مردم؛ ‌بازنده اصلی جنگ اوکراین

سمیرا مصطفی‌نژاد، روزنامه‌نگار

جان میرشایمر، دانشمند علوم سیاسی آمریکایی، یکی از معدود چهره‌های سرشناس در غرب است که آمریکا را مقصر اصلی آغاز جنگ میان اوکراین و روسیه می‌داند. او آمریکا را متهم می‌کند که با واردکردن فشار به ناتو برای گسترش به‌سوی شرق و تشویق اوکراین برای پیوستن به این سازمان، 2کشور را به ورطه یک جنگ خونین کشانده است؛ جنگی که اکنون نه‌تنها اروپا، که جهان را در آستانه یک رویارویی هسته‌ای قرار داده است. دیدگاه‌های دیگری هم درباره بحران اوکراین وجود دارد که هریک مقصران متفاوتی را برای جنگ اخیر معرفی می‌کنند. شاید به تعداد همه رسانه‌ها، تحلیلگران، دانشمندان و کارشناسان سیاسی در جهان، توضیح، توجیه و تحلیل درباره دلایل درگرفتن جنگ میان روسیه و اوکراین وجود داشته باشد اما درکنار تمامی این توضیحات، واقعیتی گزنده و غیرقابل انکار وجود دارد: اینکه تعدادی انگشت‌شمار از سیاستمداران، جنگ پرهزینه دیگری را به میلیون‌ها نفر از مردم در اوکراین و‌ روسیه تحمیل کرده‌‌‌اند؛ جنگی که به تعبیر بسیاری قرار بود چندروزه به پایان برسد، اکنون وارد یازدهمین روز شده است. تجربه قرن‌ها جنگ‌های خونین در تاریخ بشر ثابت کرده که هرچه درگیری‌های نظامی طولانی‌تر شوند، پیچیده‌تر هم می‌شوند. در این شرایط، مردم به ابزاری برای فشار‌آوردن دولت‌ها علیه یکدیگر تبدیل می‌شوند، تلفات غیرنظامیان و شدت ‌خسارت به مناطق مسکونی افزایش می‌یابد و بحران‌های اقتصادی و آوارگی ناشی از جنگ گریبان غیرنظامیان را می‌گیرد. همه اینها ‌درحالی است‌که سیاستمداران در حریم امن خود مشغول چانه‌زنی بر سر امتیازگیری از طرف مقابل هستند؛ اتفاقی که در جنگ اوکراین در حال وقوع است.
براساس تخمین‌های غیررسمی تاکنون 350 نفر از مردم در این جنگ جان خود را از دست داده‌اند، بیش از 700 نفر مجروح شده و بیش از یک ‌و‌نیم میلیون نفر هم آواره شده‌اند.

مردم مناطق جدایی‌طلب، آواره یا مهاجر؟
در دونباس که به واسطه توسعه نامتوازن اقتصادی در اوکراین، یکی از فقیرترین مناطق این کشور به شمار می‌رود، قبل از آنکه جنگ زندگی مردم را ویران کند، فقر روزگار آنها را تباه کرده بود. از سال2014 که آتش جنگ جدایی‌طلبان در منطقه دونباس شعله‌ور شد، تا پنجشنبه گذشته که این بحران به یک جنگ تمام‌عیار در سرتاسر اوکراین تبدیل شد، بیش از 14هزار غیرنظامی به‌ویژه ساکنان 2 استان لوهانسک و دونتسک قربانی شده‌اند. همزمان، بیش از یک‌و‌نیم میلیون نفر آواره از این درگیری‌ها به جا مانده است. مردم در این مناطق درحالی قربانی جنگ‌های متوالی میان نیروهای جدایی‌طلب نزدیک به روسیه و دولت‌‌های اوکراین شده‌اند که نظرسنجی اخیر واشنگتن‌پست نشان می‌دهد بیش از نیمی از ساکنان این مناطق (54درصد) اهمیتی نمی‌دهند که پرچم چه کشوری بر فراز میادین شهرشان در اهتزاز باشد. بیشتر آنها گفته‌اند که صرفا به‌دنبال آرامش و ثبات مالی در زندگی‌شان هستند؛ ‌آرزویی که با آغاز جنگ جدید نقش بر آب شد.
در این شرایط، مردمانی که در این مناطق سال‌ها‌ست قربانی جنگ قدرت میان سیاستمداران هستند، قربانی استانداردهای دوگانه رسانه‌های بین‌المللی هم شده‌اند. در شرایطی که مردم عموما فقیر این منطقه برای فرار از تبعات جنگ به روسیه پناه برده‌اند، رسانه‌ها از آنها به‌عنوان «مهاجر» و نه «آواره جنگی» یاد می‌کنند. نیویورک‌تایمز هفته گذشته در گزارشی ضمن انتشار آماری از افرادی که از لوهانسک و دونتسک به روسیه پناه برده‌‌اند، آنها را «مهاجر» خواند. براساس گزارش سی‌ان‌ان، تا به امروز بیش از 144هزار نفر از شهروندان این مناطق از خانه‌های خود آواره شده و به روسیه پناه برده‌اند.

