یک سفر و چند هدف

امیر قطر به‌زودی در رأس هیأتی بلندپایه به تهران می‌آید تا روابط 2کشور که در ماه‌های اخیر گسترش قابل‌توجهی داشته‌ است، وارد مرحله نوینی شود.
به‌گزارش همشهری، پس ‌از سفر رئیس‌جمهور کشورمان به دوحه که در نخستین روزهای اسفندماه1400 انجام شد، اکنون شیخ تمیم بن حمد بن خلیفه آل‌ثانی قرار است در روزهای آینده به ایران سفر کند تا شاهد توسعه روزافزون روابط 2کشور در حوزه‌های مختلف باشیم.
این درحالی ‌است که در ماه‌های اخیر و با در دستور کار قرار گرفتن بیش‌ از پیش دیپلماسی همسایگی، تهران به کانون رایزنی‌های منطقه‌ای تبدیل شده و این موضوع به افزایش گفت‌وگوهای دیپلماتیک کشورهای منطقه با ایران انجامیده‌ است. در چنین شرایطی کارشناسان معتقدند گسترش روابط میان تهران و دوحه می‌تواند به‌عنوان الگویی برای توسعه ثبات و امنیت در خاورمیانه و خلیج‌فارس و همچنین افزایش روابط تجاری و اقتصادی میان کشورهای این منطقه باشد.
پیگیری سیاست همسایگی ازسوی دولت سیزدهم در ماه‌های اخیر با دستاوردهای قابل‌توجهی همراه بوده‌است که هموارسازی مسیر از سرگیری روابط با عربستان‌سعودی و بهبود سطح همکاری‌ها با امارات‌متحده‌عربی بخشی از این دستاوردها بوده‌ و اکنون شاهدیم که گسترش روابط فی‌مابین تهران – دوحه سطح جدیدی از دیپلماسی منطقه‌ای را به‌منصه ‌ظهور می‌رساند.
در این میان اما به‌نظر می‌رسد سفر امیر قطر به تهران علاوه‌بر گسترش روابط دوجانبه، دربرگیرنده مباحث منطقه‌ای و بین‌المللی مهمی، به‌ویژه در حوزه گفت‌وگوهای هسته‌ای در وین خواهد بود؛ چراکه برخی معتقدند با توجه به اینکه قطر به‌دلیل امکانات مالی و دیپلماسی متوازن، متعادل و منطقی روابط بسیار گسترده‌ای با جهان دارد، از توان نقش‌آفرینی مؤثری در این زمینه برخوردار است که در گذشته نیز شاهد آن بوده‌ایم.
بررسی دیدگاه‌های تهران و دوحه نشان می‌دهد این دو کشور در بسیاری از موضوع‌های منطقه‌ای از وجوه اشتراک قابل‌توجهی برخوردارند که زمینه‌ساز نقش‌آفرینی مؤثر آنها در این عرصه شده‌ است. علاوه‌براینها بسیاری قطر را «میانجی صادق و جدی» می‌دانند؛ همچنان‌که امیر قطر بارها برای کمک به احیای برجام اعلام آمادگی کرده و در مقاطعی، حامل پیام‌های مهمی از ایران و طرف‌های دیگر نیز بوده ‌است.

