جولان شبح جنگ در گرجستان

سمیرا مصطفی‌نژاد، روزنامه‌نگار

گرجستان و اوکراین در سال 2008، همزمان با هم مسیر سنگلاخ پیوستن به ناتو را آغاز کردند، اما گرجی‌ها خیلی زودتر از اوکراینی‌ها طعم جنگ را چشیدند. روسیه همان سال به گرجستان حمله کرد. اکنون گرجستان در میانه بحران اوکراین، جانب احتیاط را در موضع‌گیری‌های خود رعایت کرده است. تفلیس نگران است در صورت خشمگین کردن ولادیمیر پوتین، مجبور شود به‌تنهایی با روسیه مقابله کند.
اوکراین هفته پیش در اعتراض به جهت‌گیری دولت گرجستان در قبال جنگ اوکراین، سفیر خود را از گرجستان فراخواند. دولت گرجستان مانع خروج پرواز چارتری شد که قرار بود نیروهای داوطلب گرجی را به اوکراین منتقل سازد. گرجستان همچنین آسمان خود را برخلاف خواسته اوکراین، روی پروازهای روسی نبست و با تحریم‌های غرب علیه مسکو همراهی نکرد. این اقدامات دولت گرجستان علاوه بر اعتراض مقامات اوکراینی که آن را «جهت‌گیری غیراخلاقی در قبال تحریم‌ها» توصیف کرده‌اند، با اعتراض شدید داویت کاتساراوا، رهبر جنبش ضداشغال گرجستان هم مواجه شده است. کاتساراوا دولت گرجستان را به همدستی با روسیه محکوم کرده است. دولت گرجستان اما اعلام کرده که ممانعت از حضور داوطلبان گرجی برای جنگیدن در جنگ  اوکراین، به نفع مردم گرجستان است. دولت معتقد است که شاید اوکراین آخرین هدف روسیه نباشد و حضور گرجی‌ها در جنگ اوکراین به‌منزله مشارکت در جنگ علیه روسیه و خشمگین ساختن مسکو خواهد بود. در این صورت، گرجستان کوچک‌تر و بی‌اهمیت‌تر از آن است که بتواند پشتیبانی غرب را برای مواجه شدن با روسیه به دست آورد.
برخلاف افکار عمومی گرجستان  در جنگ اخیر میان روسیه و اوکراین حامی اوکراین است و دولت این کشور رویکرد محتاطانه‌تری در پیش گرفته است. برای بسیاری از گرجی‌ها، جنگ اخیر یادآور حمله سال 2008 روسیه به گرجستان است که منجر به تجزیه 2منطقه «اوستیا» و «آبخازیا» از این کشور شد. گرجستان پس از رویدادهای سال 2008 بیش از هر زمان دیگری تلاش کرد با پیوستن به ناتو و اتحادیه اروپا خود را به غرب نزدیک‌تر سازد؛ اگرچه با وجود تمامی تلاش‌ها، هنوز سرنوشت عضویت گرجستان در این دو نهاد مبهم است.

گرجستان نگران چیست؟
در شرایطی که هم ناتو و هم اتحادیه اروپا چراغ سبزی برای پیوستن گرجستان نشان نداده‌اند، دولت این کشور ترجیح داده با احتیاط فراوان بحران اوکراین را زیر نظر داشته باشد. دولت گرجستان نگران است هرنوع سو‌گیری نادرست، باعث اقدام مسکو علیه خودش شود. یک روز پس از آغاز حمله روسیه به اوکراین، ایراکلی غاریباشویلی، نخست‌وزیر گرجستان اعلام کرد که کشورش به هیچ‌یک از تحریم‌های غرب علیه روسیه نخواهد پیوست. او این تحریم‌ها را «بی‌فایده» توصیف کرد. این سیاست با اعتراض شهروندان گرجستانی مواجه شد، اما غاریباشویلی در دفاع از تصمیم دولت گفت که با وجود تحریم‌ها، اوکراین هنوز هدف بمباران‌های روسیه قرار دارد و کسی نمی‌تواند روسیه را متوقف کند. او گفت: گرجستان با همه افرادی که از این جنگ آسیب می‌بینند همدردی می‌کند، اما ابتدا باید از مردم و کشور خود محافظت کند.
با وجود بی‌طرفی و احتیاط دولت، اختلاف‌نظر با کرملین در گرجستان روز به روز در حال افزایش است. بانک ملی گرجستان هفته گذشته اعلام کرد منطبق با قطعنامه‌ها و استانداردهای بین‌المللی عمل خواهد کرد و به سرپیچی از اعمال تحریم‌ها کمک نخواهد کرد. گرجستان همچنین از قطعنامه هفته گذشته مجمع عمومی سازمان ملل درباره محکوم کردن حملات روسیه، تعلیق عضویت روسیه در شورای اروپا و آغاز تحقیقات دادگاه کیفری بین‌المللی درباره وقوع جنایات جنگی در اوکراین حمایت کرده است. روز چهارشنبه هم گرجستان به همراه مولداوی درخواست رسمی خود را مبنی بر پیوستن به اتحادیه اروپا ارائه کردند.

