معمای قطار و بیل مکانیکی

حوادث یکی پس از دیگری از راه می‌رسند و پس از فاجعه متروپل و دستبرد به صندوق امانات بانک ملی، حالا قطار مسافربری مشهد- یزد در جریان حادثه‌ای نادر با یک دستگاه بیل مکانیکی که کنار ریل قرار داشت برخورد کرد و از ریل خارج شد. گزارش‌های رسیده حاکی از این است که در این حادثه تاکنون 22نفر جان خود را از دست داده و 86نفر مصدوم شده‌اند. اما پرسش اساسی این است که چرا بیل مکانیکی  نزدیک خط آهن بود و این حادثه چگونه اتفاق افتاد؟
به گزارش همشهری، این قطار مسافربری با شماره 681ساعت 19:20دقیقه سه‌شنبه با 348مسافر ایستگاه راه‌آهن مشهد را به مقصد یزد ترک کرد. در شرایطی که اغلب مسافران در حال استراحت بودند قطار ایستگاه به ایستگاه مسیرش را طی می‌کرد تا اینکه به محدوده ایستگاه عباس‌آباد- ریزو در نزدیکی شهرستان طبس در استان خراسان جنوبی رسید. به‌دلیل استهلاک و فرسوده بودن مسیر از مدتی قبل به‌طور شبانه عملیات بهسازی آنجا آغاز شده بود و راهبران قطارهایی که از این مسیر عبور می‌کردند موظف بودند با سرعت مطمئنه حرکت کنند. این قطار نیز به حرکت خود ادامه می‌داد اما ساعت5:30 بامداد درست در یک قوس بزرگ ناگهان دیزل قطار با یک بیل مکانیکی که در کنار ریل بود برخورد کرد. همزمان لوکوموتیوران ترمز را کشید تا قطار را متوقف کند و هرچند دیزل و واگن اول از بیل مکانیکی عبور کردند اما بیل با واگن دوم درگیر و موجب خارج شدن واگن دوم و 4واگن بعدی از خط شد.

حادثه به روایت یکی از مسافران
شدت واژگونی واگن‌ها به حدی بود که مسافران که بیشترشان در آن ساعت از صبح خواب بودند غافلگیر شده و به در و دیوار کوپه‌ها برخورد می‌کردند. یکی از آنها که در این حادثه مصدوم و به بیمارستان منتقل شده  در این‌باره می‌گوید: قطار در حال حرکت بود که ناگهان ترمز شدیدی گرفت. این ترمز ادامه داشت تا جایی که مسافران تعادل خود را از دست دادند و مثل توپ با اطراف برخورد می‌کردند. واگن واژگون شد و شیشه واگنی که ما در آن بودیم شکست و ما توانستیم خودمان را از این شیشه به بیرون از قطار برسانیم.

امدادرسانی به حادثه دیدگان
دقایقی بعد از حادثه نخستین گروه‌های امدادی از اورژانس و هلال احمر خود را به محل حادثه رساندند. مهدی ولیپور، رئیس سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر در این‌باره می‌گوید:  ابتدا دوتیم از امدادگران هلال احمر به محل حادثه که در محدوده کیلومتر۵۰ محور طبس قرار دارد اعزام شدند و در ادامه 3 فروند بالگرد از بیرجند، مشهد و یزد به محل اعزام شدند و عملیات امداد و نجات آغاز شد. مجتبی خالدی، سخنگوی اورژانس کشور نیز در این‌باره گفت: با اعلام خبر وقوع این حادثه 3 بالگرد اورژانس به همراه ۱۰ آمبولانس به محل حادثه اعزام شدند و مصدومان به مراکز درمانی انتقال یافتند. همچنین بنابر گفته مسئولان سازمان مدیریت بحران، سایر سرنشینان قطار نیز با استفاده از چندین دستگاه اتوبوس به مقصد یزد منتقل شدند.

جان‌باختن 22مسافر
با وجود تلاش‌های گروه‌های امدادی برای نجات حادثه‌دیدگان قطار اما آمارها از جانباختن دست‌کم 22نفر و مصدومیت 86نفر حکایت دارد. دکتر احمد دهقان، رئیس سازمان اورژانس استان یزد در این‌باره می‌گوید: متأسفانه 22نفر از سرنشینان قطار در این حادثه جان خود را از دست دادند و 86نفر نیز مصدوم شدند.