پیگیری توافق‌های گذشته
از سوی دیگر قرار است در جریان سفر امیر قطر به تهران، توافق‌های سیاسی و اقتصادی صورت گرفته میان 2کشور که در سفر قبلی سیدابراهیم رئیسی به تصویب رسیده بود، پیگیری شود. همچنین گفته می‌شود قرار است در این سفر پیرامون راهکارهای وصول طلب‌های ایران هم مذاکراتی انجام شود.
پیش از این هم برخی روسای کشورهای منطقه با همین موضوع با مقام‌های کشورمان گفت‌وگو کرده بودند و در اواخر فروردین‌ماه نیز رسانه‌ها از سفر یک مقام منطقه‌ای به تهران برای بررسی سازوکار اجرایی آزادسازی منابع مسدودی ایران در چارچوب یک توافق خبر داده بودند.
یک کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه درباره اهمیت سفر امیر قطر در شرایط کنونی به تهران گفت: این برای نخستین‌بار نیست که در مقاطع حساس منطقه‌ای و بین‌المللی، امیر قطر به تهران سفر می‌کند. در سال‌های اخیر یک‌بار شیخ تمیم بن حمد بن خلیفه آل‌ثانی پس‌از به شهادت رسیدن سپهبد شهید حاج‌قاسم سلیمانی توسط نیروهای آمریکایی در بغداد، با هدف آرام کردن فضا به کشورمان آمد و یک‌بار دیگر هم حامل پیامی از سوی آمریکایی‌ها در زمینه گفت‌وگوهای هسته‌ای میان جمهوری‌اسلامی ایران و 1+4 بود.
سیدهادی سیدافقهی افزود: اینها درحالی است که تهران و دوحه در سال‌های اخیر از روابط و مناسبات مطلوبی برخوردار بوده‌اند و جمهوری‌اسلامی ایران در مقاطع حساسی حسن‌نیت خود را در گسترش روابط فی‌مابین به قطری‌ها نشان داده و به‌نوعی به داد این کشور رسیده‌است.
وی ادامه داد: نباید از یاد برد زمانی که روابط قطر با عربستان‌سعودی، امارات، بحرین و مصر دچار بحران شد و این کشورها علاوه‌بر قطع رابطه با دوحه، به محاصره همه‌جانبه این کشور دست زدند، این ایران بود که دست دوستی قطری‌ها را فشرد و فضای تنفس برای این کشور ایجاد کرد.
این دیپلمات سابق کشورمان ادامه داد: زمانی که برخی کشورهای عربی، قطر را از زمین، دریا و آسمان محاصره کردند، تنها راه ارتباطی قطر با جهان، ایران بود و ما هم از طریق در اختیار قرار دادن برخی بنادر به کمک آنها شتافتیم و هم بعضی کریدورهای هوایی‌مان را در اختیارشان گذاشتیم.
سیدافقهی عنوان کرد: در آن مقطع قطری‌ها فهمیدند زمانی که هم‌کیش‌ها و هم‌زبانان‌شان به آنها خیانت می‌کنند، این ایران است که با کمال حسن‌نیت و صداقت به کمک‌شان می‌شتابد و قطر را از بحران می‌رهاند.

اهمیت گسترش روابط تهران – دوحه
این کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه همچنین با اشاره به اهمیت گسترش روابط تهران – دوحه در شرایط کنونی افزود: اکنون و در آستانه آغاز جام‌جهانی در دوحه، قطعا قطری‌ها امید ویژه‌ای به همکاری جمهوری‌اسلامی ایران در برگزاری هرچه بهتر این مسابقات مهم دارند؛ بنابراین این سفر تسهیل چنین همکاری‌هایی را در دستورکار قرار داده‌است.
سیدافقهی با بیان اینکه ایران می‌تواند در حوزه‌های بسیاری مانند فضاسازی، امنیت‌سازی و نقل‌وانتقال به قطر در برگزاری هرچه بهتر مسابقات جام‌جهانی کمک کند، ادامه داد: با وجود اینکه درحال‌حاضر روابط قطر با کشورهایی مانند عربستان و امارات بهبود نسبی یافته، اما قطری‌ها به‌خوبی می‌دانند که سعودی‌ها و اماراتی‌ها چندان خوش ندارند این کشور در برگزاری جام‌جهانی بدرخشد.
وی با بیان اینکه در سال‌های اخیر امیر قطر چندبار پیرامون مسائل دوجانبه، بین‌المللی و منطقه‌ای به تهران سفر کرده‌است، گفت: اینکه در شرایط کنونی قطر درحال ایفای نقش‌های مؤثر و بزرگ در سطح جهانی و منطقه‌ای است، ممکن است به مذاق برخی کشورهای عربی خوش نیاید؛ بنابراین گسترش همکاری‌های دوجانبه میان تهران و قطر در شرایط کنونی از اهمیت دوچندانی به‌ویژه برای قطری‌ها برخوردار است.

