عوامل کاهش نرخ بیکاری

نرخ بیکاری در سال1400 نسبت به سال قبل از آن 0.4درصد کاهش پیدا کرده و به 9.2درصد رسیده است؛ این رکورد به مدد بی‌میلی تازه‌واردان بازار کار به فعالیت اقتصادی به‌دست آمده است.
به گزارش همشهری، اطلاعات مرکز آمار ایران نشان می‌دهد در پایان سال1400، از مجموع 690هزار نفری که به جمعیت در سن کار (جمعیت 15ساله و بیشتر) اضافه شده‌اند، فقط 12درصد معادل 85هزار نفر علاقه‌مند به اشتغال یا در جست‌وجوی شغل بوده و در جرگه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند؛ اما 605هزار نفر دیگر به هر دلیلی اصلا به مشارکت اقتصادی تمایل نداشته و به جمعیت غیرفعال پیوسته‌اند.

نمای بیکاری نهفته
در سال گذشته روند نزولی نرخ مشارکت اقتصادی در ایران ادامه پیدا کرده و با کاهش 0.4درصدی نسبت به سال1399، به رقم نامطلوب 40.9درصد رسیده است. معنای این شاخص این است که در سال گذشته از هر 100نفر ایرانی در سن کار (15ساله و بیشتر) کمتر از 40.9نفر حاضر به‌کار بوده‌اند و مابقی افراد به هر دلیلی به اشتغال یا یافتن شغل تمایل نداشته‌اند. بخشی از این افراد کسانی هستند که ورود خود به بازار کار را با ادامه تحصیل به تعویق می‌اندازند و بخشی نیز به دلایلی نظیر پایین‌بودن دستمزدهای فعلی در مقایسه با هزینه معیشت، اشتغال را به‌صرفه نمی‌دانند. 
برای درک بهتر فاجعه‌ای که در بازار کار ایران در حال رخ‌دادن است، بد نیست یادآوری کنیم که نرخ مشارکت اقتصادی کشور در سال1398، معادل 44.1درصد بود و ظرف 2سال، هم به‌دلیل کرونا و هم به‌واسطه تنش‌های اقتصادی، 3.2واحد درصد از آن کاسته شده است. به عبارت دیگر، از سال1398 تا پایان سال1400 حدود 2میلیون نفر از کسانی که شاغل یا جویای شغل بودند، عطای بازار کار را به لقای شغل و درآمدش بخشیده و قید فعالیت اقتصادی را زده‌اند.

ظرفیت بالفعل اقتصاد ایران
ناخوشی‌های اقتصادی در ایران و فراهم‌نبودن شرایط برای استفاده بهینه از ظرفیت‌های اقتصادی و نیروی انسانی، ازجمله عواملی است که به پایین‌ماندن نرخ مشارکت اقتصادی و تضعیف فرهنگ کارکردن در ایران منجر شده؛ در حالی که مثلا در قطر، نرخ مشارکت اقتصادی بالای 85درصد، در چین نزدیک به 70درصد و در ترکیه بیش از 52درصد است. با فرض اینکه نرخ مشارکت اقتصادی ایران با شرایط موجود بازار کار به محدوده 44.1درصد سال1398 برگردد، نرخ بیکاری کشور به 15.7درصد خواهد رسید و اگر بنا باشد نرخ مشارکت اقتصادی در شرایط موجود اقتصاد ایران به سطح کشورهای قطر، چین و ترکیه برسد، ما به‌ترتیب با نرخ بیکاری 56، 47 و 28درصدی مواجه خواهیم بود. این آمارها به‌راحتی اثبات می‌کند که اگر اقتصاد ایران، هم در تولید و هم در دادوستد با تجارت جهانی، شرایطی نظیر قطر، چین و ترکیه پیدا کند، قادر است تا بیش از دوبرابر وضع موجود با استفاده از نیروی کار فعلی کشور اشتغال‌زایی کند.

