نمایش شکوه و ایثار

فیلم‌های مذهبی تأثیر عمده‌ای در آشنایی عامه مردم با فراز و فرودهای ادیان مختلف داشته‌اند. فیلم‌هایی همچون «ده فرمان» (1956)، «بن هور» (1959)، «باراباس» (1961)، «بزرگترین داستان عالم» (1965)، «محمد رسول‌الله(ص)» (1976) و «مصایب مسیح» (2004) برداشت کلی بسیاری از مردم دنیا را از تاریخ ادیان مختلف و شخصیت‌های مذهبی شکل داده‌اند. ساخت فیلم‌های حماسی- مذهبی با استانداردهای تولیدات هالیوودی کاری پرهزینه است که اغلب سینماهای ملی در سرتاسر دنیا از عهده آن برنمی‌آیند. در ایران نیز، بعد از انقلاب اسلامی، تلویزیون به جای سینما وظیفه ساخت و پخش روایت‌های عظیم مذهبی را برعهده گرفت و ژانر سریال‌های مذهبی را گسترش داد. در سالیان گذشته، سریال‌های مذهبی بزرگی تولید شده که هر یک به روایت گوشه‌ای از تاریخ اسلام و حوادث و رویدادهای آن اختصاص داشته است. این سریال‌ها معمولا تولید سخت و پرهزینه‌ای دارند و پروسه ساخت‌شان طولانی است. با این حال، استقبال مردم از این سریال‌ها و نیز لزوم ترویج و اشاعه مفاهیم مذهبی برای آشنایی مردم با این روایت‌ها، مسئولان را بر آن داشته که ساخت این سریال‌ها را ادامه دهند. در این گزارش مروری بر موفق‌ترین سریال‌های مذهبی تلویزیون داشته‌ایم که در سال‌های گذشته پخش شده‌اند اما همچنان در خاطره‌ها باقی مانده‌اند.

امام علی(ع)

سریال «امام علی(ع)» ساخته داوود میرباقری نخستین سریال مهم تاریخی- مذهبی تلویزیون بود که فرایند نوشتن فیلمنامه تا اتمام فیلمبرداری آن 5سال به‌طول انجامید و سرانجام در سال1375 از تلویزیون پخش شد. داستان این سریال از اواخر دوره خلافت عثمان بن عفان شروع می‌شود و تا 5 سال انتهایی و دوران خلافت و زندگی حضرت‌علی(ع) را در بر می‌گیرد. تلویزیون تا پیش از این سریال، مجموعه‌ای با این گستردگی و وسعت تولید نکرده بود. در دهه70، حساسیت‌های زیادی درباره موضوعات مذهبی وجود داشت و بخش‌هایی از این سریال با انتقادهایی مواجه شد. گرچه ساخت و پخش این سریال، مسیر را برای تولید آثاری عظیم با مایه‌های مذهبی هموار کرد. حالا و در نگاه به گذشته می‌توان انتقاداتی به کیفیت و ساختار این سریال وارد دانست، اما موسیقی تیتراژ آن که آهنگسازی‌اش را فرهاد فخرالدینی و صدیق تعریف خوانندگی‌اش را انجام دادند، هنوز شنیدنی است. همچنین عده‌ای از بهترین بازیگران سینما و تلویزیون ایران در این سریال حضور داشتند که داریوش ارجمند، محمدرضا شریفی‌نیا، ویشکا آسایش، مهدی فتحی و بهزاد فراهانی از آن جمله هستند.

ولایت عشق

«ولایت عشق» سال1379 به کارگردانی مهدی فخیم‌زاده از شبکه یک سیما روی آنتن رفت. موضوع این سریال زندگی علی بن موسی‌الرضا(ع)، دعوت او به مرو و دوران نیابت و شهادت وی بود. داستان با مرگ هارون‌الرشید خلیفه عباسی و روی کار آمدن پسرش امین آغاز می‌شود. در ادامه جنگ امین و برادرش، مامون، خلافت مأمون و آوردن علی بن موسی‌الرضا(ع) به مرو به نمایش کشیده ‌شده است. همچنین حوادث مهم این دوران ازجمله نماز باران، نماز عید فطر و مناظرات بین ادیان به‌تصویر کشیده شده است. موسیقی متن این سریال با آهنگسازی بابک بیات و با صدای محمد اصفهانی بسیار خاطره‌انگیز و یکی از به‌یادماندنی‌ترین تیتراژهای تلویزیونی است. مهدی فخیم‌زاده پیش از این سریال، سریال «تنهاترین سردار» (1375) را براساس 6 ماه آخر زندگی امام‌حسن(ع) ساخته بود و با چنین تجربه‌ای ساخت سریال «ولایت عشق» را آغاز کرد. نقش‌آفرینی‌های محمد صادقی، اکبر زنجان‌پور، دانیال حکیمی و بیژن امکانیان از نقاط قوت این سریال بود.

