مخاطرات جدایی نیما از استانبول

فاصله نرخ ارز نیمایی با نرخ بازار آزاد به محدوده 30درصد رسیده است با توجه به آنکه قرار است نرخ ارز نیما مبنایی برای واردات کالاهای اساسی باشد، این موضوع می‌تواند بار دیگر ارز ترجیحی(رسمی) جدیدی مشابه دلار 4200تومانی در اقتصاد ایران بسازد که آثار مشابهی مانند ارز ترجیحی دولت قبل دارد و می‌تواند منجر به ناکارایی سیاست‌هایی شود که هم‌اکنون از سوی دولت به درستی درحال اجراست.
به گزارش همشهری، یکی از اقدامات بنیادی که هم‌اکنون از سوی دولت در حال اجراست، حذف ارز ترجیحی است که در دولت قبل تصویب شد و در طول سال‌های گذشته ضربات زیادی به اقتصاد زد و منجر به توزیع صدها هزار میلیارد تومان رانت شد.
بحث ارز ترجیحی نخستین‌بار در فروردین‌1397 مطرح و به سرعت از سوی دولت قبل تصویب شد. قیمت مصوب این ارز برای واردات کالاهای اساسی، 4200تومان درنظر گرفته شد و قرار بود نرخ این ارز متناسب با شرایط بازار تعدیل شود، اما دولت قبل در فرایند زمان، این نرخ را متناسب با شرایط بازار تعدیل نکرد و در نهایت فاصله بین نرخ ارز ترجیحی 4200تومانی با نرخ بازار آزاد به قدری شد که منجر به توزیع هزاران میلیارد تومان رانت در اقتصاد ایران شد و اقتصاد ایران را با چالش‌های زیادی مواجه کرد.
این نرخ چنان جذابیتی برای وارد‌کننده‌ها داشت که در زمان کوتاهی صدها شرکت تشکیل شد تا از منافع حاصل از تفاوت نرخ ارز ترجیحی با نرخ ارز آزاد استفاده کنند؛ به‌طوری که امیر هامونی، مدیرعامل بازار متشکل ارزی در این‌باره می‌گوید: در گذشته با ارز ۴۲۰۰ تومانی قرار بود 100شرکت، واردات کالای اساسی را انجام دهند اما در بازه زمانی محدودی بیش از ۴۵۰۰ شرکت ثبت شدند تا به ارز با نرخ پایین دسترسی پیدا کنند.

شکل‌گیری دوباره ارز ترجیحی
ارز 4200تومانی چنان آثار مخربی در اقتصاد داشت که دولت سیزدهم را بر آن داشت تا این نرخ را برای همیشه اصلاح کند چرا که این نرخ از یک طرف به تولید ضربه زد و از طرف دیگر منجر به کاهش سودآوری بنگاه‌های تولیدی و گسترش قاچاق شد. بر همین اساس از ماه گذشته سیاست‌های تازه‌ای برای اصلاح ارز ترجیحی و نظام یارانه‌ای تدوین و به اجرا درآمد و این سیاست و برنامه‌های اجرایی آن همچنان ادامه دارد. با وجود این اقدامات اما آمار‌ها نشان می‌دهد که ارز ترجیحی جدیدی در اقتصاد ایران در حال شکل‌گیری است که می‌تواند سیاست‌های دولت را در این زمینه خنثی و بی‌اثر کند.
طبق آمار‌های موجود با وجود ذخایر مطلوب ارزی بانک مرکزی به‌خصوص در بخش اسکناس، اختلاف قیمت دلار حواله نیما و آزاد در هفته جاری به محدوده 30درصد رسیده که یکی از بالاترین قله‌های تاریخی است و به زعم کارشناسان می‌تواند سیگنال تنش ارزی جدیدی به بازار بدهد.
مهدی رضایتی یک تحلیل‌گر بازار‌های مالی در این‌باره می‌گوید:درحالی‌که نرخ دلار آزاد روند صعودی دارد نرخ نیما به‌طور روزانه در حال کاهش است. او می‌افزاید: ممکن است این موضوع ناشی از وابسته شدن نرخ کالای اساسی به نرخ نیما باشد، اما باید درنظر گرفت اگر این روند ادامه یابد یعنی پس از یک هزینه گزاف برای حذف ارز 4200تومانی دوباره یک ارز ترجیحی نیمایی در حال ساخته شدن است. به ‌گفته او، این اتفاق شاید طی کمتر از یک سال دیگر شوک جدیدی به اقتصاد وارد کند. حسن کاظم‌زاده یک کارشناس بازار سرمایه نیز با بیان اینکه فاصله قیمت ارز نیمایی با آزاد بسیار قابل توجه شده است، می‌گوید: نرخ ارز نیما قبلا تنظیم‌کننده نرخ ارز شرکت‌های صادراتی و کالاهای مرتبط با بازار جهانی بود، اما هم‌اکنون با وصل شدن کالاهای اساسی به ارز نیمایی به ‌نظر می‌رسد نرخ ارز ترجیحی(رسمی) جدیدی در حال شکل گرفتن است.

