مأمنی برای فرار از خشونت خانگی

مرضیه موسوی-روزنامه‌نگار

زنان و دخترانی که در معرض خشونت‌های خانگی هستند، زنان آسیب‌دیده، افراد بی‌خانمان، زنان و دخترانی که به هر دلیلی خانه و محل سکونت خود را ترک کرده و سرپناهی برای زندگی ندارند، مهم‌ترین گروه هدف خانه‌های امن هستند‍؛ تنها مراکز حمایتی از زنان که آنها را با فرزندانشان پذیرش می‌کند و سکونتگاه موقتی با تامین نیازهای اولیه زندگی برای این زنان است. امروزه 28خانه امن در سراسر کشور مشغول به فعالیت است؛ یعنی حتی به ازای هر استان کشور، هنوز یک خانه امن دولتی یا خصوصی وجود ندارد. کافی نبودن تعداد این مراکز حمایتی، موضوعی است که معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کشور هم از آن یاد کرده است. این در حالی است که طبق اعلام دفتر کاهش آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی، 80درصد از زنان و دختران در 24ساعت نخست بعد از فرار یا ترک خانه، مورد ‌اذیت و آزار قرار می‌گیرند. می‌گوید: «وقتی در خیابان‌ها و پارک‌ها با دختران و زنانی روبه‌رو می‌شویم که از خانه بیرون زده‌اند، نخستین توصیه‌ای که به آنها می‌کنیم این است که به خانه برگردند. اما اغلب این جواب را می‌شنویم که اگر به خانه برگردیم پدر یا شوهرمان ما را می‌کشند!» «لیلا بهادری» سال‌هاست به‌عنوان مددکار مراکز کاهش آسیب در محلات مرکزی تهران فعالیت می‌کند؛ درست از زمانی که اعتیاد و سوءمصرف مواد‌مخدر را ترک کرده و دوره‌های آموزشی را در یکی از مراکز محله هرندی از سر گذرانده بود. او می‌گوید:«وقتی زنان و دختران از خانه بیرون می‌زنند که فکر می‌کنند هیچ راه چاره‌ای برای خلاصی آنها از فشار موجود در فضای خانه باقی نمانده. بسیاری از آنها حتی نمی‌دانند که مراکز حمایتی‌ای هست و اگر شانس بیاورند مددکار اجتماعی یا کسی که آشنا به این آسیب‌ها باشد با آنها روبه‌رو می‌شود. اما همه این شانس را ندارند و گرفتار آسیب‌ها و مشکلات پیچیده‌ای می‌شوند.» او درباره توصیه به بازگشت به خانه و کارساز بودن یا نبودن آن می‌گوید: «ترس از مواجهه دوباره با خانواده و برگشت به خانه برای زنان و دختران به مسئله‌ای بسیار بزرگ تبدیل می‌شود. اغلب حس می‌کنند که نه راه پس دارند و نه راه پیش. مداخله مددکاران و مشاوران در این میان می‌تواند بسیار کارساز باشد. موارد زیادی از این افراد را در ذهن دارم که بعد از مداخله مددکاران، با خانواده فرد تماس گرفته شده و اعلام کرده‌ایم که دختر آنها در جایی امن است. بعد از چند جلسه مشاوره با خانواده و معرفی به مشاوران تخصصی‌تر، موفق شده‌ایم که روی مشکلی که دختر در خانه با آن مواجه بوده اثر بگذاریم. البته افرادی هم هستند که به هیچ وجه راضی به صحبت با خانواده‌ها  و  بازگشت به محیط قبلی زندگی خود نیستند.» هرچه زمان بیشتری از ترک خانه می‌گذرد، بازگشت به خانه برای زنان و دختران و همچنین پذیرش خانواده سخت‌تر می‌شود. به‌گفته بهادری، این موضوع معمولاً درباره زنان و دختران فراری از خانه صدق می‌کند و آنها ترجیح می‌دهند به‌دلیل مسائلی مثل انگ و آبرو، دیگر دخترشان را در خانه و محله خود نبینند. درحالی‌که مردان و پسران فراری از خانه راحت‌تر توسط خانواده پذیرفته می‌شوند و چالش‌های کمتری برای بازگشت به خانه دارند.

