گزارش
روایت حاشیه‌نشینی عشایر کهگیلویه و بویراحمد
جمعیت قابل توجهی از عشایر کهگیلویهوبویراحمد این روزها به دلیل مشکلات اقتصادی یکجانشین و ساکن حاشیه یاسوج و گچساران شده‌اند
سیده زهرا عباسی - خبرنگار
براساس سرشماری عشایر کوچنده در سال87، کهگیلویه و بویراحمد حدود ۱۲هزار خانوار عشایری با جمعیتی در حدود ۸۰هزار نفر داشت که بیش از ۱۲درصد جمعیت استان را شامل می‌شد، اما آخرین سرشماری صورت گرفته در سال99این جمعیت را بیش از 16هزار خانوار با بیش از 60هزار نفر در زمان قشلاق و ییلاق نشان می‌دهد.
این در حالی است که جمعیت عشایری در کل کشور طبق سرشماری سال گذشته حدود 5هزار نفر افزایش یافته. هرچند در بسیاری از استان‌ها کاهش جمعیت عشایری دیده می‌شود، اما آنچه شرایط کهگیلویهوبویراحمد را خاص می‌کند، حاشیه‌نشینی عشایر پس از یکجانشینی است به‌طوری که بخش زیادی از جمعیت حاشیه‌نشین 2شهر یاسوج و گچساران در کنار روستاییان نقل مکان کرده به شهر، عشایر هستند. آنها این تجربه متفاوت را بیش از هر چیز ناشی از شرایط اقتصادی، حمایت نشدن و گذران معیشت می‌دانند.
حاشیه‌نشینی متفاوت
مدیر پیشین امور عشایری کهگیلویه و بویراحمد و فعال اجتماعی با تأکید بر اینکه حاشیه‌نشینی در همه جای دنیا و در همه شهرهای ایران دیده می‌شود به همشهری می‌گوید: موضوع حاشیه‌نشینی در یاسوج خاص است. قدمت شهر شدن یاسوج نهایتا به 60سال می‌رسد، اما نرخ رشد شهرنشینی و همچنین حاشیه‌نشینی در آن به قدری بالاست که کم‌کم حاشیه‌های شهر بر شهر غالب می‌شود.
اشکان رحیمی‌زاده با بیان اینکه در میان جمعیت حاشیه‌نشین مهاجر روستایی یا عشایر کوچرویی که ترجیح دادند یکجانشین شوند مشاهده می‌شود، می‌افزاید: این جمعیت روزبه‌روز افزایش می‌یابد و دلیل آن هم مشخص است؛ تبعیض در توزیع اعتبار و عدالت اجتماعی و بر این اساس، افرادی که مورد تبعیض قرار گرفته‌اند به اطراف شهرها آمده‌اند تا شاید از امکانات بهداشتی و رفاهی بهره‌مند شوند.
او با تأکید بر اینکه حاشیه‌نشینی در اطراف شهرهای بزرگ و مراکز استان‌ها طبیعی است، اظهار می‌کند: کهگیلویه و بویراحمد دارای ظرفیت زیادی در زمینه منابع طبیعی است، دومین زون جنگلی ایران بعد از شمال در این استان قرار دارد، بزرگ‌ترین سرچشمه کارون یعنی رود خرسان از اینجا سرچشمه می‌گیرد و سالانه شاهد بارش حدود 11میلیارد مترمکعب باران است. با توجه به این امکانات و ظرفیت‌های طبیعی که لازمه زندگی عشایری است، چرا باید شاهد حاشیه‌نشینی عشایر در این استان باشیم؟
زندگی عشایری رونق قبل را ندارد
یکی از عشایر یکجانشین شده کهگیلویهوبویراحمد که حالا حاشیه‌نشین گچساران است به همشهری می‌گوید: عشایر در گذشته ذخایر و یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان کشور محسوب می‌شدند و با توجه به خدمات ارائه شده زندگی‌شان رونق داشت، اما حالا نه خدمات درستی به آنها داده می‌شود و نه معیشت‌شان می‌گذرد.
علی می‌افزاید: وقتی علوفه کیلویی 8-7هزار تومان باشد، عشایر چطور می‌تواند این زندگی را ادامه بدهد؟ با این شرایط بد اقتصادی و درحالی‌که نسل اندر نسل‌ام عشایر بودند، اما امسال بعد از اینکه گوسفند و لبنیاتم را نخریدند، تصمیم گرفتم یکجانشین شوم. او ادامه می‌دهد: حالا مدتی است در حاشیه گچساران ساکن شده‌ام و هر روز خودم و 3پسرم کنار میدان شهر می‌ایستیم تا بلکه کار روزانه پیدا کنیم، اما آن هم نیست. تازه می‌خواهم با 67سال سن بعد از نوروز اگر شد، چوپانی یک فرد دیگر را بکنم.
افرادی مانند علی در کهگیلویهوبویراحمد بسیار هستند؛ عشایری که به‌گفته او، دیگر دل و دماغی برای زدن به کوه و دشت و بیابان را ندارند.
درویش نمونه آن‌هاست؛ از عشایری که بعد از سال‌ها زندگی در کوه و دشت حالا در حاشیه یاسوج و در اطراف منطقه مادوان زندگی می‌کند.