تلاش برای گره‌گشایی از مذاکرات هسته‌ای
این کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه درباره تأثیر سفر امیر قطر در گره‌گشایی از مذاکرات احیای توافق هسته‌ای سال2015 نیز ادامه داد: قطری‌ها در مقاطع مختلف در این زمینه نقش‌آفرینی قابل‌توجهی داشته‌اند و بعید نیست در شرایط کنونی هم حامل پیامی ازسوی آمریکایی‌ها برای تهران باشند؛ کمااینکه در گذشته نیز چنین اتفاقی به‌وقوع پیوست و امیرقطر پیش‌از سفر به واشنگتن به تهران آمد و پاسخ قاطع پیام همراه با تهدید ضمنی آمریکایی‌ها را نیز دریافت کرد.
سیدافقهی افزود: در آن مقطع برخی گمان می‌کردند وساطت قطر می‌تواند زمینه‌ساز جهشی چشمگیر در فرایند گفت‌وگوهای احیای توافق هسته‌ای سال2015 شود، اما بعد از سفر امیرقطر به واشنگتن شاهد تغییری در رویه آمریکایی‌ها نبودیم.
وی ادامه داد: موضوع این است که مسائل موجود در حوزه برجام میان تهران و واشنگتن از حجم تأثیرگذاری قطر و عمان بزرگ‌تر است؛ حتی تروئیکای اروپایی که شرکای نزدیک آمریکا به‌حساب می‌آیند، نتوانستند در این عرصه نقش‌آفرینی مؤثری در جهت گره‌گشایی از چالش‌های موجود داشته باشند. سیدافقهی با اشاره به نقش لابی‌های صهیونیستی در این زمینه اضافه کرد: باید درنظر داشت که اکنون دولت آمریکا تحت فشارهای عجیبی ازسوی لابی‌های صهیونیستی قرار دارد که در کاخ‌سفید نیز حضور دارند. این لابی‌ها و چهره‌های تأثیرگذار بایدن را تحت‌فشار گذاشته‌اند که بدون دریافت تضمین‌های امنیتی برای رژیم صهیونیستی به برجام بازنگردد؛ به‌همین دلیل هم هست که موضوع‌هایی مانند توان موشکی – پهپادی جمهوری‌اسلامی ایران یا بحث محور مقاومت را پیش می‌کشند؛ موضوع‌هایی که خطوط قرمز ایران محسوب می‌شود. 

مکث
نقش قطر در بهبود روابط منطقه‌ای ایران
یک دیپلمات سابق کشورمان درباره نقش‌ قطر در بهبود روابط تهران با برخی کشورهای عربی منطقه گفت: قطری‌ها‌ در زمینه بهبود روابط ما با برخی کشورهای عربی منطقه، مانند عربستان‌سعودی تاکنون نقش‌آفرینی برجسته‌ای نداشته‌اند؛ کمااینکه خود آنها به‌تازگی روابط‌شان بهبود یافته است. سیدهادی سیدافقهی با بیان اینکه در این حوزه عمانی‌ها و عراقی‌ها نقش‌آفرینی برجسته‌تری داشته‌اند، افزود: ممکن است قطری‌ها در این عرصه تمایل داشته باشند با هدف گسترش ثبات و امنیت در منطقه نقشی ایفا کنند، اما فعالیت ویژه‌ای برای نزدیکی تهران و برخی کشورهای عربی منطقه نداشته‌اند. وی ادامه داد: با توجه به اینکه در شرایط کنونی گفت‌وگوهای تهران - ریاض در جریان است و مذاکراتی نیز با اماراتی‌ها انجام شده، به‌نظر نمی‌رسد نقش‌آفرینی قطری‌ها در این میان چندان وجهی داشته باشد. اگرچه دوحه بدش نمی‌آید به‌عنوان حلقه مکمل روابط تهران - ریاض نقش ایفا کند.