تصویر مخدوش، دروغ‌پردازی‌های مشهود

شهاب مهدوی-روزنامه‌نگار

تصویر مخدوش ایرانی‌ها در فیلم‌هایی که خارج از مرزها ساخته می‌شوند یا محصول نگاه هالیوودی‌هاست یا برخاسته از رویکرد کارگردان‌هایی است که شناسنامه ایرانی دارند؛ کارگردان‌های مهاجری که معمولا هم فیلم‌هایشان را برای جشنواره‌ها می‌سازند‌. فصل مشترک آثاری که به صفت مشترک ضد‌ایرانی شناخته می‌شوند تحریف و دروغ‌پردازی است. داستان از زمانی آغاز می‌شود که انقلاب اسلامی به پیروزی می‌رسد و حادثه مهم تسخیر سفارت آمریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام(ره) رخ می‌دهد. حس حقارتی که آمریکا در ماجرای گروگانگیری دچارش شد در پس آثاری رخ نمود که در آنها کوشیده شده بود از ایرانیان تصویری به جهانیان ارائه شود که همسو و در راستای سیاست‌های دولت آمریکا باشد؛ انقلابیونی خشن و بی‌منطق که درک درستی از تحولات نوین اجتماعی ندارند. در سریال «بربال عقاب‌ها» با بازی برت‌لنکستر کوشیده شد تا ماجرایی حاشیه‌ای که در آن می‌شد برای آمریکایی‌ها نقش قهرمان درنظر گرفت را بزرگ‌نمایی و تحریف کرد. بعد با گذشت 3دهه، ‌فیلم «آرگو» پا در جای پای بر بال عقاب‌ها می‌گذشت تا مشخص شود هنوز هم در بر همان پاشنه قدیمی می‌چرخد. داخل پرانتز بد نیست به این موضوع هم اشاره شود که پرداختن مغرضانه به ایرانی‌ها توسط هالیوود نسبت به‌کار مشابهی که آمریکایی‌ها درباره اعراب، پاکستانی‌ها، افغان‌ها و دیگر ساکنان خاورمیانه انجام داده‌اند یک «گزارش اقلیت» محسوب می‌شود. درخصوص تصویر ایران از دریچه هالیوود باید به این نکته هم اشاره کرد که با گذر زمان و گسترش وسایل ارتباط جمعی دیگر نمی‌شود فیلمی به گل درشتی و اغراق‌آمیزی «بدون دخترم هرگز» ساخت و دروغ‌های شاخداری را به ایرانی‌ها نسبت داد. اگر هم «سیصد»ی ساخته می‌شود آن تصویر توهین‌آمیز و دروغین که خشایار‌شا نیز در آن سیاهپوست است! در پس نگاه کمیک استریپی و اغراقی که بخشی تفکیک‌ناپذیر از ماجراست پنهان شده است.
اما ماجرای ایرانی‌های مهاجر که درباره ایران فیلم ساخته‌اند با فیلم «فرستاده» در دهه ۸۰ میلادی آغاز و با فیلم‌هایی چون «سرحد» و «مسافران هتل آستوریا» در همین سال‌ها ادامه یافت. فیلم‌هایی که نه موفقیت تجاری داشتند و نه به جشنواره‌ای معتبر راه یافتند. سال‌ها گذشت تا فیلم‌هایی با مضامین ضد‌ایرانی توانستند به جشنواره‌ها راه پیدا کنند. تعدادی از این فیلم‌ها حتی در جشنواره‌های جهانی مهم هم مورد توجه قرار گرفتند. «زنان بدون مردان» شیر طلایی ونیز را برد و «پرسپولیس» برنده جایزه ویژه هیأت داوران جشنواره کن شد. رویکردی که توجه ویژه فستیوال‌ها را به آثاری نشان می‌داد که با نگاهی خصمانه با جامعه ایران مواجه شده بودند. آخرین نمود این رویکرد هم را هم می‌شود در حضور فیلم «عنکبوت مقدس» در جشنواره کن امسال مشاهده کرد.
آنچه پیش‌رو دارید مروری است بر ۶ فیلم با مضامین ضد‌ایرانی؛ در انتخاب فیلم‌ها کوشیده شده از همه گونه‌ها و گرایش‌هایی که به نوعی در آنها مضامینی علیه تاریخ و تمدن ایران و انقلاب اسلامی به چشم می‌خورد، نمایندگانی حضور داشته باشند.