چرا غرب در ایجاد بحران اوکراین مقصر است؟

جان مرشایمر؛ استاد دانشگاه شیکاگو

جنگ اوکراین خطرناک‌ترین مناقشه بین‌المللی از زمان بحران موشکی کوبا در سال 1968 به بعد است. اگر بخواهیم جلوی بدتر شدن بحران را بگیریم و راهی برای پایانش پیدا کنیم، درک ریشه‌های آن ضروری است.
هیچ تردیدی وجود ندارد که ولادیمیر پوتین جنگ را شروع کرد، اما اینکه او چرا این کار را کرد، مسئله‌ای دیگر است. دیدگاه غالب در غرب این است که او قدرت‌طلب است و می‌خواهد یک روسیه بزرگ‌تر را در محدوده نفوذ شوروی سابق ایجاد کند؛ بنابراین، از نظر غرب، پوتین تنها مسئول جنگ اوکراین است، اما این داستان غلط است. غرب ‌و به‌خصوص آمریکا، اصولا به‌خاطر این بحران که در فوریه 2014 شروع شد، مسئول هستند. حالا این بحران به جنگی تبدیل شده که نه‌تنها ویرانی اوکراین را رقم زده که این پتانسیل را هم دارد که به جنگی هسته‌ای بین ناتو و روسیه تبدیل شود.
مشکل اوکراین در واقع در نشست ناتو در بخارست در سال 2008 شروع شد؛ وقتی که دولت جورج بوش این سازمان را مجبور کرد تا اعلام کند اوکراین و گرجستان اعضای آن خواهند شد. رهبران روسیه بلافاصله با خشم، واکنش نشان دادند و این تصمیم را تهدیدی وجودی علیه روسیه خواندند و وعده دادند که آن را خنثی خواهند کرد. همان زمان گفته می‌شد که پوتین گفته که اگر قرار است اوکراین به ناتو ملحق شود، این کار را بدون کریمه و مناطق شرقی انجام خواهد داد. آمریکا اما خطوط قرمز مسکو را نادیده گرفت و به تلاش‌هایش برای تبدیل اوکراین به خاکریز غرب در مرزهای روسیه ادامه داد. این استراتژی شامل 2 عنصر دیگر می‌شد: نزدیک کردن اوکراین به اتحادیه اروپا و تبدیل آن به یک دمکراسی هواخواه آمریکا.
این تلاش‌ها در نهایت خصومت‌ها را در فوریه 2014 به اوج رساند؛‌ بعد از آنکه قیام مردمی (مورد حمایت آمریکا) باعث شد تا ویکتور یانوکوویچ، ‌رئیس‌جمهور هواخواه روسیه، از کشور فرار کند. در واکنش، روسیه کریمه را از اوکراین گرفت و به گسترش یک جنگ داخلی در منطقه شرقی دونباس کمک کرد.
دومین تقابل بزرگ در دسامبر 2021 شکل گرفت و مستقیما به جنگ فعلی منجر شد. دلیل اصلی این بود که اوکراین در حال تبدیل شدن به یک عضو غیررسمی ناتو بود. این فرایند در سال 2017 شروع شد؛ وقتی که دولت ترامپ تصمیم گرفت به کی‌یف سلاح‌های دفاعی بفروشد. این سلاح‌ها اما به چشم مسکو و متحدانش در دونباس، هجومی می‌آمدند. دیگر کشورهای ناتو هم درگیر ماجرا شدند و سلاح به اوکراین فرستادند، نیروهای آن را آموزش دادند و اجازه دادند که این نیروها در مانورهای هوایی و دریایی مشترک شرکت کنند. در جولای 2021، اوکراین و آمریکا به‌صورت مشترک میزبان تمرین نظامی در دریای سیاه شدند که نیروهای دریایی ۳۲کشور در آن حاضر بودند. این عملیات، چنان روسیه را تحریک کرد که نزدیک بود به یک ناو انگلیسی شلیک کند. این ناو، عمدا وارد منطقه‌ای شده بود که روسیه قلمروی دریایی خود می‌داند.
