قتل مهتاب به فرمان نئون*

محمد کاموس؛ دبیر گروه استان‌ها

نور مقدس است، اما روشن شدن بیش از حد یک محیط، آن هم با نورهای مصنوعی از زیبایی نور طبیعی کاسته و به‌عبارتی «آلودگی نوری» ایجاد می‌کند؛ پدیده‌ای که غالبا زاییده کلانشهرهای صنعتی است و امروزه در کنار آلودگی هوا و آلودگی صوتی مطرح می‌شود. گنبدهای نوری بالای آسمان این شهرها نه‌تنها سپری در برابر زیبایی آسمان است، بلکه بر محیط‌زیست و چرخه زندگی گیاهان و جانوران هم تأثیر منفی می‌گذارد؛ به همین دلیل خارج از شهرهای صنعتی، آسمان را زیباتر می‌بینیم.
پرده تاریک شب، زنگ تعطیلی فعالیت‌های روزانه است و این حجاب، تأثیری عمیق بر آسایش اعصاب و روان انسان و سایر جانداران دارد؛ به همین دلیل خداوند شب و خواب را مایه آرامش و روز و روشنی را مایه تلاش قرار داده است و زندگی طبیعی انسان باید با این نظام هماهنگ باشد.
اما افراد بسیاری از وجود معضل آلودگی نوری و تأثیر آن بر زندگی خود بی‌خبرند. آلودگی نوری، درک انسان از شب و روز را مختل می‌کند، کاهش ایمنی بدن را در پی دارد، سبب تغییرات خلق و خو می‌شود و تهدیدی برای آرامش روانی انسان است. تحقیقات جهانی نشان می‌دهد که ساکنان شهرهای شلوغ و صنعتی خواب راحتی ندارند و استرس، خستگی، سردرد، اضطراب، کاهش آستانه تحمل، دیابت و انواع سرطان را تجربه می‌کنند.
در جانوران هم همینطور؛ الگوی مهاجرت و مسیریابی بسیاری از حیوانات مانند پرندگان، خفاش‌ها، لاک‌پشت‌های دریایی و ده‌ها گونه دیگر با کمک نور ماه است و بر اثر آلودگی نوری شهرها، بسیاری از این جانوران راه خود را گم می‌کنند که این اتفاق گاهی منجر به مرگ آنها می‌شود. همچنین حشرات زیادی که منبع غذایی پرندگان هستند، جذب نور می‌شوند و جان خود را از دست می‌دهند.
نورپردازی غیراصولی ساختمان‌ها، برج‌ها، المان‌ها و مبلمان شهری، بیلبوردهای تبلیغاتی، خیابان‌ها و... ازجمله موارد آلودگی نوری در شهرها هستند. این موضوع در اغلب کشورهای جهان شایع بوده و ایران هم از آن در امان نمانده است. تهران، کرج، اصفهان، شیراز، تبریز، اهواز، مشهد و قم بیشترین آلودگی نوری را در بین سایر شهرهای کشور دارند.
گسترش تبلیغات تجاری در شهرها یکی از دلایل مهم آلودگی نوری است. شرکت‌های تبلیغاتی با استفاده از نور زیاد سعی در جلب توجه مردم دارند؛ نورپردازی‌هایی که بسیاری را کلافه می‌کند. نمونه این کلافگی را می‌توان در نورهای تبلیغاتی که دائما قطع و وصل می‌شوند، دید.
از سوی دیگر استفاده بی‌اندازه از نورهای مصنوعی بر افزایش دمای کره زمین هم تأثیر دارد؛ موضوعی که بر زیست انواع موجودات در این کره خاکی تأثیر مخرب گذاشته است.
نورپردازی اصولی، مدیریت شدت روشنایی، انتخاب زاویه صحیح تابش نور، استفاده از لامپ‌های کم‌مصرف، کنترل و کاهش نورهای غیرضروری در کنار نورپردازی گرم و یکنواخت به میزان قابل‌توجهی، آلودگی نوری را کاهش می‌دهد و از اتلاف انرژی جلوگیری می‌کند.
اما مسئولان شهرها باید برای بهبود شرایط برنامه‌هایی داشته باشند و با وضع مقررات مربوط به نورپردازی، استفاده از نور مصنوعی در ساعت‌هایی از روز را که نیازی به روشن کردن چراغی نیست، ممنوع کنند.
رعایت استانداردها در استفاده از نور مصنوعی و اینکه چه مقدار نور برای چه فعالیتی در چه مکانی مناسب است و البته موضوع کیفیت نور که به رنگ نور، طیف مناسب و استفاده از لامپ‌های استاندارد بازمی‌گردد نیز می‌تواند به شهرها در استفاده بهینه از انرژی و مهندسی روشنایی کمک کند.
فراموش نکنیم امروزه میلیون‌ها کودک و نوجوان در دنیا از دیدن منظره طبیعی آسمان شب محروم شده‌اند.
* تیتر از شعر «صدای پای آب» سهراب سپهری