گاز آفریقا به جای گاز روسیه؛ جایگزین غیرممکن

اروپا همچنان با بیم و امید چشم به جنگ روسیه و اوکراین دوخته است. از یک سو به همراه متحدانش دائما درحال وضع تحریم‌های جدید علیه روسیه  است تا شاید این کشور را در میانه جنگ از پا در آورد و ‌از سوی دیگر، در تقلاست تا جایگزینی فوری و مطمئن برای اصلی‌ترین تامین‌کننده گاز کشورهای اروپایی یعنی روسیه بیابد. چانه‌زنی‌های آمریکا با قطر هنوز ادامه دارد اما احتمال همراهی قطر با اروپایی درشرایطی که اروپا سال‌هاست از امضای قراردادهای طولانی‌مدت با این کشور سر باز زده است، در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. از این رو نگاه‌ها اکنون به سمت آفریقا چرخیده است؛‌ قاره‌ای غنی از منابع نفتی و گازی که تبدیل شدن آن به جایگزین بلافاصله روسیه با توجه به وضعیت اقتصادی و امنیتی این قاره بسیار دور از ذهن می‌نماید.
پروژه نورداستریم-2 در پی گسیل نیروهای نظامی روسیه به اوکراین به دستور صدراعظم آلمان متوقف شده است. به این ترتیب پروژه‌ای 11 میلیارد دلاری که حتی پیش از آغاز بحران اوکراین به واسطه مناقشات سیاسی و محیط زیستی به شدت جنجالی بود، برای مدتی نامشخص تعطیل شده است. قرار بود این خط انتقال که از غرب روسیه تا آلمان کشیده شده، توزیع پایدار انرژی در سرتاسر اروپا را تضمین کند؛ آن‌هم در دورانی که قیمت گاز در اروپا تحت تاثیر تحولات ناشی از همه‌گیری کرونا، شدت گرفتن تنش میان روسیه و اوکراین و نوسانات بازارها در اروپا و جهان رو به افزایش گذاشته بود. 
با آغاز جنگ میان روسیه و اوکراین، تحریم‌های غرب علیه روسیه آغاز شد و این نگرانی که روسیه گاز را روی اروپا ببندد، شدت گرفت. به ویژه به این دلیل که روسیه حجم صادرات خود به اروپا را احتمالا با هدف بالابردن قیمت گاز حدود 23 درصد کاهش داد. با ادامه درگیری‌ها در اوکراین، اکنون قیمت گاز در اروپا حدود 50 تا 60 درصد افزایش یافته و هنوز این نگرانی برای غرب وجود دارد که روسیه از نقش حیاتی خود در تامین گاز به عنوان اهرم فشار علیه اروپا استفاده کند.  

جایگزین دوردست
تعدادی از کشورهای آفریقایی مالکان عمیق‌ترین مخازن گازی جهان به شمار می‌روند و می‌توانند برای تامین 150 تا 190 میلیارد متر مکعب گازی که روسیه سالانه برای اروپا تامین می‌کرد، پا پیش بگذارند. برای مثال تانزانیا ششمین مخزن گاز طبیعی بزرگ آفریقاست که درحدود 1.6 میلیارد متر مکعب گاز در اختیار دارد. این کشور درحال حاضر به همکاری با شرکت شل در تلاش است تاسیسات فراساحلی وسیع خود را برای صادرات گاز به اروپا و دیگر نقاط جهان به کار ببندد. 
دیگر تولید‌کننده بزرگ گاز در آفریقا هم برنامه‌ای مشابه دارد. تیمیپره سیلوا، وزیر نفت نیجریه به تازگی از ساخت خط انتقالی جدیدی خبر داده که پس از تکمیل می‌تواند گاز نیجریه را ابتدا به الجزایر و سپس به اروپا منتقل سازد. امضای تفاهمنامه جدید میان الجزایر و جمهوری نیجر برای استخراج بیشتر نفت و تداوم ساخت خط انتقال گاز ترنس-ساحل به طول 614 کیلومتر در شمال نیجریه تاییدی بر اظهارنظر اخیر وزیر نفت نیجریه است. این خط انتقال گاز قرار است ابتدا از شمال نیجریه به نیجر رفته و سپس وارد الجزایر شود تا در نهایت به اروپا برسد.
با این‌همه هنوز تردید‌های زیادی مبنی بر توانایی کشورهای آفریقایی برای جبران کمبود گاز اروپا وجود دارد زیرا صنعت نفت و گاز در این کشورها به اندازه روسیه یا دیگر تامین‌کنندگان نفت و گاز جهان توسعه یافته نیست. زیرساخت‌ها در بیشتر کشورهای آفریقایی به ویژه کشورهای جنوب صحرای آفریقا به سرمایه گذاری‌های کلان نیاز دارند و در مناطق گازخیز زیادی در آفریقا، بحران بزرگی به نام ناامنی وجود دارد.

نبود زیرساخت و امنیت
به گفته کارشناسان، عدم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گازی، صنعت انرژی در جنوب صحرای آفریقا را با مشکلات زیادی مواجه ساخته است. این وضعیت اما در شمال آفریقا متفاوت است. 2 خط اصلی انتقال گاز آفریقای شمالی به اروپا خطوط انتقال مراکش-اروپا و مدگاز، هردو در الجزایر هستند. اولی گاز طبیعی را از مراکش به اسپانیا و پرتغال می‌رساند و دومی الجزایر را مستقیم به اسپانیا وصل می‌کند. اگرچه الجزایر، بزرگترین کشور آفریقایی صادرکننده گاز به اروپا، به تنهایی 8 درصد از گاز این قاره را تامین می‌کند، اما مجموع ارقام صادرات گاز آفریقا به اروپا در مقایسه با صادرات گاز روسیه هنوز بسیار ناچیز است. افزایش حجم صادرات هم در مدت زمانی کوتاه ممکن نخواهد بود. روسیه سالانه بیش از 150 میلیارد متر مکعب گاز  به اروپا صادر می‌کند و خط انتقال نورداستریم 1 به تنهایی سالانه 55 میلیارد متر مکعب گاز به اروپا انتقال می‌دهد. الجزایر براساس تخمین کارشناسان حوزه نفت و گاز، در سال 2020 بالغ بر 255 میلیون متر مکعب گاز به اسپانیا صادر کرده است. پیش از آن سالانه 481 میلیون متر مکعب گاز از الجزایر به اسپانیا صادر شده است. 
کاهش نرخ صادرات سال 2020 ناشی از کاهش میزان تولید گاز در اثر برهم خوردن روابط الجزایر و مراکش بوده است. در حقیقت آفریقای شمالی پیش از آغاز بحران اوکراین بازار خود را در اروپا یافته است و افزایش ظرفیت خط انتقال گاز مِدگاز می‌تواند میزان صادرات گاز به اروپا را بهبود بخشد. با این‌همه در بسیاری از کشورهای آفریقایی برای ایجاد خطوط انتقال فرامنطقه‌ای و میان‌قاره‌ای به سرمایه‌گذاری‌های هنگفت و زمان زیادی نیاز است تا اروپا بتواند به منابع گازی این کشورها دسترسی داشته باشد.