاع‌مقدس، کتاب‌های متعددی نیز با موضوع جنگ، برای گروه سنی کودک و نوجوان نوشته است. نویسنده کتاب‌ «گُم‌بی» که سابقه 27سال کار با کودک و نوجوان در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان را دارد، معتقد است نوشتن از جنگ برای کودکان در حقیقت پیام صلح، آرامش، دوستی و مهربانی دارد و بدون آشنابودن با شخصیت و روانشناسی کودک، نوشتن برای این گروه سنی کار آسانی نیست. با او درباره ادبیات دفاع‌مقدس در شاخه کودک و نوجوان گفت‌وگو کرده‌ایم.

کودکی‌اش با صدای خمپاره و ترس و اضطراب از حمله دشمن سپری شد. خودش می‌گوید: «زندگی در جایی که نزدیک مرز ایران و عراق در قصر شیرین بود و شروع جنگ تحمیلی زمانی که کلاس پنجم ابتدایی بودم، موجب شد تا خاطرات کودکی من با جنگ گره بخورد. جنگ شروع شد و در نبود پدر که رئیس پاسگاه قصر شیرین بود، از همان کودکی سختی و غم آوارگی را حس کردم اما در همان بحبوحه جنگ و میان ترس و وحشتی که بر مردم حاکم بود، شاهد همدلی و همراهی خانواده‌ها به‌ویژه صبوری و حمایت مادران از فرزندان بوده‌ام». نویسنده کتاب گُم بی درباره نوشتن با موضوع جنگ برای رده سنی کودک و نوجوان می‌گوید: «نوشتن کتاب‌هایی با موضوع دفاع‌مقدس، با رده سنی بزرگسالان شروع شد اما به مرور شاهد حضور نویسندگان توانایی بودیم که تلاش می‌کردند از راه تولید کتاب‌های داستانی و شعر، کودکان و نوجوانان را با مفاهیم دفاع‌مقدس آشنا کنند».

به تصویر کشیدن چهره زیبای دفاع
فتاحی که سال‌ها سابقه کار با کودکان و نوجوانان را دارد بر این نکته تأکید می‌کند که در نوشتن از جنگ برای کودکان باید تصاویر زیبای دفاع‌مقدس را روایت کرد؛ «جنگ مترادف با خشونت است و چهره زیبایی ندارد، اما دفاع‌مقدس چهره زیبایی دارد. همیشه به کودکان می‌گویم هیچ‌کس جنگ را دوست ندارد. واقعیت جنگ را به آنها می‌گویم که با سختی، رنج و غم و غصه همراه‌ است، اما به زبانی کودکانه به آنها می‌گویم که وقتی دشمنی به ما حمله می‌کند و آن چیزهایی را که دوست داریم مورد حمله قرار می‌دهد، ما وظیفه داریم از آنها دفاع کنیم.» فتاحی معتقد است  که برخی بر این باورند که نوشتن برای کودکان کار آسانی است اما باید توجه داشت که نوشتن از جنگ برای کودکان نیاز به قلمی هنرمندانه دارد و بدون شناخت روانشناسی کودک ممکن نیست؛ «نوشتن از جنگ برای کودکان در حقیقت پیام صلح، آرامش، دوستی و مهربانی دارد و ما اگر از جنگ برای کودکان می‌نویسیم می‌خواهیم بگوییم دنیایی پر از صلح و آرامش و دوستی زیباست و باید برای داشتن دنیایی این‌چنینی تلاش کنیم. ما در موضوع کتاب دفاع‌مقدس به کودکان نشان می‌دهیم که اگر جنگی درگرفت، چطور از خودشان دفاع کنند. اصلا 8سال دفاع‌مقدس یعنی چه؟ چرا جنگیدیم؟ چرا نوجوانان ما سلاح دست گرفتند و هر کدام تلاش کردند سهمی در دفاع از کشور داشته باشند. این ایستادگی چه معنایی دارد و اگر نمی‌ایستادند چه اتفاقی می‌افتاد؟ برای آنها در قالب داستان می‌گوییم که کودکان و نوجوانان ما در آن زمان چه رنج‌هایی را کشیدند. می‌گوییم که ما دوست نداریم جنگ اتفاق بیفتد، اما وقتی اتفاق افتاد باید بتوانیم از حق‌مان دفاع کنیم. کتاب‌هایی با موضوع دفاع‌مقدس، همان واکسن‌هایی هستند که با درد همراه است اما برای آشنایی کودکان با موضوع «دفاع در زمان جنگ» اهمیت دارند.»

