یک دنیا زندگی از دریچه تصویر

تصاویر می‌توانند الهام‌بخش باشند یا منقلب‌کننده؛ خاطره‌انگیز باشند یا منزجرکننده؛ خیال‌انگیز باشند یا مستند. عکس، نقاشی، کارتون، پوستر و به‌طور کلی هر مدیومی که تجربه‌ای بصری عرضه می‌کند، چشم‌انداز‌ منحصربه‌فردی را پیش‌ روی بیننده‌اش می‌گشاید. اینک، در روزگار تکثیر تصاویر و میل جنون‌آمیز به نمایشگری، زندگی انسان‌ها بیش از همیشه با تصویر عجین شده است. حالا تماشای عکس‌‌ها و ویدئوهای کوتاه آماتوری و حرفه‌ای از آدم‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی خوردوخوراک‌شان، لباس‌شان، مهمانی‌شان، درد و رنج‌شان، موفقیت‌شان، شکست‌شان و هزاران جلوه دیگر از زندگی‌شان را با دیگران به اشتراک می‌گذارند، به جزء لاینفک زندگی اغلب ما تبدیل شده است. ما از طریق تصاویر به داوری درباره دوستان و آشنایان، سلبریتی‌ها و حتی سیاستمداران می‌نشینیم که درکی واقعی از آنها نداریم، اما به واسطه تصاویرشان گمان می‌کنیم آنها را خوب می‌شناسیم. تصویر جای واقعیت را گرفته و واقعیت تصویری است که عرضه می‌شود. هر شخص یا هر واقعه و پدیده‌ای که از طریق تصاویر در میدان دید جامعه قرار بگیرد، قابلیت تحلیل و بررسی و توجه دارد و هر آنچه از شعاع دید مردم دور بماند، انگار اصلا وجود نداشته است. در چنین وضعیتی، ضرورت برگزاری جشنواره‌ای همچون جشنواره تصویر سال را بهتر و عمیق‌تر می‌توان درک کرد. این جشنواره که امسال به ایستگاه نوزدهم رسیده، از 6اسفند کار خود را در گالری‌های خانه هنرمندان ایران آغاز کرده و تا 26این ماه و در روزهای تعطیل عید نوروز1401 هم برقرار است. جشنواره تصویر سال را می‌‌توان همچون گشت‌وگذاری بصری در اتفاقات و رویدادهای مختلف سیاسی، اجتماعی، هنری و ورزشی درنظر گرفت که هم از جنبه اسنادی و هم از جنبه ارزش‌های هنری دارای اهمیت است. در این گزارش بخش‌های مختلف این جشنواره را معرفی کرده‌ایم.

ساده، پیچیده و بی‌اثر 
جشن تصویر سال همیشه فرصتی برای جوانان و تجربه‌کردن بوده. به‌گفته سیف‌الله صمدیان، دبیر جشن تصویر سال، امسال مثل همیشه بخش آزاد و مسابقه‌ جوانان زیر ۲۵سال در 5شاخه عکاسی، گرافیک (پوستر)، کاریکاتور و جشنواره فیلم تصویر با فیلم‌های کمتر از ۱۵دقیقه و بیشتر از ۱۵دقیقه برگزار می‌شود. عکس‌‌های بخش زیر 25سال از 2جنبه دارای اهمیت هستند؛ سادگی و بی‌آلایشی برخی عکس‌ها، هر بیننده صاحب‌ذوقی را به شروع عکاسی با هر امکاناتی که در اختیار دارد، تشویق می‌کند. مهم شروع به نگاه‌کردن و تشخیص ظرایف است. کیفیت دوربین و لنز و مهارت عکاسی، موضوعی ثانوی است. نکته دیگر، در تقابل با آن سادگی، حرفه‌ای‌بودن و سخت به فهم درآمدن برخی دیگر از عکس‌هاست که با اینکه تعدادشان چندان زیاد نیست، اما از وجود نسلی باذوق و حساس به زیبایی‌شناختی تصویر خبر می‌دهد. نوع قاب‌بندی، نحوه نورپردازی، حرکت به سمت انتزاع و شاعرانگی در عکس‌های گروه دوم کاملا جلب توجه می‌کند. البته تعدادی از عکس‌ها هم نه از سادگی و بی‌آلایشی بهره‌ای برده‌اند و نه از پیچیدگی و انتزاع. می‌شد روی دیوار نروند و به جای‌شان عکس‌های دیگری به نمایش درآید. یکی دیگر از بخش‌های این جشن جایزه عکاس مطبوعاتی سال (وحید ابد) است که عکس‌های مستند و خبری سال را بررسی و عکاس سال را از نگاه جشن تصویر سال انتخاب می‌کند. مسابقه عکس «ایران ما» که در 7دوره‌ گذشته بدون محدودیت سنی برگزار شده و بخش «عکس‌های موبایلی»، دیگر قسمت‌های جشن تصویر سال هستند.