بزرگ‌ترین بحران پناهجویی در اروپا
جنگ اوکراین تا به اینجا حدود5/1 میلیون آواره روی دست اروپا گذاشته است. 800هزار نفر به لهستان پناه برده‌اند که یک کشور عضو اتحادیه اروپاست. لهستانی‌ها همین چند ماه قبل مرزهای خود را فنس‌کشی کردند تا مانع ورود پناهجویان از خاورمیانه و آفریقا شوند. بهانه آنها، پاسداری از مرزهای اتحادیه اروپا در برابر هجوم پناهجویان بود. همزمان،90هزار نفر به اسلواکی، 157هزار نفر به مجارستان، 63هزار نفر به رومانی و 103هزار نفر به مولداوی پناه برده‌اند. به‌گفته مقام‌های سازمان ملل، این روند‌ درصورت تداوم جنگ به بزرگ‌ترین بحران پناهجویی در اروپا تبدیل خواهد شد.
تا به اینجا می‌توان گفت جنگ اوکراین در 2فاز در جریان بوده است؛ در فاز اول، بیشتر مراکز نظامی و اداری از سوی نظامیان روسیه هدف قرار می‌گرفتند. در همین مدت، زندگی مردم بی‌پناه در بسیاری از شهرهای اوکراین ازجمله در کی‌یف، خرسون و خارکیف به پناهگاه‌های زیر‌زمینی منتقل شد. هزاران نفر هم به تونل‌های مترو پناه بردند.
اما با ادامه یافتن جنگ، کند‌شدن پیشروی نیروهای روسیه و افزایش ناگهانی فشار غرب در تحریم مسکو، تاکتیک جنگی روسیه نیز تغییر کرد. می‌توان گفت روسیه در فاز دوم جنگ، حمله به اهداف غیرنظامی را نیز به برنامه جنگی خود اضافه کرد.  ساختمان‌های دولتی، ایستگاه‌های رادیو و تلویزیون، خطوط انتقال گاز، مخازن نفت و بنزین و برخی مناطق مسکونی طی روزهای اخیر در شهرهای مختلف هدف حملات موشکی قرار گرفته‌اند. در فاز دوم، روسیه به‌دنبال وارد‌کردن فشار بیشتر به دولت اوکراین برای پذیرش شرایط خود بوده است.
مقام‌های روسیه دلیل بمباران این مناطق را پنهان‌شدن نیروهای ارتش اوکراین در این مناطق عنوان کرده‌اند. آنها می‌گویند که ارتش اوکراین از غیرنظامیان به‌عنوان سپر انسانی استفاده می‌کند. در مقابل، دولت اوکراین ارتش روسیه را به جنایت جنگی متهم می‌کند.
در پایتخت، شدت‌گرفتن حملات هوایی و زمینی، مردم را وادار کرده تا برای فرار از شهر به خطوط راه‌آهن هجوم آورند تا شاید بتوانند با سوار‌شدن به واگن‌هایی مملو از مسافر، خود را به مناطق غربی کشور و از آنجا به کشورهای همسایه برسانند. بسیاری از پناهجویانی که در تلاش بوده‌اند از مرزهای زمینی خود را به کشورهای همسایه برسانند، مجبور شده‌‌اند چندین روز در هوای سرد زمستانی پشت مرزها در انتظار بمانند. پناهجویان در پشت مرز لهستان بیش از 60ساعت و در پشت مرز رومانی بیش از 20ساعت منتظر مانده‌‌اند. پس از پایان یافتن این انتظار هم ابتدا شهروندان قانونی اوکراین، یا افرادی که مجوز اقامت قانونی در اوکراین را دارند، ازجمله دانشجوها امکان عبور از مرزها را داشته‌اند. گزارش‌های مختلف در روزهای اخیر نشان می‌دهند دانشجویان آفریقایی، آسیایی و لاتین‌تباری که قصد فرار از اوکراین را داشته‌اند، با برخورد نژادپرستانه مقامات مرزی اوکراینی یا کشورهای مقصد مواجه شده‌اند.
اوکراین و روسیه طی دومین دور نشست مذاکرات صلح خود برسر آتش‌بس موقت در بخشی از اوکراین و ایجاد مسیر امن برای تخلیه غیرنظامیان از 2 شهر بسیار استراتژیک ماریوپل و ولنوواخا با یکدیگر به توافق رسیده‌اند؛ آتش‌بسی که از صبح دیروز آغاز شد. مقامات شهر ماریوپل مدعی شده‌اند حملات ارتش روسیه همچنان ادامه دارد و خبری از آتش‌بس موقت نیست.

