پیامدهای جنگ اوکراین برای روسیه و غرب

زهره خانمحمدی؛ پژوهشگر حوزه روسیه

جنگ اوکراین در حالی آغاز شد که بسیاری تصور می‌کردند بحران به شناسایی استقلال 2 منطقه دونتسک و لوهانسک از سوی روسیه ختم خواهد شد، اما نهایتا گزینه جنگ محقق شد. در شروع این جنگ نمی‌توان تنها مسکو را عامل اصلی دانست. تحرکات غرب و ناتو در شرق اروپا تأثیرگذار بود تا پوتین را به سمت گزینه انتخاب جنگ پیش ببرند.
با شروع جنگ در اوکراین، انتظار می‌رفت که روسیه ظرف چند روز به پایتخت این کشور رسیده و با فتح کی‌یف، جنگ را به پایان برساند اما مقاومت نه‌تنها از سوی مردم بلکه از سوی رئیس‌جمهور این کشور که سیاستمدار باسابقه‌ای هم نبود، رقم خورد و تا امروز به طول انجامید. پیش از تحقق چنین جنگی هم حدود نیمی از مردم اوکراین در نظرسنجی‌ها اعلام کرده بودند که درصورت حمله روسیه، مقاومت خواهند کرد. بنابراین احتمال مقاومت مردمی دور از ذهن نبود. عدم‌توازن در تجهیزات نظامی اوکراین با روسیه مسئله مهمی بود که تصور می‌شد درصورت مقاومت اوکراینی‌ها، از سوی بازیگران غربی این کمبود جبران شود. اما ارسال گسترده تجهیزات و تسلیحات به اوکراین از سوی غرب هم انجام نشد؛ چراکه از یک‌سو در میان بازیگران اروپایی در این خصوص اتفاق‌نظر وجود نداشت و از سوی دیگر، بازیگران اروپایی تمایلی به درگیری با روسیه نداشتند. ناتو ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوکراین و اعزام نیرو به این کشور را هم نپذیرفته است. ورود اوکراین به جنگ با روسیه بر این مبنا که می‌توان روی کمک اروپا حساب باز کرد، اساسا اشتباه بود و حتی اگر زلینسکی را سیاستمدار باسابقه‌ای تلقی نکنیم، تاریخ، سال‌2014 را به او یادآوری کرده؛ لذا تلقی اوکراین از اروپا به‌عنوان متحد خود، یک اشتباه استراتژیک بود که نتیجه‌اش تنهاماندن کی‌یف در برابر روسیه در برهه کنونی است.
اگرچه اروپا به اوکراین نیرو اعزام نکرده اما رفتار روسیه آن را به بازدارندگی بیشتر در مرزهای خود واداشته و سبب شده است تا تجهیزات نظامی بیشتر و حدود 22هزار سرباز را به کشورهای هم‌مرز با روسیه در شرق اروپا اعزام کند. پناهجویان و مهاجران از دیگر موضوعاتی است که اکنون اروپای شرقی را تهدید می‌کند؛ کشورهایی که هنوز از بحران کرونا و تأثیر آن بر اقتصادشان جان نگرفته‌اند، در ادامه بار مهاجران و تبعات آن را نیز باید به دوش بکشند. 2میلیون اوکراینی از این کشور به سمت کشورهای اروپایی حرکت کرده‌اند که بیش از نیمی از آنها در لهستان و بقیه به‌ترتیب در مجارستان، مولداوی، اسلواکی، رومانی و سایر کشورهای اروپایی حضور دارند.
غیر از اینها، افزایش بهای گاز و بنزین در اروپا که حدود 40درصد از گاز مصرفی خود را از روسیه دریافت می‌کند، به‌دلیل تداوم وضعیت نامطمئن در مورد عرضه گاز از روسیه بر زندگی مردم تأثیر گذاشته است و تداوم چنین روندی بر اقتصاد و معیشت، پیامدهای عمیق‌تری خواهد داشت.
اروپا با زمینه‌سازی باعث ورود روسیه به جنگ شد. اروپایی‌ها پس از آن تحریم‌های گسترده‌ای را همراه آمریکا علیه این کشور اعمال کردند که تأثیراتی را در اقتصاد، معیشت و افکار عمومی روسیه به‌دنبال داشته است. رفتار اروپا در بحران اوکراین را می‌توان به رفتار آمریکا در سال‌های اخیر در خاورمیانه با تأکید بر بحران سوریه، عراق و افغانستان مورد مقایسه قرار داد. واشنگتن در خاورمیانه با عدم‌تمایل به حضور در بحران‌ها، به هم‌پیمانان خود نشان داد که محل اتکای مطمئنی برای آنها نخواهد بود و آمریکا تنها زمانی در یک بحران حضور خواهد داشت که منافعش اقتضا کند. همین مسئله زمینه حضور روسیه در خاورمیانه را فراهم ساخت. درخصوص اوکراین هم به‌نظر می‌رسد وضعیت به همین ترتیب پیش رود، اروپا منافع خود را برای اوکراین قربانی نمی‌کند و حتی حاضر به یکسان‌سازی سیاست‌ خود درخصوص ارسال تسلیحات و سایر کمک‌های دفاعی به اوکراین نیست. بروکسل در آینده‌ای نزدیک شریکی قابل اتکا برای سایر کشورهای متحد خود چون سوئد و فنلاند که مورد تهدید روسیه هم قرار گرفته‌‌اند، نخواهد بود. روسیه که در میانه رفتار منفعل اروپا با اوکراین همچنان به حملات خود ادامه می‌دهد، احتمالا در ادامه با روشی هوشمندانه، منطق امنیت‌سازی و مدیریت در منطقه را تداوم بخشد و رهبری غرب را با خودتحریمی، فرسایشی‌کردن جنگ و سایر روش‌ها به چالش بکشد. پوتین به گرفتن اوکراین بسنده نخواهد کرد، زیرا برگه اوکراین می‌توانست برای کرملین همواره برگه برنده در منطقه بالکان و در مقابل پیشروی ناتو باشد اما اکنون که این برگه سوخته است و مسکو برای آن در سطح داخلی و بین‌المللی هزینه پرداخت کرده‌، احتمالا مشابه فشارهای اقتصادی، روانی و اجتماعی را در سطح داخلی و بین‌المللی بر بروکسل و واشنگتن وارد خواهد آورد و همانطور که درخصوص تحولات قفقاز و بحران قره‌باغ، آسیای مرکزی و در نمونه‌های اخیر خاورمیانه در بحران سوریه، جایگاه برتر خود را نسبت به غرب ثابت کرد، در اوکراین هم با پیروزی جنگ را خاتمه خواهد داد و در این کشور رویکردی را اتخاذ خواهد کرد که منجر به عقب‌نشینی ناتو و امنیت‌سازی در بالکان خواهد شد.