حفاظت از جنگل‌های هیرکانی جان تازه می‌گیرد

سیدمحمد فخار- روزنامه‌نگار

 طرح جدید حفاظت از جنگل‌های شمال از 16روز دیگر اجرا می‌شود. این طرح که «طرح توسعه پایدار جنگل‌های شمال کشور» نام دارد، قرار است جایگزین طرح تنفس جنگل‌های هیرکانی باشد که اجرای آن امسال به تأخیر افتاده بود و با حل مشکلات بودجه‌ای و کارشناسی   اجرایی می‌شود.
به گزارش همشهری، 60درصد بودجه حفاظت کل جنگل‌های کشور از سال آینده به جنگل‌های هیرکانی اختصاص می‌یابد. طرح تنفس جنگل‌های هیرکانی از سال1396 آغاز شده بود و تا پایان سال1399 اجرا شد. قرار بود از ابتدای سال1400 طرح جدید اجرایی شود اما بررسی دقیق ایرادهای طرح قبلی و عدم‌اختصاص بودجه مورد نیاز موجب شد اجرای طرح جدید با مشکلاتی مواجه شود.

تمهیدات اجرای طرح مدیریت پایدار
براساس طرح تنفس جنگل‌های هیرکانی، اجازه بهره‌برداری و قطع درختان جنگلی از سال96 به‌طور کامل قطع شد و در سال99 این ممنوعیت به چوب‌های شکسته سطح جنگل نیز تسری پیدا کرد. این طرح موجب شد در سال‌های نخست اجرا محموله‌های قاچاق چوب بسیاری کشف شود اما به مرور چوب‌بری کاهش یافت.
رضا بیانی، قائم‌مقام معاونت جنگل‌ سازمان منابع طبیعی کشور در این‌باره به همشهری می‌گوید: از سال1401 طرح جایگزین طرح تنفس جنگل‌ها اجرایی خواهد شد. براساس بند۳ ماده۳۸ قانون ششم برنامه توسعه در سازمان منابع طبیعی کشور تصمیم گرفته شد تا طرح جایگزینی تدوین شود و براساس شیوه مدیریت پایدار جنگل در ۱۰۴حوضه آبخیز یعنی در تمام جنگل‌های شمال طرح جدید مدیریت پایدار اجرایی شود. بیانی می‌افزاید: در ابتدای اجرای طرح تنفس جنگل در سال96 تعداد ۳۳ قرارداد حفاظتی جنگل برقرار شد و مجریان موظف بودند تا به بهترین نحو از جنگل‌های هیرکانی محافظت کنند. اما خلأهای موجود باعث شد سراغ طرح جایگزین برویم. البته طی سال‌جاری که مجبور شدیم طرح تنفس را تمدید کنیم هم اقداماتی نظیر مرمت راه‌های جنگلی، غنی‌سازی، فنس‌کشی در جنگل، عملیات بهداشتی و پرورشی و عملیات حفاظتی انجام شد و مسائل فنی و حفاظتی را تجمیع و تقویت کردیم. همچنین لایه‌های اطلاعاتی کاربردی نظیر میزان بارندگی، خاک‌شناسی، زمین‌شناسی، سیل، آب‌های زیرزمینی، لایه پوشش گیاهی، لایه مناطق بحرانی، لایه آتش‌سوزی و لایه حفاظت در قسمت‌هایی که باید حفاظتی باشد را بررسی کردیم که نقشه‌های هریک از این لایه‌های اطلاعاتی تهیه شده است تا به مرحله تلفیق برسد و برای سال پیش‌رو با قوت طرح جدید اجرایی شود.

مختصات اجرای طرح جدید
در طرح توسعه پایدار جنگل‌های هیرکانی تمامی اصول جنگل‌شناسی شامل احیای جنگل، جنگل‌کاری، اصلاح ساختاری توده جنگلی و سایر اقدامات کارشناسی به دقت مورد توجه و بررسی قرار گرفته و تلاش‌های زیادی برای تهیه آن با نظر کارشناسان این حوزه در حال انجام است. جنگل‌های هیرکانی که قرار است طرح جایگزین تنفس برای آن اجرا شود با 1.9میلیون هکتار وسعت از آستارا در شمال استان گیلان شروع می‌شود و تا گُلی‌داغ در شرق استان گلستان به طول تقریبی ۸۰۰کیلومتر و عرض ۲۰ تا ۷۰کیلومتر پراکنش دارد. بخش کوچکی از جنگل‌های هیرکانی هم معادل ۲۰هزار هکتار در کشور آذربایجان قرار دارد. بخشی از جنگل هیرکانی ایران سال۹۸ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد تا حفاظت و مراقبت از آن به‌عنوان میراث طبیعی برای نسل‌های بعدی تشدید شود.

گستره 1/9میلیون هکتار جنگل
جنگل‌های هیرکانی بخشی از میراث طبیعی ایران و جهان است که باید تمرکز بالایی برای حفاظت از آن صورت گیرد. نقی شعبانیان، معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی کشور نیز در این‌باره به همشهری می‌گوید: در طرح توسعه پایدار جنگل‌های هیرکانی برنامه‌های ویژه‌ای برای احیا و نجات جنگل هیرکانی به‌صورت کلان پیش‌بینی شده و قرار است از ابتدای سال آینده با تعامل سایر دستگاه‌ها اجرایی شود. وی می‌افزاید: طرح جایگزین تنفس جنگل‌های هیرکانی با قانون اصلی تنفس جنگل پیوند دارد و به‌مدت 5سال برای تمامی گستره جنگل‌های هیرکانی که 1.9میلیون هکتار است، اجرایی خواهد شد. از سویی تهیه طرح تفصیلی و گسترده توسعه و مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی برای ۱۰سال در دستور تدوین قرار دارد که بر اصول جنگل‌شناسی، اکولوژی، اقتصادی و اجتماعی تمرکز خواهد داشت.
وقتی طرح تنفس جنگل‌ها در سال۱۳۹۶ کلید خورد، قرار شد طرح‌های قبلی که بر پایه برداشت و بهره‌برداری از چوب درختان بوده، متوقف شود و طرح‌هایی براساس برنامه‌های توسعه پایدار ارائه شود. هادی کیادلیری، دبیر مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی کشور در این‌باره معتقد است: به جای نگاه صرف اقتصادی به جنگل‌ها، باید نگاهی اکولوژیستی و زیست‌محیطی داشته باشیم و همه مجموعه اکوسیستم را درنظر بگیریم. در طرح تنفس تأکید بر این بود که بهره‌برداری از چوب درختان انجام نشود و از میزان خسارات کاسته شود چون قرار بر تغییر این موارد نیست و باید طرح مدیریتی اصلاح شود اما متأسفانه طرح اصلاح شده هنوز ارائه نشده است. به‌گفته کیادلیری، در طرح‌های قبلی براساس بهره‌برداری‌های چوبی برنامه‌ریزی می‌شد که سالانه براساس میزان چوبی که بهره‌برداری می‌شد چند اصله درخت هم می‌کاشتند که خیلی چشمگیر نبود و این طرح‌ها فقط برای ۵۰درصد جنگل‌ها بود؛ چرا که در ۵۰درصد دیگر اصلا چوبی وجود نداشت و به نوعی رها شده بودند. وی تأکید دارد باید در طرح‌های جدید از حیات وحش، تنوع‌های زیستی و گونه‌های گیاهی و درخت‌های جنگل‌ها مراقبت کنیم و طرح‌های ما باید تمام این موارد را شامل شود و تعداد بیشتری از شاخص‌ها را درنظر بگیریم.