شاخص‌های اصلی بازار کار
براساس اطلاعات مرکز آمار ایران در سال گذشته ۶۹۰هزار نفر به جمعیت ۱۵ساله و بیشتر در کشور اضافه شده اما از این افراد فقط ۸۵هزار نفر تمایل به مشارکت اقتصادی داشته و 605هزار نفر غیرفعال مانده‌اند. در این وضعیت نرخ مشارکت اقتصادی در سال۱۴۰۰ با کاهش 0.4درصدی به 40.9درصد رسیده که با ظرفیت‌های نیروی انسانی جوان در اقتصاد ایران تناسبی ندارد. در این سال، جمعیت شاغلان ۱۵ساله و بیشتر برابر با ۲۳میلیون و ۴۴۷هزار نفر بوده که نسبت به سال۹۹ بیش از ۱۸۰هزار نفر افزایش یافته است و همزمان 2میلیون و 374هزار نفر نیز در دسته بیکاران قرار گرفته‌اند.
همچنین بررسی نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ساله حاکی از آن است که 23.7درصد از فعالان این گروه سنی در سال۱۴۰۰ بیکار بوده‌اند که مشابه نرخ بیکاری این گروه در سال۹۹ بوده است. این نرخ در گروه سنی ۱۸ تا ۳۵ساله 16.5درصد بوده که نسبت به سال۱۳۹۹، به‌میزان 0.2درصد کاهش یافته است. در سال۱۴۰۰، سهم جمعیت بیکار فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل بیکاران 40.3درصد بوده که این سهم در بین زنان نسبت به مردان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بالاتر است. همچنین سهم جمعیت شاغل فارغ‌التحصیل آموزش عالی از کل شاغلان در سال گذشته 25.8درصد بوده که این سهم در بین مردان نسبت به زنان و در نقاط شهری نسبت به نقاط روستایی بالاتر است. 
بررسی تغییرات این دو شاخص نشان می‌دهد که سهم فارغ‌التحصیلان از جمعیت بیکاران نسبت به سال قبل 1.4درصد و سهم آنها از جمعیت شاغلان 0.8درصد افزایش داشته است.

جریان نیروی کار به زیان کشاورزی
یکی از مهم‌ترین تحولات بازار کار در طول سال1400 که می‌تواند پیامدهای بزرگی در آینده داشته باشد، جریان نیروی کار در میان بخش‌های مختلف اقتصادی اعم از کشاورزی، صنعت و خدمات است. براساس اطلاعات مرکز آمار ایران، در سال1400 اشتغال بخش کشاورزی با کاهش 215هزار و 587نفری جمعیت شاغلان مواجه شده که به‌واسطه ارتباط آن با امنیت غذایی کشور، تغییر بسیار مهمی است. در مقابل این اتفاق، اشتغال بخش صنعت 181هزار نفر و اشتغال بخش خدمات 218هزار نفر افزوده شده است. شیفت اشتغال از بخش کشاورزی به سمت صنعت و خدمات از یک‌سو می‌تواند ناشی از تبعات خشکسالی و کاهش تولید این بخش باشد اما بالارفتن هزینه تولید در بخش کشاورزی و دامپروری و همچنین قیمت‌گذاری دستوری در این حوزه نیز می‌تواند به‌واسطه کاهش صرفه اقتصادی فعالیت‌های کشاورزی، یکی از دلایل کاهش اشتغال باشد.

خروج ادامه‌دار زنان از اقتصاد ایران
از دیگر نکات بازار کار ایران در سال1400 این است که چهره بازار مردانه‌تر شده و خروج زنان از این بازار سرعت گرفته است. طبق اطلاعاتی که مرکز آمار ایران منتشر کرده، نرخ مشارکت اقتصادی زنان در سال گذشته 0.6درصد دیگر افت کرده و به 13.3درصد رسیده که در مقابل نرخ مشارکت 68.7درصدی مردان بسیار پایین است. در حقیقت افت 0.4درصدی نرخ مشارکت اقتصادی در سال1400 ناشی از خروج زنان از اقتصاد بوده است. نکته دیگر اینکه در سال گذشته، تعداد شاغلان زن در اقتصاد ایران 3.9درصد کاهش پیدا کرده و 142هزار نفر از زنانی که در سال1399 شاغل بودند، عملا قید کارکردن را زده‌اند و همزمان، 1.3درصد از زنان جویای کار نیز غیرفعال شده و از جرگه بیکاران خارج شده‌اند.