تلگراف، روحیه‌ای تازه در مردم دمید

تاریخ معاصر ایران با تاریخ تجدد و نوسازی جامعه این سرزمین دیرینه پیوند خورده است. جامعه ایران از میانه‌های روزگار قاجار دگرگونی‌هایی سرنوشت‌ساز و بنیادین از سر گذراند. این وضعیت که با نام‌هایی چون «تجدد» و «مدرنیزاسیون» در تاریخ ایران شناخته می‌شود بخش‌های گوناگون زندگی خصوصی و اجتماعی ایرانیان را دگرگون ساخت و دوره‌ای تازه از زیست فردی و اجتماعی مردمان این سرزمین را آغاز کرد. این دگرگونی‌ها بخش‌ها و گستره‌های گوناگون جامعه همچون پوشش، خوراک، ادبیات، پیدایش رسانه‌ها و آموزش‌وپرورش نوین، صنایع و تاسیسات مدرن، وسایل ارتباطی همچون هواپیما و اتومبیل و طب و داروسازی را دربرمی‌گرفت. تجدد ایرانی اما موافقان و مخالفانی استوار و بسیار داشت که از جنبه‌های گوناگون به این پدیده‌ها و دستاوردها و پیامدهای آن می‌نگریسته، در اثبات مخالفت یا موافقت‌شان می‌کوشیدند.

عیسی صدیق-  از کارگزاران خوشنام فرهنگی در سده چهاردهم خورشیدی- در کتاب «سیر فرهنگ در ایران و مغرب‌زمین»، درباره چگونگی آغاز دگرگونی‌هایی می‌نویسد که با فراهم‌آوردن زمینه آشنایی ایرانیان با تمدن نوین جهانی، مسیری نو در پویایی جامعه ایران گشود. «مسافرت‌های ناصرالدین‌شاه به اروپا که در مرتبه اول و دوم در 1290 و 1295 به مصلحت‌اندیشی حاج‌میرزا حسین‌خان سپهسالار انجام گرفت و بعد در 1306تکرار شد، خطوط تلگراف بین شهرهای مهم ایران و همچنین بین لندن و هندوستان از راه ایران که از 1274تا 1295 تاسیس شد، ایجاد کارخانه‌های مختلف چون چراغ‌گاز و قندسازی و بلورسازی و کبریت‌سازی و بافندگی و ضرابخانه در تهران، استخدام کارشناسان پست و گمرک از بلژیک و اتریش، تاسیس بانک شاهنشاهی انگلیس و بانک استقراضی روس، دایرشدن سفارتخانه‌های دائمی از طرف دول فرانسه و اتریش و آلمان و آمریکا در تهران و سفارتخانه‌های دائمی ایران در لندن و پاریس و پترزبورگ و وینه و برلن، مسافرت‌های مظفرالدین‌شاه به اروپا در 1318 و 1321 و 1323، مراوده اعیان و اشراف و بازرگانان با اروپا مخصوصا از آغاز سلطنت مظفرالدین‌شاه به‌این‌طرف، همگی در انتشار آداب و رسوم و تمدن و فرهنگ جدید اروپا در ایران کمک بسیار کرد.» صدیق بر این باور است که راه‌اندازی تلگراف در ایران تأثیری بسیار در دگرگونی نگرش مردم و حکومت در آن روزگار داشته است؛ «تاسیس تلگراف علاوه بر ایجاد ستایش نسبت به علوم و هنر جدید مغرب‌زمین، باعث ارتباط سریع مردم دوردست با مرکز و امکان دادخواهی مظلومان از تعدیات و اجحافات مامورین شد و در مردم روحیه تازه‌ای دمید».