آثار ارز نیمایی
تحلیل‌گران بر این باورند که با فاصله گرفتن قیمت ارز نیمایی با بازار آزاد بار دیگر اقتصاد ایران با همان چالش‌های قبلی در دوره ارز 4200تومانی مواجه خواهد شد و ضمن آنکه به تولید آسیب خواهد زد بار دیگر منجر به توزیع رانت خواهد شد. برخی برآورد‌ها نشان می‌دهد که فاصله نرخ ارز نیما با بازار آزاد از سال 1399تاکنون منجر به توزیع 161هزار میلیارد تومان رانت شده است.
سینا سلیمانی یک کارشناس بازارهای مالی درباره تفاوت ارز نیمایی و ارز آزاد و آثار آن بر اقتصاد می‌گوید: به‌گفته رئیس‌کل بانک مرکزی در سال 1399جمعا 17.6میلیارد دلار توسط صادرکنندگان در سامانه نیما عرضه شده که میانگین نرخ نیما18420تومان بوده؛ درحالی‌که میانگین بازار آزاد 22758تومان بوده است. این به‌معنای آن است که در این سال حدود76هزار و 565میلیاردتومان از جیب شرکت‌های صادراتی به واردکنندگان رانت داده شده است. او با بیان اینکه در سال1400کل عرضه صادرکنندگان در سامانه نیما 29.3میلیارد دلار بوده، می‌افزاید: نرخ دلار نیمایی در سال 1400به‌طور میانگین 23هزار و 891تومان بوده؛ درحالی‌که میانگین نرخ دلار بازار آزاد25هزار و 860تومان بوده است و این نشان می‌دهد درسال قبل نیز57هزار و 691میلیارد تومان رانت ارزی از جیب شرکت‌های صادرکننده به واردکنندگان تخصیص داده شده است.
سلیمانی همچنین درباره افزایش فاصله نرخ ارز نیمایی و بازار آزاد درسال ‌جاری توضیح می‌دهد: از ابتدای سال‌جاری تا پایان فروردین 3.1میلیارد دلار و از 17تا 25اردیبهشت نیز 4.8میلیارد دلار ارز در سامانه نیما توسط صادرکننده‌ها عرضه شده است و نشان می‌دهد تفاوت قیمت ارز نیمایی و بازار آزاد در سال‌جاری به اوج خود رسیده است و با توجه به آنکه میانگین نرخ ارز نیمایی تا امروز24هزار و 565تومان و نرخ آزاد 28هزارتومان بوده است نشان می‌دهد فقط در 2ماه اخیر 27هزار و 100میلیارد تومان رانت ارزی از جیب صادرکنندگان به واردکنندگان پرداخت شده است که معادل نیمی از رانتی است که در سال گذشته توزیع شده است.