بازار تاریخی اراک نونوار می‌شود

سیده زهرا عباسی-خبرنگار

اقتصاد کشاورزی و شهرت جهانی فرش ساروق پای بازار را به شهر سلطان‌آباد (اراک امروزی) باز کرد؛ گرچه حالا اراک بیش از هر چیز به عنوان پایتخت صنعتی ایران شهره شده و به صنایع مادر، تولید تجهیزات انرژی، بزرگ‌ترین کارخانه تولیدکننده آلومینیوم و ماشین‌سازی کشور، بزرگ‌ترین واگن‌سازی و لوکوموتیوسازی خاورمیانه و... شناخته می‌شود، اما قلب اقتصادی شهر هنوز در بازار تاریخی آن می‌زند؛ بازاری که بنای آن از سال ۱۲۲۸هجری قمری در بافت مرکزی شهر گذاشته شد و حالا بیش از هر چیز به نظم و هندسه خود مشهور است.
این بازار به مرکزیت چهارسوق، دارای 2مسیر شمالی- جنوبی و شرقی- غربی است که از ۴جهت به دروازه‌های قدیم شهر متصل می‌شده و به نوعی استراتژیک‌ترین نقطه شهر در زمان‌های گذشته بوده‌. در طول هر 2مسیر بازارسراها و تیمچه‌های زیادی وجود دارد که مرمت آنها چندسالی است با همکاری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مرکزی و شهرداری‌ بافت تاریخی اراک و خود بازاریان شروع شده و مسئولان کشوری طی روزهای گذشته قول تخصیص اعتبار ویژه برای ادامه مرمت آن را داده‌اند.

اختصاص اعتبار ویژه
معاون گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در سفر خود به اراک طی چند روز گذشته تأکید کرد: تخصیص اعتبار ویژه برای مرمت بازار تاریخی اراک در دستور کار قرار دارد و این مهم با جدیت در اعتبارات سفر رئیس‌جمهوری به استان مرکزی پیگیری می‌شود.
علی‌اصغر شالبافیان در بازدید از بازار تاریخی اراک این اثر را یکی از بناهای استثنایی کشور دانست که حفظ و نگهداری آن باید مورد توجه مردم و مسئولان قرار داشته باشد.
او معتقد است معرفی هرچه بیشتر این اثر فاخر فرهنگی و تاریخی و حمایت از کسب‌وکارهای سنتی مستقر در آن می‌تواند ظرفیت مهمی برای جذب گردشگر باشد. شالبافیان در حالی از اختصاص اعتبار ویژه برای مرمت بازار تاریخی اراک خبر می‌دهد که پیش از این، رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری مرکزی در گفت‌وگو با همشهری مهم‌ترین بازوی میراث فرهنگی برای مرمت را اعتبار اعلام کرده بود.
مصطفی مرزبان در این‌باره گفته بود که به‌دلیل کمبود اعتبار در سال‌های گذشته فقط مرمت اضطراری بنا برای رفع خطر و همچنین بخشی از کف‌سازی راسته‌های اصلی انجام شده و در یکی دو سال گذشته با مشارکت بازاریان و شهرداری بافت تاریخی مرمت بنا شکل جدی‌تری به‌خود گرفته است.
او تأکید کرده بود: نیرو، توان و تخصص برای مرمت بازار اراک وجود دارد و اگر بخش اندکی از اعتبار سایر دستگاه‌ها و نهادها به میراث فرهنگی اختصاص یابد می‌توان بازار را در زمان کوتاهی مرمت کرد.

نیاز 50میلیاردتومانی
حالا و بعد از اینکه مرمت بخشی از سراها در بازار به پایان رسیده است، مسئولان استان مرکزی اعلام می‌کنند مرمت اساسی بازار تاریخی اراک با هدف احیای کامل این اثر ارزشمند تاریخی حدود 50میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مرکزی با بیان اینکه سال گذشته 2میلیارد تومان برای مرمت این اثر تاریخی از اعتبار استانی و ملی هزینه شد به همشهری می‌گوید: هم‌اکنون اولویت مرمت در بازار تاریخی اراک سرای صندوق‌سازها و سرای تقوایی است. گذر چهارسوق به‌طور کامل مرمت شده، مرمت سرای صندوق‌سازهای بازار تاریخی اراک در حال انجام است. مرمت سرای تقوایی نیز با اعتبار شهرداری آغاز می‌شود. محسن کریمی با بیان اینکه شهرداری اراک برای مرمت بازار تاریخی اراک اعتباری اختصاص داده است، می‌افزاید: از این اعتبار، 600میلیون تومان برای مرمت سرای تقوایی صرف می‌شود. به‌گفته وی، مرمت سرای اکبریان، هزاوه‌ای، راسته بازار و نوذری هم در اولویت‌‌های بعدی است که با تامین اعتبار لازم در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی قرار می‌گیرد.