فشار تحریم‌ها بر دوش مردم روسیه
همان‌قدر که حمله سراسری روسیه به خاک اوکراین جهان را شگفت‌زده کرد، تحریم‌های همه‌‌جانبه غرب علیه روسیه نیز حیرت‌آور بوده است. مقام‌های سیاسی در مسکو اما می‌گویند از قبل برای تحریم‌ها آماده بوده‌اند اما هرگز تصور نمی‌کردند هنرمندان، ورزشکاران و دانشگاهیان روسیه هم هدف تحریم قرار گیرند. حذف تیم‌های روسی از رویدادهای ورزشی جهان ازجمله پاراالمپیک، توقف فعالیت شرکت‌های فناوری نظیر اپل، مایکروسافت و شرکت‌های بزرگ مانند دیزنی، فدکس، شل، بریتیش پترولیوم، جنرال موتورز و ولوو بخشی از تبعات تحریم‌های غرب علیه روسیه هستند. هم‌اکنون سفر از روسیه به بسیاری از کشورهای جهان غیرممکن است، زیرا هواپیماهای روسی اجازه ورود به حریم هوایی بسیاری از کشورهای عموما اروپایی را ندارند. فراتر از تمامی این محدودیت‌ها، بحران اقتصادی زندگی عادی شهروندان روسیه را به‌شدت مختل ساخته است. در پی تشدید تحریم‌ها علیه روسیه نرخ تورم در این کشور به 9.05درصد رسیده که 4درصد بالاتر از نرخ رسمی تورم در این کشور است. بانک مرکزی روسیه نرخ بهره خود را با هدف مهار تورم از 9.5درصد به 20درصد رسانده است. تحریم تعدادی از بانک‌های روسیه توسط غرب باعث شده تا دسترسی شهروندان به کارت‌های اعتباری ویزا و مسترکارد قطع شود. ارزش روبل در برابر دلار بیش‌از 30درصد کاهش داشته و این یعنی قدرت خرید مردم ناگهان یک‌سوم کمتر شده است. براساس تحریم‌های جدید، آمریکا، انگلیس و اتحادیه اروپا هرنوع دادوستد با بانک مرکزی، وزارت دارایی و صندوق سرمایه‌گذاری روسیه را ممنوع اعلام کرده‌اند. تعدادی از بانک‌های روسی از سامانه سوئیفت حذف شده‌اند؛ ‌اقدامی که عملا دادوستد با بسیاری از شرکت‌های روسی را غیرممکن می‌‌کند. همچنین تمامی دارایی‌های بانک‌های روسی در خارج از کشور بلوکه شده‌اند. غرب همچنین تحریم‌هایی علیه افراد حقیقی مانند ولادیمیر پوتین، سرگئی لاوروف و آلیشیر عثمانف سرمایه‌دار روس وضع کرده‌اند و تمامی دارایی‌های این افراد در خارج از روسیه را مسدود ساخته‌اند.
 باوجود تحریم‌هایی که مقامات روسیه را هدف قرار داده‌اند، در نهایت این مردم عادی روسیه هستند که از تحریم‌های ناشی از جنگ با اوکراین، آسیب اصلی را متحمل خواهند شد.

مکث
خط خبر
  ولودیمیر زلینسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، از کشورهای شرق اروپا خواست جنگنده‌های خود را در اختیار اوکراین قرار دهند. خلبان‌های اوکراینی برای پرواز با جنگنده‌های ساخت روسیه آموزش دیده‌اند و در غرب، فقط کشورهای شرق اروپا از این جنگنده‌ها استفاده می‌کنند.
  زلینسکی با انتقاد از ناتو برای مخالفت در ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز اوکراین گفت: این تصمیم ناتو، چراغ سبز به روسیه برای ادامه بمباران اوکراین است.
  وزیر خارجه روسیه حضور فعالانه انگلیس در تحریم‌های روسیه را دشمنی لندن با مسکو خواند و وعده داد روسیه به زودی این اقدام انگلیس را تلافی خواهد کرد.
  ایرفلوت، هواپیمایی دولتی روسیه، تمامی پروازهای بین‌المللی خود، به جز مسیر پروازی به بلاروس، را لغو کرد. بسیاری از کشورهای اروپایی، حریم هوایی خود بر هواپیماهای ایرفلوت را بسته‌اند.
  بلومبرگ خبر داد که کارشناسان نسبت به افزایش قیمت نفت به 185 دلار در پی تشدید تنش‌ها با روسیه هشدار داده‌اند.
  نیروی هوایی آمریکا در بحبوحه درگیری روسیه و اوکراین بمب افکن راهبردی بی-52 خود را بر فراز حریم هوایی رومانی به پرواز درآورد.