علت حادثه چه بود؟
این حادثه هولناک درست در محلی اتفاق افتاد که از چند روز قبل عملیات بهسازی ریل آغاز شده بود و از بیل مکانیکی که در آنجا قرار داشت نیز برای این عملیات استفاده می‌شد. رئیس یکی از قطارهای طبس که هر روز از این مسیر عبور می‌کند جزئیات تازه‌ای از این ماجرا در اختیار همشهری قرار داد و به خبرنگار ما گفت: در محدوده‌ای حدفاصل 2ایستگاه ریزو و عباس‌آباد از 40روز قبل عملیات بهسازی ریل آغاز شده است. این عملیات معمولا از ساعت 12شب آغاز می‌شود و تا 5صبح ادامه دارد و قطارها برای عبور از آنجا باید برگه مخصوص عبور داشته باشند.
او ادامه می‌دهد: گاهی در این محدوده حتی ایستگاه موقت ایجاد می‌شود که در این صورت قطار باید ایست کامل کند و تا صدور مجوز از طرف رئیس خط اجازه حرکت ندارد و درصورت صدور مجوز هم به‌دلیل اینکه هنوز خط آهن به‌طور کامل پایداری ندارد باید از این محدوده با سرعت خیلی کمی و با احتیاط کامل عبور کرد. مجوز حرکت هم با انجام هماهنگی چندباره و چندمرتبه کنترل کردن مسیر امکان‌پذیر است و در غیراین صورت قطار نمی‌تواند وارد این محدوده شود.

محدودیت سرعت
به‌گفته این رئیس قطار حادثه قطار مشهد- یزد ساعت 5:30بامداد، یعنی 30دقیقه پس از پایان عملیات بهسازی اتفاق افتاده است. زمانی که عملیات بهسازی در حال انجام است قطار باید با مجوز و با احتیاط از آنجا عبور کند اما بعد از پایان عملیات و ساعت کار قطار می‌تواند از این مسیر بگذرد اما محدودیت سرعت دارد. قطارها برای عبور از این منطقه باید حداکثر 15کیلومتر در ساعت سرعت داشته باشند.

چرا بیل مکانیکی نزدیک ریل بود؟
با وجود این توضیحات پس چطور شد که قطار مشهد- یزد با سرعت زیادی به بیل مکانیکی کنار جاده برخورد کرد و این فاجعه به بار آمد؟ این متخصص راه‌آهن که به محل حادثه اشراف کامل دارد می‌گوید: بیل مکانیکی بعد از پایان عملیات بهسازی در حریم ریل قرار داشته و در این خصوص احتیاط کامل انجام نشده است. از طرفی قطار نیز قطعا محدودیت سرعت 15کیلومتر بر ساعت را رعایت نکرده است. چرا که درصورتی که این محدودیت رعایت می‌شد و قطار با بیل مکانیکی برخورد می‌کرد قطعا چنین اتفاقی نمی‌افتاد. نکته دیگر اینکه محل وقوع حادثه در یک قوس واقع شده است و در این محدوده قطار دچار تکان‌های عرضی می‌شود و وقتی سرعت زیاد باشد تکان‌ها نیز شدید‌تر می‌شود و احتمال برخورد با اشیای پیرامونی و وقوع حادثه بیشتر می‌شود. این کارشناس راه‌آهن که تمایلی به ذکر نامش نداشت به نکته حائز اهمیت دیگری درباره راهبری قطار اشاره می‌کند و می‌گوید: در همه قطارها سیستمی برای کنترل و ایمنی بیشتر نصب است که ATC نام دارد. این سیستم برای این است که مثلا در مکان‌هایی که محدودیت سرعت وجود دارد اگر لوکوموتیوران بخواهد با سرعت بیشتری قطار را هدایت کند مانع می‌شود. یا مثلا در جاهایی که چراغ قرمز است و قطار باید ایست کامل کند اجازه حرکت به قطار نمی‌دهد. اما در این قطار به‌دلیل اینکه از مسیری که محدوده عمرانی بوده عبور می‌کرد سیستم ATC غیرفعال بوده است. اگر این سیستم فعال بود شاهد چنین حادثه‌ای نبودیم و سیستم به‌طور خودکار سرعت قطار را کاهش می‌داد.

شوک رئیس اورژانس یزد در بیمارستان
حادثه دیروز خانواده 22نفر را داغدار کرد و یکی از این خانواده‌ها، رئیس اورژانس یزد بود که اتفاقی در جریان این داغ قرار گرفت.  احمد دهقان، رئیس اورژانس یزد دیروز در گفت‌وگو با خبرنگار همشهری گفت: پس از حادثه و  بر حسب وظیفه برای مدیریت و پیگیری وضعیت حال مصدومان به بیمارستان رفته بودم که ناگهان متوجه شدم زن‌عمو و دخترعمویم از مسافران قطار بودند. متأسفانه دخترعمویم جانش را از دست داده و زن‌عمویم مجروح شده بود. خیلی دردناک و باورنکردنی است و همچنان در شوک این اتفاق تلخ هستم و با خانواده‌های داغداری که عزیزانشان را در این حادثه از دست داده‌اند همدردم. رئیس اورژانس یزد در ادامه درباره وضعیت مصدومان گفت: 86 مصدوم حادثه در بیمارستانی در طبس بستری هستند که خوشبختانه حال همه آنها مساعد گزارش شده است.