او حالا به‌دلیل افزایش هزینه‌ها تعداد زیادی از دام‌های خود را فروخته است و به همشهری می‌گوید: آن بخشی هم که نگه داشته‌ام نمی‌دانم از پس هزینه‌هایشان بر می‌آیم یا نه.
محمدعلی تأکید می‌کند گوشت، لبنیات و تولید عشایر با کمترین هزینه خریداری می‌شود که نه‌تنها کفاف معیشت آنها را نمی‌دهد، بلکه هزینه‌های آنها را هم جبران نمی‌کند. او می‌گوید: من شغلی جز عشایری ندارم، اما هزینه‌های زندگی کار را به جایی رسانده که حاشیه‌نشینی را به زندگی عشایری ترجیح دادم.
بیکاری یا اوضاع بد معیشتی؟
با وجود گلایه‌های بسیار، اما مدیرکل امور عشایری کهگیلویهوبویراحمد روند کاهشی جمعیت عشایری استان را متفاوت از استان‌های دیگر نمی‌داند و به همشهری می‌گوید: کاهش جمعیت عشایر استان نسبت به سال‌های گذشته طبیعی است، زیرا با توجه به توسعه شهری و تمایل به شهرنشینی و رفاه همانند جمعیت روستایی کاهش را در این بخش هم شاهد بودیم.
فضل‌الله آذرفرد عشایر کهگیلویهوبویراحمد را یک جامعه پویا توصیف و اظهار می‌کند: اتفاقا تنها قشری که همه آنها به‌کار مشغول هستند، عشایرند و آمار بیکاری جوانان عشایر بسیار پایین‌تر از جامعه شهری است. مدیرکل امور عشایری کهگیلویهوبویراحمد اما هیچ آمار مستندی در این‌باره که نرخ بیکاری جمعیت عشایری و استان چقدر است، ارائه نمی‌کند.
این گفته‌ها در شرایطی مطرح می‌شود که عشایر استان نه‌تنها بیکاری که هزینه‌های بالای دامداری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شروط زندگی عشایری را عامل مشکلات اقتصادی و تغییر زندگی‌شان می‌دانند.
یکی از بزرگان عشایر که هنوز به سختی بسیار این شیوه زندگی خود را حفظ کرده این موضوع را تأیید می‌کند و با بیان اینکه در یکی دو سال گذشته علوفه به‌صورت غیرمنتظره‌ای گران شده است و کاه سفید کیلویی 5200و کاه سبز هم 7500تومان فروخته می‌شود به همشهری می‌گوید: عشایر در مجموع تولیدکننده‌هایی هستند که تولیدشان هیچ نفعی برایشان ندارد، نه جایی وجود دارد که محصولات لبنی عشایر یا سایر تولیداتشان را خریداری کند و نه حمایتی از آنها صورت می‌گیرد. خیلی‌ها به همین دلیل بخشی از دام‌شان را فروختند و یکجانشین شدند.
او با بیان اینکه عشایر بعد از یکجانشینی بیشتر در حاشیه یاسوج چون سراب‌تاوه و مادوران و بخشی هم در روستاها ساکن شده‌اند، اظهار می‌کند: البته امسال دولت کمی جو وارد و به عشایر کمک کرد که اگر این جو وارداتی نبود، به جرأت می‌توانم بگویم نیمی از عشایر قشقایی و بویراحمدی دامداری را تعطیل می‌کردند.
آمار دقیقی از جمعیت حاشیه‌نشین کهگیلویه و بویراحمد در دست نیست، اما به‌طور کلی می‌توان گفت حدود 20درصد از جمعیت بیش از 700هزار نفری استان حاشیه‌نشین شهرهای بزرگ هستند. طبق آمار بیش از 100هزار نفر در یاسوج و بیش از 27هزار نفر در گچساران در حاشیه زندگی می‌کنند و مهم‌ترین عامل حاشیه‌نشینی آنها، محرومیت‌های زیاد و تاریخی در استان ذکر شده است. کارشناسان معتقدند رسیدگی به مناطق روستایی، جمعیت عشایری و شهرهای کوچک و به‌ویژه توسعه راه‌های ارتباطی می‌تواند بخشی از مشکلات حاشیه‌نشینی در این استان را حل کند.
مکث
حاشیه‌های محروم
عشایر در شرایطی حاشیه‌نشین شهرهایی چون یاسوج و گچساران می‌شوند که این مناطق سال‌هاست با محرومیت‌های بسیار و کمبود امکانات دست‌وپنجه نرم می‌کنند. بخش زیادی از جمعیت ساکن در حاشیه‌های یاسوج و گچساران تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) هستند. در گذشته این استان بیشترین تعداد عشایر را به‌خود اختصاص داده بود و مردم از راه دامداری و کشاورزی زندگی خود را می‌گذراندند، اما حالا عشایر در روستاها و حاشیه شهرها سکونت یافته‌اند و روستاییان به شهرها مهاجرت کرده و سبک زندگی در این استان را تغییر داده‌اند؛ سبک زندگی‌ای که بیش از هر چیز در جست‌وجوی رفاه تغییر کرده، اما همچنان درگیر و دار کمبود امکانات و محرومیت‌های حاشیه‌ای است.