دورهمی سبزهای پایتخت
درباره کلاس‌های آموزشی گل و گیاه و نحوه ارائه امکانات فضای سبز شهرداری به شهروندان
محمود مولایی:
ظاهرا پرورش و نگهداری گل‌وگیاه برای تک‌‌تک شهروندان تهرانی آسان شده است. شهروندان علاقه‌مند درصورت تمایل به پرورش و نگهداری گل‌وگیاه در فضای سبز شخصی خود می‌توانند از شهرداری خدمات بگیرند.
البته این، اتفاق تازه‌‌ای نیست و 22مرکز تحقیقات، مشاوره و آموزش فضای سبز شهرداری تهران به طور مداوم در خدمت شهروندان هستند؛ به این ترتیب، شهروندان در هر فصلی می‌توانند با مراجعه به سرای محله‌ها، به صورت رایگان از آموزش‌ها، مشاوره‌ها و امکانات فضای سبز این مراکز بهره‌مند شوند؛ به‌خصوص در این فصل از سال که شهروندان رغبت بیشتری به نگهداری و پرورش گیاهان از خود نشان می‌دهند. اما خدماتی که شهرداری برای فضای سبز خانگی در نظر گرفته، چه ویژگی‌هایی دارد و چرا بهتر است خانواده‌ها با این مراکز ارتباط برقرار کنند؟ این خدمات چه تأثیری روی محیط‌زیست دارد و میزان مشارکت خانواده‌ها چقدر است؟
آپارتمان‌نشین‌های آسوده‌خاطر
آپارتمان‌نشینی، معمول‌ترین نوع زندگی در کلانشهر تهران است. با توجه به افزایش جمعیت پایتخت، سال‌هاست خانواده‌ها در محیط‌های کوچک آپارتمانی سکونت می‌کنند و همین محدودیت جا، فضای کمی برای گل‌وگیاه به وجود آورده است. این فضا گاه به قدری کوچک است که امکان نگهداری گیاهانی که نیازمند نور آفتاب هستند، وجود ندارد؛ موضوعی که سبب شده بعضی خانواده‌ها از نگهداری گل‌وگیاه در منزل، خودداری کنند.
در عین حال، سال‌هاست که خانواده‌ها به نگهداری گیاهان آپارتمانی روی آورده‌اند؛ گیاهانی که مختص آپارتمان‌نشین‌ها هستند؛ البته وجود باغچه کوچک و بالکن در آپارتمان‌های بزرگ، اندک امیدی برای نگهداری و پرورش انواع و اقسام گل‌وگیاه، برای خانواده‌ها باقی گذاشته است؛ چنان‌که خانواده‌ها می‌توانند با حضور فیزیکی یا تماس تلفنی با مراکز تحقیقات، مشاوره و آموزش سبز، مشاوره بگیرند؛ مشاوره‌هایی که رایگان است؛ مانند دیگر امکانات این مراکز برای خانواده‌ها. آناهیتا زمانی ـ مدیرعامل سمن «دروازه‌های سبز پارس» ـ درباره تأثیر این آموزش‌ها به همشهری می‌گوید: «این آموزش‌ها قطعا بی‌تأثیر نخواهد بود؛ به‌خصوص که تهران پر از آپارتمان است و جایی نیست که خانواده‌ها آموزش ببینند.
مثلا در روستا مردم، نسل‌به‌نسل کشاورزی می‌کنند و گل‌وگیاه پرورش می‌دهند و نگهداری می‌کنند اما در تهران، خانم‌ها اغلب این‌چیزها را نمی‌دانند؛ بنابراین خیلی خوب است که خانواده‌ها گیاهان آپارتمانی نگه دارند تا برای نمونه هوای خانه را تصفیه کند. به هر حال این طرح خوبی‌است اما من از اثربخشی آن بی‌اطلاع هستم».
هر فصل با آموزش خاص
هر ترم آموزشی به یک فصل اختصاص دارد. شرایط آب‌وهوایی در هر فصل وضعیت گیاهان را تغییر می‌دهد و همین تغییر، برنامه‌های آموزشی را عوض می‌کند؛ بنابراین برنامه‌های ترم، هر 3ماه یک بار مدون می‌شود. استادان حاضر در کلاس‌ها هم مدرک کارشناسی‌ارشد یا دکتری دارند و کلاس‌های آموزشی متنوعی برگزار می‌کنند؛ چنان که بیشتر از 30 عنوان آموزشی تبیین شده است؛ مانند کلاس‌های گیاهان آبزی، گیاهان فضای سبزی، درختچه، درخت، نشاءهای فصلی و... .