انتخاب میان بد و بدتر
رویکرد رهبران سیاسی دولت گرجستان، باوجود اختلافاتی که بر سر جدا شدن 2منطقه اوستیا و آبخازیا از گرجستان و حضور نظامی روسیه در این کشور وجود دارد، متکی بر سیاست «صبوری استراتژیک» در برابر تمامی اقدامات روسیه است. از زمان روی کار آمدن حزب حاکم «رویای گرجستان» در سال 2012، فرایند عادی‌سازی روابط با روسیه با هدف ازسرگیری روابط تجاری با این کشور آغاز شد. همزمان، با وجود تقلای بسیار، ‌گرجستان  هر روز بر سر پیوستن به ناتو و اتحادیه اروپا ناامید‌تر می‌شد. در سال 2014 توافقنامه همکاری میان این کشور و اتحادیه اروپا به امضا رسید و در پی آن گرجستان برای نزدیک شدن به شرایط پیوستن به اتحادیه اروپا، بازنویسی قوانین و سیاست‌های اقتصادی خود را آغاز کرد. گرجستان همچنین برای جلب حمایت اعضای ناتو، نیروهای خود را تا آخرین روزهای عقب‌نشینی آمریکا در افغانستان نگه داشت. تاکنون این اقدامات اما برای شکستن مقاومت اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها که مضرات پیوستن گرجستان به اتحادیه اروپا را بیشتر از فواید آن می‌دیدند، کافی نبود. مقامات سیاسی ارشد گرجستان معتقدند هرنوع اعتراض علیه سیاست‌های روسیه می‌تواند این کشور را در کانون توجه پوتین قرار دهد و مشکلات بلند‌مدت‌تری را به دنبال داشته باشد؛ از این رو در انتخاب میان بد و بدتر، گزینه‌ای را انتخاب کرده‌اند که آسیب کمتری به کشور وارد کند.
واقعیت این است که روسیه با توجه به نفوذ بالایی که در مناطق جدایی‌طلب اوستیا و آبخازیا دارد، و همچنین به واسطه حضور نظامی‌اش در گرجستان، به‌راحتی می‌تواند ثبات این کشور را مختل سازد. نیروهای مرزی روسیه درحال حاضر در خط مرزی طولانی میان اوستیا و گرجستان گشتزنی دارند. مرکز بین‌المللی بحران اخیرا در گزارشی نوشته است که این خط مرزی به شکلی خزنده در حال پیشروی به سوی مناطق تحت حاکمیت دولت گرجستان است و به نظر می‌آید از دولت گرجستان برای جلوگیری از این پیشروی کاری برنمی‌آید. ایستگاه‌های دیده‌بانی نیروهای جدایی‌طلب یا نیروهای روس به‌ویژه در روستاهای مرزی میان اوستیا و گرجستان روز به روز درحال افزایش است و همین، دولت گرجستان را نگران کرده است؛ زیرا یک تغییر مسیر کوچک در خط مرزی با هدف افزایش قلمروی مناطق جدایی‌طلب، می‌تواند منجر به آوارگی هزاران نفر شود. نگرانی بعدی این است که روسیه کوچک‌ترین رویداد و درگیری را در این خطوط مرزی به بهانه‌ای برای حمله نظامی به گرجستان تبدیل کند. در کنار تمامی این نگرانی‌ها،‌ دولت گرجستان از نظر نظامی و اقتصادی توانایی مواجه شدن با روسیه را ندارد و بدتر از این نگران است که در مواجهه با روسیه، غرب او را تنها بگذارد. این نگرانی،‌ محتاطانه عمل کردن گرجستان در قبال بحران اخیر اوکراین را توجیه می‌کند.

خط خبر
   کمیته بین‌المللی صلیب سرخ اعلام کرد، امدادگران در مسیر امن خروج غیرنظامیان از شهر ماریوپل مستقر شده‌اند.
   ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان، اعلام کرد که کشورش از انتقال محموله‌های سلاح از قلمروی خود به اوکراین جلوگیری خواهد کرد.
   دولت لهستان از ایجاد صندوق مالی 1.75 میلیارد دلاری برای کمک به پناهجویان اوکراینی خبر داد. 
   دولت لهستان اعلام کرد جنگنده‌هایش را در اختیار اوکراین قرار نخواهد داد.
   نشست سه جانبه وزرای خارجه روسیه، اوکراین و ترکیه روز پنجشنبه در آنتالیا برگزار خواهد شد.

مکث
استقلال اوستیا و آبخازیا
سابقه درگیری‌های گرجستان با اوستیای جنوبی بر سر استقلال به سال 1992 بازمی‌گردد. این کشور اما از دهه 1980 با منطقه آبخازیا بر سر استقلال درگیر است. درگیری‌های گرجستان با این دو منطقه در سال‌های 1991 تا 1993 شدت گرفت. در اوستیای جنوبی مردم در تلاش برای اتحاد با منطقه اوستیای شمالی (واقع در خاک روسیه) با دولت گرجستان درگیر شدند و آبخازیا هم در این سال‌ها توانست کنترل بخش بزرگی از مناطق خود را به دست بگیرد. گرجستان در سال‌های 1992 و 1994 صلحی موقت با اوستیای جنوبی و آبخازیا برقرار کرد، اما روسیه به تدریج با حمایت از جدایی‌طلبان و اعطای گذرنامه روسی به شهروندان این دو منطقه،‌ زمینه درگیری دولت گرجستان و جدایی‌طلبان را فراهم آورد. روسیه به بهانه دفاع از شهروندان خود وارد این مناطق شد و جنگی5روزه میان گرجستان با روسیه درگرفت که با مداخله نهاد‌های بین‌المللی به آتش‌بس و صلحی موقت ختم شد، اما در نهایت در اواسط سپتامبر 2008 روسیه استقلال جمهوری‌‌های اوستیای جنوبی و آبخازیا را به رسمیت شناخت و مجلس دومای روسیه هم رای به استقلال این دو منطقه داد.