عارف شیرازی و هراس از گمنامی

سعید دهقانی| شیراز - خبرنگار:

در حوالی مرکز شیراز، در دل محوطه یکی از کتابخانه‌های نه چندان بزرگ شهر آرامگاهی وجود دارد که برای اهالی شهر بسیار مورد احترام است؛ مکانی که پر زرق و برق نیست. این مقبره که آرامش را به هر بازدید کننده‌ای هدیه می‌دهد، حکایت از روحیات عارفی دارد که بیش از هزار سال در این مقبره آرمیده است. اگر بخواهید وارد آرامگاه این حکیم و ادیب پارسی شوید این عبارت را بر سردر بنا می‌بینید: «کتابخانه عبدالله خفیف». واقعیت این است که ابن خفیف افکاری بزرگ داشت و عصاره هزاران نوشته و کتاب ارزشمند بود. اما متاسفانه آرامگاه وی به دلیل نبود تبلیغات کافی رو به فراموشی می‌رود و حتی عده زیادی از شیرازی‌ها از وجود آن بی خبرند. این آرامگاه کم نظیر حتی به طور گسترده در تورهای گردشگری گنجانده نشده است و تنها گردشگران کنجکاو برای بازدید به آن مراجعه می‌کنند.


ابن خفیف که بود؟

پژوهشگر تاریخ و راهنمای گردشگری بافت تاریخی شیراز درباره ابن خفیف می‌گوید: این عارف نامی در قرن 3 هجری قمری در شیراز متولد شد و آنچه که از وی به جا مانده نشان می‌دهد که پدرش از نظامیان یعقوب لیث صفاری بوده و ظاهراً اجدادش به طبقه بزرگان ایران اواخر ساسانی و قبل از ورود اسلام می‌رسند.
«سیامک مرزبان» می‌افزاید: در اوایل قرن 4 هجری این حکیم بزرگ از دنیا می‌رود و در خانقاهی به خاک سپرده می‌شود که این خانقاه هم اکنون پشت بازار وکیل واقع شده است.
یک فعال حوزه میراث فرهنگی نیز که بر اهمیت تاریخی این مقبره در شیراز تاکید می‌کند، می‌گوید: این آرامگاه برای مسئولان فرهنگی شهر شیراز واجد اهمیت است؛ از یک سو سنت عرفان ناب را تداعی می‌کند و از سوی دیگر به دلیل تاریخی بودن این آرامگاه باید تدابیر بهتری برای آن اندیشید.

«شاپور صمدی» معتقد است: گردشگر پذیر بودن آرامگاه ابن خفیف به این دلیل است که در کنار بناهایی مثل آب‌انبار وکیل، ارگ کریم‌خان، بازار وکیل و بازار نو قرار دارد. از این جهت دارای اهمیتی برابر یا حتی بیشتر از مجموعه زندیه است اما متاسفانه در مقایسه با این مجموعه تاریخی نادیده گرفته شده است.


زبانزد در عالم عرفان

 یک شیرازشناس که عضو انجمن دوستداران میراث فرهنگی است و تاکنون مطالعات و تحقیقات زیادی در مورد ابن خفیف داشته است، در مورد این عارف می‌گوید: مهم‌ترین منبع دست اولی که می‌توان برای شناخت این عارف نامی از آن سود جست کتاب ارزشمندی است که ابوالحسن دیلمی از شاگردان و مریدان وی در مورد سیرت استاد خود نگاشته است. البته این کتاب از بین رفته، اما مطالب مهم و اصلی آن در کتاب‌هایی که در سالیان بعد نوشته شده‌اند به طور کامل نقل شده است. «کاوه عطایی» می‌افزاید: این کتاب و البته برخی از روایت‌ها و اسناد دیگر نشان می‌دهند که وی در جوانی زندگی ساده‌ای داشته است اما اسباب آشنایی و همنشینی با برخی از مشایخ و بزرگان فارس مانند ابوالحسن اشعری و ابوبکر محمد عقایدی موجب شده که وی به تصوف روی آورد.

وی در خصوص این حکیم شیرازی اضافه می‌کند: او با القاب شیخ کبیر، شیخ المشایخ و شیخ الاسلام در جهان اسلام شناخته می‌شود. عطایی ادامه می‌دهد: در شهر شیراز که در قرون کهن مهد گونه‌های جهان‌بینی عرفانی بوده است ابن خفیف یک استثنا به شمار می‌رود، چرا که این ادیب فرزانه نه تنها کمتر از شاعران شناخته شده این شهر نبوده، بلکه بر آنها نیز تأثیر گذاشته است. اما متاسفانه متولیان فرهنگ و آنان که دلسوز و دوستدار فرهیختگان این شهر هستند کمتر به معرفی این سرمایه فرهنگی ما پرداخته‌اند.


تبدیل آرامگاه به مقصد گردشگری

یک فعال گردشگری که در مجموعه آرامگاه ابن خفیف مشغول به کار است، در مورد برخی از مشکلات موجود می‌گوید: سازمان میراث فرهنگی می‌تواند بودجه‌ای برای بهبود این بنا اختصاص دهد. همچنین با تمرکز بسیاری از راهنمایان گردشگری می‌توان این آرامگاه را به یکی از مقاصد گردشگری تبدیل کرد، چرا که عمری به درازای هزار سال دارد.
«رحمتی» ادامه می‌دهد: اگر حافظ و سعدی نام شیراز را در دنیا پرآوازه کرده‌اند به معنای آن نیست که در حوزه‌های دیگر معرفتی اشخاص شاخص‌تری نداشته‌ایم.

وی می‌افزاید: اگر به فرهنگ سنتی در ایران نظر کنیم، همیشه نام شیراز آشنا بوده، نه از حیث شاعرانش، بلکه به دلیل تداوم عرفان و یکی از شاخص‌ترین این افراد همین ابن خفیف بوده است.
یکی از گردشگران خارجی نیز که از کشور اتریش برای بازدید از این بنا آمده است، در خصوص این آرامگاه می‌گوید: نام این آرامگاه آنچنان که باید در سایت‌های گردشگری آورده نشده و تقریباً مطالبی نیز که از آن نوشته شده نسبت به سایر مکان‌های دیگر شیراز اندک است.
«مارتین شولتس ماخ» ادامه می‌دهد: هنگامی‌که به این مکان آمدم روح عرفانی حاکم بر این بنا آنچنان مرا جذب کرد که ناگهان این سؤال به ذهنم خطور کرد که چطور می‌توان این حس را در قالب کلمات بنویسم؟