دوره‌های آموزشی در هر ترم به‌صورت مستمر برگزار می‌شود؛ کلاس‌های تئوری و عملی. اگر کلاس تئوری و عملی همزمان باشد، 3روز در هفته کلاس برگزار می‌شود؛ 2روز تئوری و یک روز عملی. البته اکثر کلاس‌ها زمان کوتاهی دارد اما برخی کلاس‌ها بنا به استقبال شهروندان و سؤالات متعدد در بیش از یک جلسه برگزار می‌شود. جالب اینکه بیشتر سؤالات درباره نگهداری از گیاهان آپارتمانی‌است. دغدغه خانواده‌ها این است که چگونه می‌توانند در فضای کوچک خانه از گیاهان نگهداری کنند.
در عین حال، بعضی از کلاس‌ها ظاهرا تخصص خاصی می‌طلبد؛ مانند برگزاری کلاس گل‌آرایی یا سبزه‌آرایی برای زمستان و برای بهره‌برداری در ایام نوروز. در این کلاس‌ها سبز‌ه‌های متنوعی وجود دارد که موضوع طراحی این سبزه‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد. با اینکه خانواده‌ها در فصل بهار علاقه بیشتری به نگهداری از گل‌وگیاه نشان می‌دهند اما گیاهانی هستند که خانواده‌ها می‌توانند در فصل زمستان بکارند؛ بنابراین در زمستان کلاس‌های کاشت گیاهان پیازی برگزار می‌شود؛ مانند کوکب و اختر؛ گیاهانی که کاشت آنها برای خانواده‌ها در فصل بهار و تابستان امکان‌‌پذیر نیست.
اردیبهشت؛ زمان قلمه‌زدن
فصل بهار و به‌ویژه اردیبهشت زمان مناسبی برای قلمه‌زدن، پیوندزدن، کاشت نشاء و... است. وجود گلخانه‌ها در بعضی پارک‌های مناطق مختلف در تهران، زمینه را برای برگزاری کلاس‌های عملی فراهم کرده است.
حسین باطمی ـ مسئول آموزش اداره فضای سبز مرکز گلبرگ (منطقه8) ـ درباره این موضوع به همشهری می‌گوید: «ما در پارک تمدن گلخانه‌‌ای داریم که شهروندان با مراجعه به آن می‌توانند به‌صورت عملی آموزش ببینند؛ مثلا در این کلاس‌ها طریقه قلمه‌زدن را در گلخانه به شهروندان آموزش می‌دهیم و بعد خودشان قلمه می‌زنند، 3ماه از آن نگهداری می‌کنند و بعد گلدان را به ما تحویل می‌دهند و ما به‌عنوان جایزه یک گیاه بالغ با گلدان به آنها می‌دهیم. البته گاهی هم نشائی را که فرد قلمه زده، به‌عنوان یادبود به خودش هدیه می‌دهیم». او ادامه می‌دهد: «بحث گیاه‌پزشکی و باغبانی، اولویت کار این مرکز است. کتاب‌های تخصصی هم وجود دارد که شهروندان می‌توانند برای دریافت آنها مراجعه کنند. کلاس‌های تئوری داریم و بعد از پشت‌سرگذاشتن این کلاس‌ها، ماهی یک بار کلاس عملی برگزار می‌شود. داخل گلخانه می‌رویم و مردم به‌عنوان هدیه، نشاء می‌برند».
علاوه بر اینها، کلاس نگهداری گیاه بن‌سای، بامبو و همچنین کلاس گل‌جای (با لوازم دورریز، مانند گلدان شکسته، پلاستیک‌های بطری و... گلدان می‌سازند و مواد بازیافتی را احیا می‌کنند) برگزار می‌شود. در فصل سبزیکاری نیز آموزش‌هایی داده می‌شود تا شهروندان بتوانند در خانه و در کمترین جا مانند فلاورباکس، در بالکن‌ها سبزیکاری داشته باشند و حتی گوجه فرنگی و خیار پرورش دهند. همچنین آموزش پرورش و نگهداری از بنفشه آفریقایی و برگزاری کارگاه پرورش قارچ صدفی ازجمله فعالیت‌های این مراکز است.
رزماری و لاوان
معمولا در مراکز مختلف، آزمایشگاهی مجهز وجود دارد که لوازم ایمنی و سموم کم‌خطر در آنجا قرار گرفته است. این سموم کم‌خطر از روغن‌های انواع گیاهان گرفته می‌شود و برای دفع آفت‌های گیاهان خانگی به کار می‌رود؛ برای همین، یکی از کلاس‌ها به اسانسگیری اختصاص دارد. رزماری و لاوان، 2نوع گیاه معطر هستند که برای دوری حشرات از گیاهان خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ البته برای اینکه رزماری و لاوان به سموم گیاهی تبدیل شوند، باید مراحلی طی شود. در فصل زمستان که رزماری و لاوان هرس می‌شود، این مراکز آنها را جمع‌‌آوری می‌کنند و با آنها حشره‌کش گیاهی می‌سازند؛ به این ترتیب که این گیاهان خشک‌شده، تقطیر می‌شوند و اسانس خارج‌شده از آنها به‌عنوان حشره‌کش در اختیار خانواده‌ها قرار می‌گیرد.