 مداخله مددکاران برای حل مشکل
خانه‌های امن، قرار است مامنی برای زنان و دخترانی باشد که به هر دلیلی، از خانه بیرون زده و جایی برای ماندن ندارند. دور کردن آنها از چرخه اعتیاد و آسیب‌های دیگر، مهم‌ترین هدفی است که از راه‌اندازی این مراکز حمایتی دنبال می‌شود. داشتن حریم خصوصی مشخص، اتاقی از آن خود، و امکان استفاده از خدمات مشاوره‌ای و مددکاری از خدماتی است که این مراکز به زنان و دختران بی‌سرپناه ارائه می‌کند. بهادری می‌گوید: «نوجوانان زیادی در بین افرادی که از خانه فرار کرده‌اند به چشم می‌خورند. فرار از خانه دلایل مختلفی دارد و از مهم‌ترین آنها در رده‌های سنی نوجوانان، قرار گرفتن در معرض خشونت و آزار، تعرض، اختلافات عمیق با والدین، والدین معتاد و... است.» خانه‌های امن هم‌اکنون تنها مراکز حمایتی زنان هستند که آنها را به همراه فرزندانشان پذیرش می‌کنند؛ موضوعی که برای بسیاری از زنان درگیر آسیب‌های اجتماعی و فاقد سرپناه مسئله‌ای مهم به شمار می‌رود. بهادری می‌گوید: «در بین افراد بی‌خانمان و کارتن‌خواب، حتی خانواده‌هایی با فرزند و همسر هم به چشم می‌خورد. یکی از دلایلی که این افراد تمایلی برای رفتن به کمپ‌ها و مراکز نگهداری ندارند، این است که اعضای خانواده را از هم جدا می‌کنند؛ کودکان به مراکز بهزیستی منتقل می‌شوند و مردان به مراکز ترک اعتیاد مردان و زنان هم به کمپ‌های مخصوص زنان. اما این روال در خانه‌های امن تفاوت دارد. این زنان درصورت داشتن فرزند اجازه دارند تا او را همراه خود به مرکز ببرند. در این مراکز تنها جای خواب و غذا به این افراد داده نمی‌شوند بلکه طی فرایند مددکاری، در روند ترک اعتیاد، مهارت‌آموزی، بازگشت به خانه و ترخیص از مرکز حمایتی قرار می‌گیرند. تعداد پرونده‌هایی که خروجی موفقی در این مراکز دارند کم نیستند.»

خانه‌های امن؛ نیازمند توسعه
زنان و دختران نیازمند حمایت اجتماعی، از طریق گشت‌های سیار  یا معرفی توسط بهزیستی و همچنین از طریق تماس مستقیم با خانه‌های امن، درصورت واجد شرایط بودن در این خانه‌ها پذیرش می‌شوند. «محمد نصیری»، معاون اجتماعی سازمان بهزیستی می‌گوید:«سازمان‌های مردم‌نهادی که صاحب مجوز خانه امن هستند دارای ویژگی‌ها و شرایط خاص بوده و از لحاظ تخصصی و حرفه‌ای و توان مالی در رتبه بالایی قرار دارند.»  به‌گفته نصیری، ارائه خدمات تخصصی مددکاری اجتماعی، روانشناسی و حقوقی به تمامی اعضای خانواده تحت‌خشونت خانگی در راستای ایجاد فضای امن و عاری از خشونت و بازپیوند اعضای خانواده به یکدیگر، از مهم‌ترین اهداف خانه‌های امن است. او افزود: «هم‌اکنون تعداد این خانه‌ها پاسخگوی نیاز جامعه نبوده و باید برنامه‌های توسعه‌ای با کمک خیرین و مؤسسات خیریه انجام گیرد.»  طبق اعلام سازمان بهزیستی  سال گذشته ۲‌هزار ‌و۴۴۱ نفر از زنان تحت‌خشونت خانگی در این مراکز پذیرش شدند و خدمات دریافت کردند.