اعتبار 4میلیاردی شهرداری برای مرمت
مجموعه تاریخی بازار اراک با قدمت بیش از ۲۰۰سال در زمان فتحعلی شاه قاجار به‌دست یوسف‌خان گرجی بنا گذاشته شد که به نوعی هسته اولیه شهر سلطان‌آباد را در خود داشت. این مجموعه ۱۴هکتاری به‌صورت ۲راسته بازار عمود بر هم ساخته شده و یکی از نمونه‌های ارزشمند معماری ایرانی و اسلامی است که تمامی جزئیات را با ظرافت و به بهترین کیفیت در خود دارد.
با توجه به اهمیت این اثر تاریخی و همچنین زنده بودن بازار، مرمت آن اهمیت زیادی دارد که بازاری‌ها معتقدند باید با مشارکت همه نهادها انجام شود. علاوه بر میراث فرهنگی و شهرداری جای مشارکت اداره اوقاف به‌عنوان مالک یک سوم از سراهای بازار در این مرمت خالی است.
شهرداری اما به‌گفته مسئولان میراث فرهنگی استان مشارکت خوبی در مرمت داشته است. شهردار بافت تاریخی اراک در این‌باره به همشهری می‌گوید: شهرداری اراک از سال90در کارهای مرمت بناهای تاریخی فعالیت داشته و در سال‌های گذشته هم به مرمت بازار تاریخی کمک کرده است. در این همکاری مشترک تاکنون مرمت و جداره‌سازی 6گذر، کف‌سازی یکی از گذرها، سرای آقایی و سرای کاشانی، مرمت حوض سرای کاشانی و مرمت کامل سرای نبی‌زاده از سوی شهرداری انجام شده است.
به‌گفته نگین شاه‌کرمی، شهرداری سال گذشته 2میلیارد و امسال 4میلیارد تومان برای مرمت بازار تاریخی اختصاص داده است.
او با بیان اینکه اعتبار امسال مرمت تصویب شده است، می‌افزاید: عملیات اجرایی امسال بعد از برگزاری مناقصه آغاز خواهد شد.

تقویت حس تعلق شهروندی
علیرضا کریمی، شهردار اراک هم با اشاره به تخصیص اعتبار ۴میلیارد تومانی برای مرمت بازار اراک تأکید می‌کند که توجه به بافت تاریخی اراک و حفظ و نگهداشت‌ آن یکی از وظایف اصلی مدیریت شهری است، زیرا احیای هویت شهر و تقویت حس تعلق شهروندی تنها با توجه به میراث فرهنگی و کهن هر شهر محقق خواهد شد.
کارشناس مرمت شهرداری اراک هم که در مرمت بازار و آثار تاریخی این شهر مشارکت ویژه دارد با تأیید این موضوع به همشهری می‌گوید: مرمت خانه محسنی، آب‌انبار پارک شهر و جداره‌سازی حمام میدان ارگ بخشی از اقداماتی است که با همین هدف از سوی شهرداری انجام شد.
امین اکبری، کارشناس رسمی دادگستری در رشته ابنیه تاریخی با بیان اینکه همه مرمت‌های انجام شده از سوی شهرداری با نقشه‌ها و نظارت کامل میراث فرهنگی انجام می‌شود، می‌افزاید: شهرداری همچنین 2ملک تاریخی خانه ورثه محسنی و حمام چاله‌ میدان را خریداری کرده است. خانه ورثه محسنی در کوچه ارسطو طی 3مرحله خریداری شده و قرار است به مرکز اسناد تاریخی تبدیل شود. مناقصه آن برگزار شده و چند روز دیگر برنده نیز مشخص می‌شود. به‌گفته او، حمام چاله میدان در میدان ارگ هم خریداری و به‌طور کامل مرمت شده و در حال بهره‌برداری برای فعالیت‌های فرهنگی و هنری است.

   
در راسته اصلی بازار ۵۰۰حجره قرار دارد که البته این آمار به غیراز همه حجره‌هایی است که در سراها و تیمچه‌ها فعال هستند. بازار اراک از قدیم قلب تپنده این کلانشهر محسوب می‌شده و حالا هنوز زندگی و اقتصاد شهر در آن جریان دارد. به همین دلیل هم بازاری‌ها مشارکت قابل توجهی در مرمت این اثر تاریخی داشته‌اند و معتقدند درصورت مشارکت بهتر و بیشتر نهادهای مرتبط می‌توان به حفظ این بنای ارزشمند و زنده امیدوار بود. آنها تأکید می‌کنند برای جلوگیری از آسیب به بازار نهادهای مختلف باید در مرمت آن مشارکت مسئولانه داشته باشد.سیده

مکث
پرونده موقت ثبت جهانی در دست تهیه است
هیچ بازاری در کشور به نظم سراها و طول راسته شبیه بازار اراک نیست و مرمت و حفاظت از آن به تعامل بین دستگاه‌ها و خود بازاریان نیاز دارد؛ اقدامی که با هدف ثبت جهانی این اثر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته. پرونده ثبت موقت جهانی مجموعه بازار تاریخی اراک و درج نام مجموعه بازار تاریخی اراک در فهرست موقت میراث جهانی در دست تهیه است و فرم‌های مربوطه در دست تکمیل قرار دارد. اما برای این کار باید پل خیبر در بافت تاریخی برچیده شود که شهرداری موظف به این کار شده است.‌