جالب اینکه در کلاس‌های اسانسگیری، شهروندان زیر نظر تکنیسین مرکز، آموزش می‌بینند و خودشان می‌توانند این کارها را انجام دهند. باطمی می‌گوید: «الان شهروندان می‌توانند با کمترین هزینه از گیاهان خود مراقبت کنند؛ یعنی به جای اینکه به بازار گل بروند و کلی گیاه گران خریداری کنند، ما در این مرکز در مناسبت‌های مختلف به آنها مواد مغذی گیاهان می‌دهیم و حشره‌کش گیاهی که خطری برای اعضای خانواده هم ندارد. علاوه بر گیاه و گلدان یک‌سری امکانات دیگر را هم در اختیار شهروندان می‌گذاریم».
تأثیر روی محیط‌زیست
در هر کلاس 20صندلی وجود دارد اما معمولا 16نفر در این کلاس‌ها شرکت می‌کنند. خانم‌های خانه‌دار و آقایان بازنشسته جزو اصلی‌ترین حاضران در کلاس‌ها هستند؛ البته دانشجوها نیز از این کلاس‌ها استقبال کرده‌اند. گرچه مشارکت شهروندان هنوز به میزان کافی نرسیده به نظر می‌رسد که رفته‌رفته مشاوره و آموزش فضای سبز برای خانواده‌ها به فرهنگ عمومی تبدیل شود. نادیا انتخاب ـ مسئول مرکز تحقیقات، مشاوره و آموزش فضای سبز قائم (منطقه18) ـ می‌گوید که بعضی کلاس‌ها در مدارس برای دانش‌آموزان برگزار می‌شود.
او به همشهری می‌گوید: «ما به مدارس می‌رویم و آموزش می‌دهیم؛ البته از مدارس هم به مراکز می‌آیند و بر اساس سنشان کلاس برگزار می‌کنیم. در مهدکودک‌ها، سرای محله‌ها و فرهنگسراها کلاس برگزار می‌کنیم». انتخاب می‌افزاید: «تشکل‌های محیط‌زیستی را به‌تازگی دایر کردیم و مسئولیت حفاظت از محیط‌زیست را به‌عهده دانش‌آموزان گذاشتیم. در نگهداری از گل‌های آپارتمانی و نگهداری از فضای سبز و همچنین تمیزکردن کلاس‌ها توسط دانش‌آموزان و بازیافت، بحث‌های زیادی در مدارس صورت گرفته است. بخش مهمی از کار این است که برای حفظ محیط‌زیست و فضای شهری عمومی ارزش قائل شوند. حساسیت‌ها در بحث حفظ محیط‌زیست بالا رفته است و حتی معلمان، درگیر محیط‌زیست هستند».
باطمی نیز معتقد است که ارتباط این مراکز با شهروندان، یک‌طرفه نیست و در این باره مثالی می‌زند و می‌گوید: «در مرکز ما گل کاغذی به عمل نمی‌آمد؛ شهروندی داشتیم که گیاه مادری به ما هدیه داد. الان ما کلی کلاس قلمه‌زدن گل کاغذی داریم که شهروندان می‌آیند، آموزش می‌بینند و کلی دانش‌آموز و دانشجو طریقه قلمه‌زدن گل کاغذی را یاد گرفته‌اند؛ همین‌طور گیاه شمعدانی و...».
آناهیتا زمانی نیز درباره تأثیر آموزش‌ها روی محیط‌زیست می‌گوید: «اگر خانه‌ای حیاط داشته باشد و صاحب آن بخواهد گیاهانی را پرورش دهد، این آموزش‌ها قطعا روی محیط‌زیست تأثیرگذار است. البته یک‌سری گیاه آپارتمانی وجود دارند که به‌اصطلاح تخصصی هستند و آلودگی را از بین می‌برند؛ مثلا یک‌سری آلودگی‌شیمیایی در داخل خانه را نابود می‌کنند. الان یک‌سری کانون محیط‌زیست در سرای محله‌ها وجود دارند که در نقاط مختلف تهران فعالند و مخاطبان‌شان نیز خانم‌های خانه‌دار هستند؛ برای همین، از طریق این کانون‌ها هم می‌شود به محیط‌زیست کمک کرد».
