گردوغبار؛ مهمان دائمی خاورمیانه

وضعیت امروز بسیاری از شهرهای خاورمیانه تنها محدود به تکرار صحنه‌های آخرالزمانی نظیر نارنجی‌رنگ شدن آسمان‌هایی که پیش‌تر آبی بودند، نیست. پشت این تصاویر عجیب، افزایش شدید مراجعات بیمارستانی است. طی هفته‌های اخیر، در بسیاری از کشورهای منطقه غرب آسیا، کسب‌وکارها، مدارس و فرودگاه‌ها تعطیل و پروازها لغو شد‌ه‌اند. زندگی روزمره مردم در میانه گردوغبارهای ناشی از توفان‌های مکرر شن از حرکت ایستاده است.
شدت گردوغبار در طول 2ماه گذشته در عراق شدیدا افزایش یافته است. این کشور در طول چنددهه اخیر به‌طور متوسط سالانه 2 الی 3نوبت توفان شدید شن داشته است. امسال اما وضعیت وخیم‌تر بوده است. فقط در بهار سال‌جاری، 8توفان شن در این کشور ثبت شده است. در یکی از این توفان‌ها در هفته گذشته، 4هزار نفر روانه بیمارستان شدند و 2نفر جانشان را از دست دادند. در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا از لحاظ جغرافیایی 2بیابان بسیار خشک و داغ واقع شده است. یکی منطقه صحرا در آفریقای شمالی و مرکزی است که بزرگ‌ترین بیابان جهان به‌شمار می‌رود. مجله اکونومیست نوشته که سالانه حدود 60میلیون تن خاک از این بیابان به هوا می‌رود و در مناطق مختلف ازجمله خاورمیانه پخش می‌شود. دیگری، بیابان صحرای عربی است که از لحاظ وسعت، جایگاه سوم را در جهان دارد و در عربستان سعودی واقع شده و تا اردن نیز امتداد دارد..
دانشمندان با اذعان به پیچیدگی کشف و ردیابی دلایل شکل‌گیری توفان‌های شن و گردوغبار، درنهایت تأکید می‌کنند عوامل طبیعی در شکل‌گیری این پدیده‌ها دخیل هستند. اما عوامل شکل‌گیری ریزگردها صرفا خود طبیعت نیست. رفتار انسان با محیط پیرامونی، عامل بسیار مهمی در تشدید و تکرار این بحران‌های طبیعی است.
مداخلات انسانی در جوامع محلی با غفلت یا بعضا سیاست‌های بسیار غلط دولت‌های ملی در خاورمیانه همراه بوده است. این غفلت و تصمیمات نادرست در 2سطح قابل بررسی هستند. در درجه اول بهره‌برداری بیش از حد آب از رودخانه‌ها یا منابع زیرزمینی موجب خشک‌شدن زمین‌ها و بیابان‌زایی در سطحی وسیع شده است. غفلت دولت‌ها در عدم‌ مدیریت و برنامه‌ریزی منابع آبی، زراعت بی‌حساب و کتاب و همینطور در مواردی عمدی و فاجعه‌آمیز نظیر خشک‌کردن مرداب‌های جنوب عراق توسط صدام به جهت تنبیه ساکنان محلی، از نمونه‌های بهره‌برداری بیش از حد مجاز یا بدرفتاری با منابع محدود و ارزشمند آبی در خاورمیانه هستند. در آخرین نمونه نیز می‌توان به بستن سد بر مسیر رودخانه‌های دجله و فرات توسط ترکیه و کاهش محسوس جریان آب 2رودخانه اشاره کرد. گسترش سطح زمین‌های خشک معادل افزایش میزان گردوغبار در منطقه است. از طرفی عدم حفاظت از مناطق جنگلی یا پوشیده از درخت بسیار محدود در خاورمیانه، منطقه را از داشتن عامل مهارکننده‌ای مهم در مقابل این گردوغبارها محروم کرده است.
تحقیقات نشان داده که حدود 10درصد مردم عربستان سعودی دچار آسم شده‌اند. این گردوغبارها ذراتی را وارد ریه می‌کنند که بیش از حد مجاز اعلام‌شده برای یک زندگی معمولی و سالم توسط سازمان بهداشت جهانی است. سازمان بهداشت جهانی می‌گوید بیش از 5میکروگرم در مترمکعب، بالاتر از حد مجاز است؛ درحالی‌که قطری‌ها 8برابر این میزان را وارد ریه خود می‌کنند. این موارد موجب کاهش میانگین عمر شهروندان خاورمیانه خواهد شد.  گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد دست‌کم سالانه 30هزار نفر به‌خاطر آلودگی ناشی از گردوغبار در خاورمیانه دچار مرگ زودرس می‌شوند. سازمان ملل نیز آسیب ناشی از گردوغبار به اقتصاد کشورهای منطقه را سالانه 13میلیارد دلار برآورد کرده است.