دستور ویژه رئیس‌جمهور 
ساعتی پس از وقوع این حادثه دلخراش، سیدابراهیم رئیسی، رئیس جمهور در تماس با استاندار خراسان جنوبی و یزد و فرماندار طبس پیگیر آخرین وضعیت مصدومان و بازماندگان حادثه ریلی طبس شد و دستوراتی برای بررسی علل حادثه صادر کرد. رئیسی در این تماس‌های تلفنی بر بسیج همه امکانات برای امدادرسانی به مصدومان حادثه خروج قطار از ریل در طبس تأکید کرد. وی با تسلیت به خانواده جانباختگان این حادثه تلخ، برای آنان از درگاه خداوند صبر و اجر مسالت کرد. رئیس‌جمهور همچنین در جلسه صبح دیروز هیأت دولت و پس از اطلاع از ابعاد مختلف این حادثه به وزرای کشور و راه ماموریت داد تا علل خروج قطار از ریل را بررسی و با عوامل بروز چنین حادثه تلخی برخورد شود تا دیگر شاهد چنین مسائلی نباشیم.

حضور 2 وزیر در محل حادثه
اهمیت این حادثه به حدی بود که در همان ساعت‌های اولیه وزرای کشور و راه و شهرسازی خود را به محل واژگونی قطار رساندند. احمد وحیدی، با بیان اینکه دستگاه‌های امدادی به موقع در محل حادثه قطار مسافری مشهد-یزد حضور یافته‌اند، گفت: از همان ابتدای وقوع حادثه، دستگاه‌های مربوطه در محل حادثه حاضر شدند و امدادرسانی‌ها با امکانات لازم همچون خودروهای امدادی و بالگردها شروع شده است. وزیر کشور ادامه داد: اعضای کمیسیون سوانح در محل حادثه حضور پیدا کردند و با حضور وزیر راه و شهرسازی، بررسی‌های لازم انجام و نتایج قطعی اعلام خواهد شد. همچنین بعد از بررسی‌های دقیق‌تر مقصران یا متخلفان احتمالی این حادثه توسط مسئولان وزارت راه و شهرسازی معرفی خواهند شد.
در همین حال رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی نیز از آغاز تحقیقات برای روشن شدن علت حادثه خبر داد و گفت: تیم‌های تعمیر و بازسازی راه‌آهن به‌دلیل شرایط آب و هوایی این منطقه شب‌ها کار می‌کنند و آنچه تاکنون مشخص شده است، علت حادثه برخورد با ماشین‌آلات در مسیر قطار بوده است. وی با بیان اینکه ‌ساعت 4:30 عملیات اجرایی ‌در این مسیر تمام‌شده و بعد از آن 2قطار باری نیز از این مسیر عبور کرده‌اند و این قطار، قطار سوم بوده ‌که دچار حادثه شده است، گفت: علت اصلی حادثه براساس گزارش‌های اولیه برخورد قطار با بیل مکانیکی بوده است.

دلیل قطعی حادثه مشخص نیست
از سوی دیگر رئیس سازمان مدیریت بحران کشور از بررسی علت حادثه قطار مشهد - یزد در کمیسیون سوانح ریلی خبر داد و تأکید کرد که تا زمان تشکیل جلسه و بررسی ابعاد آن نمی‌توان درباره علت وقوع اظهارنظر قطعی کرد. محمدحسن نامی با اشاره به وقوع حادثه خروج قطار مشهد - یزد از ریل گفت: ۳۸۲نفر به وسیله این قطار مسافری در حال انتقال به یزد بودند، که البته در مبدا این قطار ۳۴۲بلیت فروخته و به‌نظر می‌رسد سایر افراد بین راه سوار شده بودند. متأسفانه پس از این حادثه ۸واگن قطار از مجموع ۱۱واگن این قطار از ریل خارج شد که 3واگن آن به‌طور کامل واژگون شدند. پس از این حادثه امدادگران جمعیت هلال احمر، اورژانس و... در محل حاضر شده و در مجموع 8 بالگرد از استان‌های اطراف نظیر سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، یزد و... در محل وقوع حادثه حضور داشتند. وی ادامه داد: علت قطعی حادثه پس از بررسی کمیسیون 5 نفره سوانح ریلی اعلام خواهد شد و تا زمانی که جلسه کمیسیون سوانح ریلی برگزار شود هر آنچه به‌عنوان دلیل وقوع حادثه اعلام می‌شود گمانه‌زنی است و باید پس از بررسی علت قطعی اعلام شود. خوشبختانه هیچ مفقودی در این حادثه نداشتیم.
رئیس سازمان مدیریت بحران کشور درباره احتمال عامدانه یا خرابکارانه بودن این حادثه نیز گفت: چنین احتمالاتی به هیچ عنوان مطرح نیست و صحت ندارد. او درباره اینکه بیل مکانیکی چگونه واژگون شده است پاسخ داد: باید در این‌باره اعضای کمیسیون 5نفره تشخیص سوانح ریلی پاسخ تخصصی خود را اعلام کنند.

