باز چرخانی؛ الگوی فراموش شده

سارا تمیزکار:

آب در تهران از همان نخستین روزهای پایتخت‌شدن این شهر، همواره بحرانی جدی بوده است؛ بحرانی که طی 200سال گذشته باعث شده خروجی منابع آبی نقاط مختلفی به این شهر کشیده شود و در دوره‌هایی نیز باعث بروز اتفاقات گسترده‌ای شده است؛ از جمله در روزهایی که آقاخان نوری ـ صدراعظم ناصرالدین‌شاه ـ مقنی‌ها را به دشت‌های خشک تهران برد تا برای تهران قنات بزنند و نقلی رقم زد که تا همیشه به‌عنوان مثل و متل در گفتار مردم این سرزمین رایج باشد: «اگر برای من آب ندارد برای شما نان دارد».

بعد از گذشت 200سال، تهران همچنان با بحران آب دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ بحرانی که اگر کوه‌های توچال خالی از برف شود، جدی‌تر می‌شود و اگر نه، باز هم وجود دارد. جمعیت 8میلیون و 750هزارنفره تهران در هر ‌ماه بالغ بر 2میلیون مترمکعب آب مصرف می‌کند؛ آبی که از سدهای کرج، لتیان، لار و دیگر نقاط تأمین می‌شود. اما ماجرای مدیریت آب‌های جاری تهران همچنان سؤالی بی‌پرسش مانده ‌است و ماجرای بازچرخانی آب سال‌هاست که در تهران جدی گرفته نمی‌شود. بازچرخانی آب، هدفی‌است که مدیریت شهری تهران در ماه‌های اخیر به ‌صورت جدی به سمت تحقق آن گام برداشته است. اینکه آب‌های سرگردانی که از کوه‌های سربه‌فلک‌کشیده توچال‌ در شمال تهران جاری می‌شود، بدون هیچ استفاده و بهره‌ای به دشت‌های پایین‌دست تهران می‌ریزد، حالا به مسئله‌ای جدی تبدیل شده‌است.

آنگونه که معاون فنی و عمرانی شهر تهران می‌گوید: سالانه 24میلیون مترمکعب آب وارد 7روددره تهران می‌شود اما در شهر از آن اثری نیست؛ به همین دلیل حالا قرار است با طرح‌های بازنگری، بهره‌وری از این آب، برنامه‌ریزی و ساماندهی شود.

واقعیت این است که رودها همیشه در همه‌جای دنیا و خصوصا در شهرهای بزرگ، اصلی‌ترین مبنای توسعه بوده‌اند اما در تهران از نیم‌قرن پیش، بی‌توجهی به این اصل، باعث شده که منبع عظیمی از آب‌های پایتخت، دور ریخته شود. اما حالا بازنگری برای ساماندهی 7روددره اصلی شهر تهران که منبعی بزرگ و غنی از آب‌های سطحی‌است، در دستور کار معاونت فنی قرار گرفته و طرح‌ها و برنامه‌های گسترده‌ای برای احیای آنها دردست است.

هرچند در این‌گذار، قرار است بی‌توجهی به بازچرخانی آب که موضوعی جدی در مدیریت شهری کشورهای جهان است، در تهران مورد توجه قرار گیرد. بخش عمده‌ای از منابع زیستی در شهرهای جهان در چرخه بازچرخانی قرار دارند و نه‌تنها از آب که از بسیاری دیگر از منابع زیستی هم نه‌ فقط یک ‌بار که چند بار استفاده می‌شود. شاید حالا که بیش از 8میلیون جمعیت در یک پهنه کوچک زندگی می‌کنند و گستره استان تهران نیز با داشتن 15میلیون جمعیت به حجم عظیمی از منابع نیازمند است، لزوم توجه به بازچرخانی منابع زیستی بیشتر احساس شود. تولید کم پسماند، بازچرخانی آب و استفاده کمتر از منابع زیستی در تهران می‌تواند به‌تدریج این شهر را از مرزهای نابودی دور کند تا تهران برای همه شهروندانش زیست‌پذیرتر شود.

در کنار مدیریت شهری و مدیریت کلان کشوری، سهم شهروندان هم در ایجاد بستری مناسب برای زندگی، قابل توجه است؛ بنابراین گام اول برای زندگی بهتر را باید شهروندان بردارند.