سکته اینترنت ایران در جنگ اوکراین

عمادالدین قاسمی‌پناه - روزنامه‌نگار

طی یکی، دو ماه اخیر، شبکه اینترنت کشور چندین بار با قطعی و اختلال گسترده مواجه بوده است. این مسئله، به‌ویژه در زمان‌های پیک مصرف، کاربران را آزار می‌دهد. هر بار که کاربران با چنین مسئله‌ای مواجه می‌شدند، دلیلی برای آن از سوی مسئولان عنوان می‌شد.
مدت کوتاهی پس از آنکه آتش‌سوزی در مرکز زیرساخت باعث اختلال گسترده ۳ ساعته اینترنت کشور شد حالا یک‌بار دیگر مردم به‌خاطر قطعی یکی از مسیرهای تامین پهنای باند بین‌الملل شاهد اختلال در اینترنت هستند. وزارت ارتباطات این قطعی را به‌خاطر درگیری‌ها در اوکراین دانسته و اعلام کرده 400گیگ(گیگابیت) ظرفیت اینترنت کشور که از طریق شرکت روس تلکام و از مسیر کشور اوکراین تامین می‌شود قطع شده است.
این وزارتخانه اگرچه از ادامه تلاش‌ها برای استفاده از ظرفیت‌های جایگزین خبر داد اما با این حال، پرسشی که برای گروهی از کاربران پیش آمده، این است که چرا کشور ما در فاصله‌های کوتاه با این مشکلات روبه‌رو می‌شود. چندی پیش هم 430گیگابیت از ظرفیت پهنای باند بین‌الملل شرکت ارتباطات زیرساخت در محدوده دریایی بین قطر و امارات دچار قطعی شد و اختلال شبکه ارتباطی کشور را به‌دنبال داشت.
کارشناسان اگرچه قطعی اینترنت و اختلال‌های موجود را غیرطبیعی نمی‌دانند، اما در عین حال تأکید می‌کنند که همین «غیرطبیعی» نبودن به‌معنای قابل پیش‌بینی بودن است. بنابراین، مردم انتظار دارند که ظرفیت‌های جایگزین به سرعت مسئله را حل کند. در واقع نبود پهنای باند مناسب و کافی رزرو است که یک اختلال طبیعی و قابل‌پیش‌بینی مثلا به‌خاطر درگیری‌های اوکراین مردم را در ارتباطات و زندگی‌شان دچار مشکل و بحران می‌کند.

 مشکلات فنی عجیب نیست
آرش کریم بیگی، مدیرعامل شاتل موبایل، شرکتی که به‌عنوان یکی از ارائه‌دهندگان اینترنت شناخته می‌شود در گفت‌وگو با همشهری قطع اینترنت، قطع لینک، قطعی کابل یا فیبر(fiber cut) را اتفاق عجیبی نمی‌داند.
به‌گفته کریم بیگی، «عجیب این است که براساس بعضی از قوانین غیرمعمول، توسعه ظرفیت اینترنت مشروط و محدود باشد و ظاهرا به مجوزهای خاص نیاز داشته باشد».
او تأکید می‌کند که «طبیعی است شرکت ارتباطات زیرساخت به‌عنوان یک شرکت ارتباطاتی(telco) و یک اپراتور اصلی و کلیدی ارتباطی دوست دارد یک سرویس با ثبات، ارزان و با کیفیت ارائه دهد تا پاسخگوی همه نیازهای پهنای باند کشور باشد».
به‌صورت طبیعی باید پهنای باند زیرساخت اینترنت کشور به‌صورت ماهانه افزایش پیدا کند و همچنین ظرفیت رزرو و پشتیبان مناسب و کافی برای مواقع اینچنینی درنظر گرفته شود. درصورت افزایش پیدا نکردن ماهانه پهنای باند پس از مدت کوتاهی congestion به‌اصطلاح ازدحام در شبکه زیادشده و باعث نارضایتی کاربران می‌شود.

