برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران از منظر نظریه سازه‌انگاری

باقر عبدالرضایی

سازه‌انگاری یا برسازی ازجمله نظریه‌های روابط بین‌الملل محسوب می‌شود. سیاست جهانی از این دیدگاه ماحصل برساخته‌های تاریخی و اجتماعی است، سرشت انسانی یا سایر ویژگی‌های اساسی سیاست بین‌الملل در این رویکرد جایگاه مقبولی ندارند. سازه‌گرایان بر نقش تکوینی عوامل فکری تأکید کرده و در برابر مادی‌گرایی حاکم بر جریان اصلی در سیاست بین‌الملل قرار می‌گیرند. اندیشمندان علوم سیاسی در آثار و اندیشه‌های خود این نحله فکری را مورد بررسی و پژوهش قرار داده و مطالب متنوع و متناسب با بافت سیاسی در ارتباطات بین‌المللی خلق کرده‌اند، اما آنچه ارتباط این نوشته را با نظریه سازه‌انگاری برقرار می‌سازد واکاوی برجام از منظر سازه‌انگارانه است. 
بررسی‌ها نشان می‌دهد سازه‌انگاران هویت انقلاب اسلامی ایران را مقوم آن در نظام بین‌الملل می‌دانند و این مهم منافع متعددی در سطوح مختلف ملی و فراملی فراهم می‌سازد. بر این اساس ایران،  مطابق با ارزش‌ها و قواعد قوام‌دهنده منافع خاصی را برای خود تعریف کرده است. استقلال‌طلبی، مصارف صنعتی و پزشکی، خودکفایی هسته‌ای، بهره‌برداری از انرژهای نوین و... ازجمله این منافع محسوب می‌شود. تحریم‌ها در سطوح و لایه‌های مختلف علاوه بر بازرسی سرزده و تشدید تحریم‌ها در بازه‌های زمانی مترتب و نادیده گرفتن حق مشروع  ایران در بهره‌برداری از دانش هسته‌ای است. از دیدگاه سازه‌انگاران چرخه سوخت هسته‌ای ایران هیچ دلیل منطقی علیه منافع آمریکا محسوب نمی‌شود و توهم تهدید متصور شده ازجمله عوامل خروج آمریکا از توافق هسته‌ای است.در همین حال ایستادگی ایران مقابل زیاده‌خواهی آمریکا در قبال حق مشروع استفاده صلح‌آمیز از دانش هسته‌ای برپایه آموزه‌های سازه‌انگاری قابل توجیه است. در هویت انقلابی ایران ساخت گفتمانی آمریکا یا هر عنوان دیگر شیطان بزرگ محسوب می‌شود و همگرایی‌های بین‌المللی به سرکردگی آمریکا که ایران را یک کشور سرکش معرفی و ثبات منطقه را تهدید می‌کند فاقد شالوده‌های اساسی از منظر سازه‌انگاری در سیاست بین‌الملل است. آنچه که می‌توان در تحلیل سازه‌انگاری مبنایی برای تقابل با دانش هسته‌ای ایران قلمداد کرد نه تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای بلکه تلقی غرب از ارزش‌ها و هویت‌های فرهنگی و جهت‌گیری ایدئولوژیک است که به طرز بسیار مشهود و آشتی‌ناپذیر جوهر مدرن فرهنگی غرب را نادیده می‌گیرد. 
سرانجام اینکه بر پایه انگاره‌های سازه‌انگاری آستانه تحمل  ایران در رعایت اصول توافق هسته‌ای مابین ایران و 5 قدرت هسته‌ای به علاوه آلمان بر ایده‌های رایج در تعاملات بین‌المللی تأثیر‌گذار و مبطل بعضی ادعاهای واهی علیه جمهوری اسلامی ایران بوده است.