برخورد با مقصران حادثه
در همین حال حجت‌الاسلام علی نسایی زهان، دادستان عمومی و انقلاب مرکز خراسان جنوبی نیز با بیان اینکه حادثه خروج قطار از ریل بسیار دلخراش بوده است گفت: ضمن تسلیت به خانواده‌های داغدیده تلاش می‌شود علاوه بر امدادرسانی، در نخستین فرصت قصور احتمالی نیز شناسایی شود. او ادامه داد: با وجود اینکه آنتن‌دهی تلفن همراه در محل حادثه وجود نداشت و راه دسترسی به مکان حادثه نیز برای خدمات‌رسانی مناسب نبود در اسرع وقت راه دسترسی ایجاد شد و نیروهای امدادی از تمامی نقاط استان و حتی استان‌های همجوار در محل حادثه حاضر شدند. هم‌اکنون علت حادثه با توجه به تصاویر هوایی وجود بیل مکانیکی در نزدیکی ریل بوده که منجر به واژگونی چند واگن قطار شده است. حجت‌الاسلام نسایی زهان در ادامه گفت: تحقیقات اولیه در محل وقوع حادثه آغاز شده و راننده بیل مکانیکی و پیمانکار مربوطه که قصور اولیه متوجه آنهاست مورد تحقیقات قرار گرفته‌اند. وی با تأکید بر اینکه پرونده قضایی برای حادثه قطار مسافری تشکیل شده است گفت: در اسرع وقت نتیجه نهایی بعد از مشخص شدن مقصران احتمالی به مردم اعلام خواهد شد اما این کار نیازمند کار تحقیقاتی و کارشناسی دقیق‌تر است و هم‌اکنون همه توان و تلاش‌ها بر امدادرسانی به موقع برای پیشگیری از تلفات بیشتر است.

مکث
مرگبارترین حوادث ریلی کشور
عصر سوم مهرماه سال98 قطار مسافری که از زاهدان به‌سمت تهران در حرکت بود ۱۰۰کیلومتر پس از مبدا، دچار حادثه شد و ۵واگن این قطار از ریل خارج شدند. در این حادثه 5نفر جانشان را از دست دادند و حدود 157نفر مصدوم شدند.

 صبح پنجم آذر سال۹۵، قطار مسافری که از تبریز به سمت مشهد در حرکت بود، با قطار سمنان به مشهد که در حوالی ایستگاه هفت‌خوان روی ریل توقف کرده بود، برخورد کرد. به‌دنبال این حادثه 4 واگن از ریل خارج و 5 واگن هم دچار حریق شدند و 47نفر کشته و ۱۰۳نفر هم مصدوم شدند.

 انفجار قطار نیشابور در روز ۲۹بهمن سال۱۳۸۲ مرگبارترین حادثه ریلی در کشور است. آن روز ۵۱واگن قطار باری که حاوی بنزین، گوگرد و مواد شیمیایی بودند، درحالی‌که در ایستگاه ابومسلم (3ایستگاه قبل از نیشابور) متوقف شده بودند، ناگهان شروع به حرکت کردند. آنها با توجه به شیب مسیر، با سرعت زیاد به سمت ایستگاه نیشابور حرکت کردند. قطار فراری بعد از رسیدن به ایستگاه خیام از ریل خارج شد و آتش گرفت. آتش‌نشان‌ها حریق را مهار کردند اما پس از آن در حالیکه عده زیادی از مردم روستاهای اطراف برای تماشای عملیات آتش‌نشانان جمع شده بودند، انفجار مهیبی رخ داد که جان بیش از 300نفر را گرفت و دست‌کم 400مجروح بر جای گذاشت.