توجه به روانشناسی کودک
 مهناز فتاحی در کتاب «پناهگاه بی‌پناه» خاطرات بازماندگان بمباران پناهگاه پارک شیرین کرمانشاه را گردآوری کرده‌ است. این کتاب در 3فصل و دربردارنده کلیاتی راجع به واقعه بمباران، تاریخ و چگونگی رخ‌دادن آن و همچنین خاطرات بازماندگان این حادثه دلخراش است. فتاحی درباره این کتاب می‌گوید: «ماجراهای خیلی غم‌انگیزی در این کتاب روایت شده که برخی ممکن است با خشونت همراه باشد. والدین باید این نکته را مدنظر قرار دهند که خواندن چنین کتاب‌هایی به کودکان و نوجوانان پیشنهاد نمی‌شود چون اصلا با فضای فکری، روحیات آنها و به‌خصوص ویژگی‌های شخصیتی و روانشناسی کودک همخوانی ندارد. اما در دل همین حوادث تلخ، ماجراهایی هم مربوط به کودکان اتفاق افتاده است. من یکی از داستان‌های این کتاب را برای کودک و نوجوان بازنویسی کردم و با نام کتاب گُم‌بی نوشتم. کتاب توسط انتشارات سوره مهر منتشر شد. گُم‌بی در زبان کردی به‌معنای گمشده است. ماجرای کتاب در زمان بمباران و همان پناهگاه اتفاق می‌افتد و به زندگی دختربچه‌ای می‌پردازد که پدر و مادرش را در تاریکی و شلوغی پناهگاه گم می‌کند. آنها فکر می‌کنند او کشته شده است و به همین دلیل بدون دخترشان از آن‌جا می‌روند.»   این نویسنده معتقد است: «اولین قدم در نوشتن کتاب برای کودکان این است که تلاش کنیم با معرفی شخصیت کودک در قالب داستان، خواننده را با او همراه کنیم. نویسنده کتاب کودک، باید صحنه‌های خشن و جانکاه را تعدیل و داستان را با توجه به همه نیازهای کودک روایت کند.»

مکث
در انتخاب کتاب برای کودکان‌ دقت کنیم
«طعم تلخ خرما» کتابی دیگر از فتاحی و برگرفته ازخاطرات کودکی اوست. او در این کتاب به ماجرای کودکی‌کرمانشاهی می‌پردازد که در زمان جنگ همراه خانواده‌اش مجبور به ترک خانه و شهرش شده‌است؛ «این کتاب روایتگر زندگی این کودک تا پایان جنگ است که با توجه به خاطرات کودکی‌ام از جنگ نوشته‌ام. تلاش کرده‌ام با نگاهی کودکانه به جنگ بپردازم که چقدر می‌تواند این حوادث برای آن سن، تلخ و جانکاه باشد و درعین حال کودک چگونه تلاش می‌کند تا این روزهای سخت را پشت‌سر بگذارد تا به نور و روشنایی برسد. هدفم این بود که بچه‌ها در قالب داستان با دفاع‌مقدس آشنا شوند.» فتاحی، توصیه می‌کند والدین حتما هنگام خرید کتاب برای فرزندانشان متناسب با گروه سنی کودکانشان کتاب مورد نظر را انتخاب کنند. او در پایان برای روایت ماجراهای جنگ، کتابی از مرتضی سرهنگی را پیشنهاد می‌کند و می‌گوید: «مرتضی سرهنگی در کتاب «اسم من پلاک است» داستانی با موضوع دفاع‌مقدس را با زبانی ساده و کودکانه و از زبان یک پلاک روایت می‌کند. این کتاب توسط سوره مهر تدوین و منتشر شده و برای کودکان بسیار خواندنی است».