نامهربانی عددها

امیرعلی علامه‌زاده - روزنامه‌نگار

درباره روزنامه‌نگاری است اما کلاس آموزشی نیست این مطلب. یادی است برای یادآوری اینکه عددهایی که در خبرها و گزارش‌ها می‌خوانیم تا چه اندازه می‌تواند با همه دقت‌ها و حتی تفسیرهای درست، برای ما ناآگاهی و سوءبرداشت، به جای افزایش آگاهی به‌بار آورد. عددها، جدا از آنکه در استانداردهای روزنامه‌نگاری، نوع نگارش آن‌ها، حسب شمار رقم‌ها، در خبرها و گزارش‌ها، قاعده و قانون خاصی دارد، کاربری آنها نیز نیازمند قاعده خاصی ممکن است نباشد و به زمانه نشر، ممکن است دردسرهایی برای مخاطب، رسانه و حتی عنصرهای دخیل در خبر ایجاد کند. در خبرها و گزارش‌های خبری، ممکن است عددهایی به‌درستی منتشر شوند که در زمانه انتشار، سیاستگذاری رسانه به تأثیرگذاری آنان در ذهن مخاطب توجه نکرده باشد. یا یکی از عنصرهای داخل خبر، در ارائه آمار و عدد دقت نکرده باشد که این عدد، هر چند هم درست، ممکن است که تأثیرهایی را بر زندگی، روح و روان مخاطبان آن خبر بگذارد. در حوزه خبرها و گزارش‌های خارجی که برگرداندن فارسی و نفس ترجمه و نثر مترجم نیز بر دشواری‌های انتخاب، نگارش، تنظیم و نشر خبر می‌افزاید. خبری که در فضای جغرافیایی و زبانی دیگری رخ داده است، باید یکی از ارزش‌های هفت‌گانه خبری مخاطب دریافت‌کننده خبر را دارا باشد. محاسبه نکردن هر کدام از این نکته‌ها و گاهی مجموع هر کدام‌شان، دستگاهی چندمعادله‌ای را پیش روی روزنامه‌نگار و فضای روزنامه‌نگاری می‌گذارد که با همه کوشش‌های آگاهی‌رسانانه، بر دایره مبهم‌ها و سوءتفاهم‌ها و سوءبرداشت‌ها می‌افزاید. حالا کنار همه این‌ها، آمیخته شدن کاربری عددها با ادبیات، که شرح و تفسیر جدایی دارد که گاهی ادبیات، ناخواسته حتی، تلخی‌ها و زشتی‌های عددهایی را می‌پوشاند و یا بر حسب حسن تعبیر به‌کار رفته در ادبیات، قبح ماجرای تلخی که عددها عنصر مهمی از آن هستند را به محور فراموشی سوق می‌دهد. عددها همیشه قابل بحث و بررسی و تفسیر هستند. جایی که تازه پس از دریافت پیام، فضای گفت‌وگو باز می‌شود. خلاصه عددها، با همه درستی و صحت، همان نیستند که نوشته و خوانده می‌شوند، لایه‌های زیرین متنی دارند که ناشناخته می‌مانند مگر به مخاطب حرفه‌ای بودن و سواد رسانه‌ای افزون‌تر. مثال ساده و تکراری کلاس‌های روزنامه‌نگاری، حسن ختام باشد، بهتر است. اینکه 70درصد روستاهای استانی حالا نعمت گاز طبیعی دارند، خبر خوبی است. اما این عدد گاهی همه خوبی‌ها را بیان نمی‌کند که با نخستین پرسش، خودش زیر سؤال می‌رود. 30درصد روستاهایی که هنوز گازکشی نشده‌اند، چقدر جمعیت دارند و چه درصدی از جمعیت روستاییان آن استان را تشکیل می‌دهند؟