مختارنامه

داوود میرباقری متخصص ساخت سریال‌های تاریخی و مذهبی است و «مختارنامه» (1389) بلندپروازانه‌ترین اثر او در این ژانر به شمار می‌رود. این سریال پس از پخش نخستش تقریبا هر سال به‌صورت کامل یا به شکل فشرده در قالب فیلم سینمایی از تلویزیون به نمایش درآمده و همین موضوع باعث شوخی‌هایی با آن در فضای مجازی و حتی دلخوری کارگردانش شده است؛ اما وقتی این سریال را با سایر سریال‌های تاریخی و مذهبی مقایسه می‌کنیم، به مهارت و تسلط میرباقری در قیاس با سایر کارگردانان ایرانی در اجرای صحنه‌های به‌اصطلاح عظیم درگیری و نگه داشتن ریتم روایت پی می‌بریم. این سریال به داستان قیام مختار ثقفی که پس از حادثه عاشورا به خونخواهی حسین بن علی برمی‌خیزد می‌پردازد. فریبرز عرب‌نیا در این سریال نقش مختار ثقفی را برعهده داشت و رضا رویگری در نقش کیان ایرانی یکی دیگر از نقش‌های اصلی را برعهده داشت.

یوسف پیامبر
«یوسف پیامبر» (1387) ساخته مرحوم فرج‌الله سلحشور یکی از محبوب‌ترین سریال‌های مذهبی تلویزیون بوده است. این سریال در زمان پخش نخست خود با اقبال فراوان میان مردم مواجه شد و مصطفی زمانی، بازیگر نقش حضرت یوسف که در آن زمان چهره‌ای نوظهور بود، به‌واسطه حضور در این سریال به‌سرعت به محبوبیت و شهرت رسید. داستان این سریال از این قرار است که زمانی که حضرت یعقوب مردمان بنی‌اسرائیل را به معبود یگانه عالم فرامی‌خواند و از پرستش خدایان سرد و سنگی انذار می‌دهد، خداوند پیامبر بعدی را در نسل او قرار داده، یوسف را به وی عطا می‌کند که در حسن و جمال بی‌نظیر است. یوسف در کودکی رؤیای عجیبی می‌بیند؛ رؤیایی که در آن خورشید و ماه و ۱۱ستاره در برابر او به سجده می‌افتند. یعقوب که این رؤیای عظیم را می‌شنود، به او توصیه می‌کند که خود را از برادرانش پنهان کند. پس از چندی، برادران یوسف که به علاقه پدرشان به یوسف رشک می‌ورزند، او را به چاه می‌اندازند و پس از مدتی کاروانی او را از چاه درآورده، به عزیز مصر پوتیفار می‌فروشند و پوتیفار او را به‌عنوان غلام به همسرش زلیخا هدیه می‌دهد. زلیخا از یوسف می‌خواهد با او وارد بستر شود اما یوسف امتناع می‌کند. با این حال، پوتیفار از راه می‌رسد و تمام تقصیرات گردن یوسف می‌افتد و به زندان می‌رود و 8 سال آنجا می‌ماند.... داستان یوسف پیامبر یکی از زیباترین داستان‌های قرآن است و مرحوم سلحشور که پیش‌تر سریال «مردان آنجلس» (1376) را ساخته بود، روایتی جذاب از این داستان ارائه کرد. کتایون ریاحی بازیگر نقش زلیخا که نقش‌آفرینی‌اش در این سریال بسیار مورد توجه قرار گرفت، بعد از این سریال در فیلم یا سریال دیگری ظاهر نشد و به نوعی خود را بازنشسته کرد.