مشکل آماده نبودن 
با این حال، کریم بیگی به شنیده‌هایی اشاره می‌کند که توسعه ظرفیت اینترنت ورودی کشور به ازای هر گیگابایت، ظاهرا نیازمند بعضی از مجوزهای خاص است که نهادهایی خارج از وزارت ارتباطات درباره آن تصمیم‌گیری می‌کنند.
مدیرعامل شاتل موبایل آماده نبودن برای اتفاقاتی که وقوع آن، هر لحظه محتمل و قابل پیش‌بینی است را غیرعادی می‌داند و می‌گوید: «به‌عبارت دیگر، ما باید در زمان قطعی، برای جایگزین کردن ظرفیت‌ها از مسیرهای دیگر آمادگی کامل داشته باشیم. این ظرفیت‌های جایگزین هم منوط به دریافت همان مجوزهاست.»
عیسی زارع پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در صفحه اینستاگرام خود اشاره کرده «با توجه به تداوم اختلالات مسیر شبکه از اوکراین، وزارت ارتباطات در حال برقراری لینک‌های جایگزین از طریق سایر مسیرهای بین‌المللی است».
با این حال، کریم بیگی با تأکید بر اینکه اینترنت از چند نقطه، ازجمله چابهار، فجیره، عراق، ترکیه و آذربایجان وارد کشور می‌شود، می‌گوید: «بنابراین، لینک وجود دارد و علی القاعده ظرفیت باید افزایش یابد.»

پیش‌بینی کرده بودیم
عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناری اطلاعات در پست اینستاگرامی خود درباره این اتفاق نوشت: «همانطور که همکارانم اطلاع دادند، یکی از مسیرهای تامین اینترنت بین‌الملل که از اوکراین عبور می‌کند، قطع شده و بخشی از پهنای باند بین‌الملل کاهش یافته است.»
او با اشاره به اینکه این قطعی اینترنت در ساعات پیک ممکن است منجر به اختلال شود، ادامه داده است: «این مسئله را از زمان آغاز بحران اوکراین پیش‌بینی کرده بودیم و به‌دلیل زمانبر بودن تامین ظرفیت جدید، همان موقع به همکارانم در شرکت زیرساخت گفتم که برای ظرفیت جایگزین اقدام کنند و این موضوع به سرعت در حال انجام است.»
زارع پور همچنین تنوع بخشیدن به منابع و مسیرهای تامین اینترنت بین‌الملل و تامین ظرفیت پشتیبان برای مواقع اینچنینی را از سیاست‌های دولت مردمی عنوان کرده و نوشته به‌صورت جدی این سیاست را دنبال می‌کنیم.

نیاز به افزایش ظرفیت ماهانه
یک منبع آگاه چندی پیش به همشهری اعلام کرد که پهنای باند کشور نیازمند آن است که برای حفظ کیفیت خود به‌صورت ماهانه 6تا 8درصد با مجوز شورای‌عالی فضای مجازی افزایش یابد. به‌گفته این منبع آگاه، درخواست مجوز برای افزایش پهنای باند کشور طی ماه‌های گذشته عملیاتی نشده است.
این منبع آگاه به این موضوع اشاره کرد که وزارت ارتباطات در دولت قبل تقاضای پهنای باند کرد، اما در ابتدای امر نهاد بالادستی با این مسئله موافقت نکرد به‌گفته او، با وجود اینکه وزارت ارتباطات تعهد کرده بود هیچ هزینه اضافه‌ای برای عرضه اینترنت نگیرد و با هزینه سرفصل قبلی اینترنت به فروش برسد، اما با رزرو ۸۵۰گیگ ظرفیت پهنای باند موافقت نشد و در نهایت با افزایش ظرفیت ۴۰۰گیگابیتی موافقت شد.
به‌صورت کلی حدود 1300گیگ از اینترنت کشور از سمت جنوب تامین می‌شود و بقیه پهنای باند مصرفی از کشورهای ارمنستان و ترکیه وارد کشور می‌شوند. کارشناسان می‌گویند که با افزایش ماهانه مصرف اینترنت در کشور، به‌نظر می‌رسد با توجه به متوقف شدن روند تامین پهنای باند و افزایش مصرف، ظرفیت اینترنت کشور به حد اشباع رسیده است.