کامبیز درمبخش، محمدعلی کلِی و ترامپ
یکی از بخش‌‌های دیدنی این جشن که حتی برای مخاطب غیرحرفه‌ای هم جذاب است، بخش کارتون و کاریکاتور است. تعداد زیادی کاریکاتور از کامبیز درمبخش که امسال درگذشت، روی دیوار رفته است. دیدن چهره درمبخش با آن نگاه محجوب و چشمان خندانش هم لذتبخش است و هم توأم با دریغ و حسرت. چند کارتون هم که به سبک خود درمبخش در نهایت سادگی و با چند خط کشیده شده‌اند هم نوعی ادای دین به این هنرمند بزرگ هستند و هم نشانه تأثیری که او بر سایر کارتونیست‌ها گذاشته است. مضامین سینمایی و سیاسی و اجتماعی و شخصیت‌های مشهور در تعدادی دیگر از کارتون‌ها دیده می‌شود. از ترامپ و محمدعلی کلی گرفته تا سالن سینما و خانواده‌ای که پدر و مادر و فرزند همگی غرق در تماشای شهر فرنگ گوشی همراه هستند. شوخ‌طبعی‌ها و باریک‌بینی‎های خالقان این کارتون‌ها به دل می‌نشیند و لبخندی بر لب بازدیدکنندگان می‌آورد. جالب است که حتی بچه‌ها و مخاطبان کم‌سن‌وسال‌تر هم با شوروشوق بیشتری از این بخش بازدید می‌کنند. در گالری ممیز، فضایی به آثار 2هنرمند درگذشته، یعنی کامبیز درمبخش و مهرداد ذوالنور، اختصاص داده شده که طی 18دوره گذشته خودشان برای نمایش به تصویر سال ارائه‌ کرده‌ بودند. به‌علاوه در تصویر سال نوزدهم شبی به کامبیز درمبخش اختصاص داده شده که فیلم «سینمای کاغذی» ساخته جواد آتشباری نمایش داده خواهد شد. بخش ویژه‌ نوزدهمین جشن تصویر سال «افغانستان در 4دهه‌ گذشته» است. البته گویا به‌دلیل محدودیت فضای خانه هنرمندان ایران، این بخش در یکی از فرهنگسراها که احتمالا فرهنگسرای نیاوران خواهد بود، حوالی عید نوروز برگزار خواهد شد.

پروژه‌های منتخب
برای جشن تصویر سال نوزدهم پروژه‌های منتخبی درنظر گرفته شده ‌که پروژه‌ نیم‌قرن عکاسی علی قلم‌سیاه یکی از این پروژه‌هاست. این بخش مروری بر آثار عکاسی او در زمینه طبیعت، مستند اجتماعی و ورزش است. پروژه چهره‌های فرهنگ و هنر ایران مهرداد اسکویی یکی دیگر از پروژه‌های دوره نوزدهم است. علی نیک‌رفتار با پروژه 4دهه عکاسی سینما و ابراهیم خادم‌بیات با مجموعه‌ عکاسی خلاقه «پیکان، اسب و درخت» دیگر پروژه‌های تصویری امسال را عرضه کرده‌اند. پروژه عکاسی «افغانستان» هم در فاصله سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۲ روایت مجید سعیدی از این کشور بحران‌زده است.

مکث
شب محمد صیاد در جشن تصویر سال و جشنواره فیلم تصویر
شب محمد صیاد، عکاس بین‌المللی خبری در نوزدهمین جشن تصویر سال و جشنواره فیلم تصویر روز پنجشنبه، 12اسفند در تالار شهناز خانه هنرمندان برگزار می‌شود. با نمایش فیلم «آقای صیاد را ول کنید» ساخته مریم ملک‌مختار و نیز نشست با محمد صیاد و کارگردان فیلم در جشنواره فیلم تصویر ساعت۱۹ روز پنجشنبه ۱۲اسفند۱۴۰۰ در تالار شهناز برگزار می‌شود. مستند پرتره «آقای صیاد را ول کنید» روایتی ا‌ست منحصر‌به‌فرد از 4دهه گذشته تاریخ ایران از زبان محمد صیاد، عکاس خبری بین‌المللی که در سال۱۹۸۰ به‌عنوان عکاس سال آسوشیتد‌پرس انتخاب شد. در این مستند ۵۲دقیقه‌ای، محمد صیاد ماورای سیاست و سیاست‌زدگی‌های رایج، با گویش و تجربه‌های زیستی خاص خود، شاهد عینی و تصویرگر زمانه‌ای است که روایت می‌کند. مراحل ساخت «آقای صیاد را ول کنید» که حاصل بیش از ۵۰ساعت گفت‌وگوی ضبط‌شده با محمد صیاد است، بیش از 3سال به طول انجامیده است. «آقای صیاد را ول کنید» که تولید مرکز فیلم تصویر است، در بخش نیمه‌بلند پانزدهمین جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت به‌نمایش درآمد و جایزه دبیر جشنواره را برای سوژه منحصربه‌فرد فیلم به‌دست آورد.