 ارتباط بین آمریکا و اوکراین در دولت بایدن حتی وسیع‌تر شد. این تعهد، در یک سند مهم (منشور شراکت استراتژیک آمریکا و اوکراین) که در ماه نوامبر امضا شد منعکس شده است. هدف این سند این است که اوکراین اصلاحات لازم را ایجاد کند تا بتواند عضو «نهادهای اروپایی‌-آتلانتیکی» شود. مبنای همکاری‌های 2 کشور هم بیانیه نشست بخارست 2008 است.
تعجب‌برانگیز نبود که روسیه این شرایط جدید را غیرقابل‌تحمل دانست و با اعزام ارتش خود به مرز اوکراین، جدیت خود در این مسئله را به واشنگتن نشان داد، اما این کار اثری نداشت و دولت بایدن باز هم به اوکراین نزدیک‌تر شد. این باعث شد تا روسیه وارد یک تقابل تمام عیار دیپلماتیک در ماه دسامبر 2021 شود. آنطور که سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه گفته بود: «ما به نقط جوش خود رسیدیم.» روسیه خواستار تضمین کتبی شد که اوکراین هرگز عضو ناتو نشود و ناتو تجهیزات و نیروهایی را که از سال1997 به شرق اروپا فرستاده، برگرداند. مذاکرات در این‌باره شکست خورد و یک ماه بعد، پوتین دستور حمله به اوکراین را صادر کرد تا تهدیدی را که از جانب ناتو می‌دید، حذف کند.
غرب، نه گسترش ناتو به شرق که رویکرد توسعه‌طلبانه پوتین را دلیل بحران امروز می‌داند. ناتو می‌گوید که این پیمان دفاعی است، اما باید دید فعالیت‌های ناتو در نگاه مسکو چگونه دیده می‌شود. پوتین می‌داند که اشغال مناطق وسیعی از شرق اروپا گران تمام خواهد شد، اما از زمان نشست 2008 بخارست، رهبران روسیه گفته‌اند که از نظر آنها پیوستن اوکراین به ناتو، تهدیدی علیه موجودیت‌شان است که باید جلوی آن گرفته شود.
رهبران اروپا، تا قبل از سال 2014 روسیه را تهدیدی نظامی نمی‌دانستند، اما وقتی که بحران شروع شد، سیاست‌سازان در آمریکا و اروپا نمی‌توانستند اعتراف کنند که روسیه را با تلاش برای پیوند دادن اوکراین با غرب تحریک کرده‌اند. آنها گفتند که دلیل عمده بحران، علاقه روسیه برای باز‌پس‌گیری سرزمین‌های از دست رفته شوروی و فتح اوکراین است. اینها در حالی است که از دهه 1990، کارشناسان سیاست خارجی آمریکا بارها درباره توسعه ناتو هشدار داده بودند. از نظر رهبران روسیه اما اتفاقی که در اوکراین افتاده، هیچ ربطی به علاقه آنها به بازگرداندن عظمت امپراتوری‌های گذشته روسیه ندارد و رسیدگی به تهدیدی است که آینده کشورشان را هدف گرفته است.
آمریکا و متحدانش شاید بتوانند جلوی پیروزی روسیه را بگیرند، اما اوکراین به‌شدت آسیب خواهد دید؛ البته اگر تکه‌تکه نشده باشد. علاوه بر آن، خطر افزایش تنش‌ها در جاهایی فراتر از اوکراین هم وجود دارد. فراتر از همه اینها خطر جنگ هسته‌ای است. غرب فقط روسیه را پس نمی‌زند بلکه به اقتصاد آن ضربات پایدار و کاری می‌زند. این یعنی یک قدرت بزرگ به لبه پرتگاه هل داده می‌شود. در آن صورت پوتین ممکن است به سلاح هسته‌ای رو بیاورد.
فعلا نمی‌توان گفت که این نبرد در چه شرایطی به پایان می‌رسد، اما اگر عامل اصلی آن را ندانیم، نمی‌توانیم قبل از اینکه اوکراین نابود شود و ناتو وارد جنگ با روسیه شود، جلوی آن را بگیریم.
منبع: مجله اکونومیست