گزارش
آینده‌نگری پیش‌نیاز سیاست متوازن‌سازی
تکیه بر ارزش‌های انقلابی و حفظ روحیه عزت‌مندی، مصلحت‌جویی و حکمت باوری می‌تواند رویکرد آینده‌نگرانه و راهبردمحور به کارشناسان و مسئولان اجرایی دهد
صفیه رضایی ، روزنامه‌نگار
در اصول روابط بین‌الملل و سیاست خارجی، کشوری پیشتاز است که قدرت والا و برتری دارد. این نگاه برگرفته از رهیافت واقع‌گرایی است. با وجود اینکه این رویکرد در شاکله روابط بین‌الملل عجین شده، اصل تعامل و گفت‌وگو میان کشورها نیز پذیرفته شده است. به‌عبارتی کشورها در عین تکیه بر اصل منافع ملی، افزایش قدرت و بالا بردن سطوح دیپلماسی بر مبنای نقشه راه سیاست خارجی، رابطه با کشورهای دیگر را ایجاد، بسط و گسترش می‌دهند. به تناوب تحولات و رخدادهای بین‌المللی نیز سطوح این ارتباطات متغیر است؛ به این معنی که ممکن است زمانی 2 کشور ارتباط سازنده‌ای داشته باشند و زمانی دیگر در شرایط متعارض، موازی یا متضاد قرار گیرند. اما آنچه مهم است تکیه کشورها بر منافع ملی و حفظ اقتدار بین‌المللی است. کشور ما نیز با تکیه بر ارزش‌ها و گفتمان انقلاب اسلامی همواره مسیر ارتباط و گفت‌وگو با کشورهای دیگر را تنظیم و راهبری کرده است. گفتمان انقلاب اسلامی ایران با مؤلفه‌های غنی همچون مبارزه با استکبار، مصلحت‌جویی، عزت‌مندی و آزادگی، یاری مظلومان، حکمت و عقلانیت عجین شده است. این مؤلفه‌ها در تاریخ تحولات 43ساله انقلاب قابل تفسیر و پردازش مفهومی است؛ چرا که در بستر عملیاتی نیز پدیدار شده است. شاید گاهی در برخی از روندها و رویدادها ناملایماتی وجود داشته، اما بستر استمرار انقلاب اسلامی با تکیه بر ارزش‌های متعالی و برخوردار از توصیه‌های رهبر معظم انقلاب هموار شده است. از این‌رو نقشه راهی قابل تصویر و تصور است که عزت‌مندی ملت ایران در عین برخورداری از امکانات و در مسیر منافع ملی برقرار باشد. ضمن اینکه ماهیت تسلیم‌ناپذیری در کنار حفظ فعلیت و رسالت انقلابی مشهود و مشخص است. در مجموع آنچه به‌عنوان ره نگاشت انقلابی قابل توضیح است تعالی انسانی در کنار همیاری و یاری‌جویی به دوستان انقلاب است.
بررسی یک نمونه موردی
شاید بتوان دکترین سیاست خارجی جمهوری اسلامی، مبنی بر ارزش‌های انقلابی را کامل‌ترین نقشه اقدام دانست؛ چرا که در عین حفظ ارزش‌های انقلابی و مبارزه با مستکبران و زورگویان، ارتباط با کشورهای دیگر و به‌ویژه کشورهای مورد ظلم واقع شده را خاموش نمی‌سازد؛ به علاوه اینکه در چارچوب ارتباط با کشورها بالاترین سطوح عزت‌مندی و تسلیم‌ناپذیری را حفظ می‌کند. این چارچوب به‌طور قطع از ایران ماهیتی اقتدارگونه و نقش‌آفرین ایجاد کرده که به گواهی فوکویاما- تحلیلگر آمریکایی- ایران را در آینده در کنار روسیه و چین به‌عنوان 3 ابرقدرت در برابر آمریکای تضعیف شده قرار می‌دهد.
نمونه عینی ره نگاشت سیاست خارجی پویا در دولت سیزدهم قابل بررسی است؛ پیشبرد سیاست همسایگی و موفقیت‌های خارجی در بستر منافع ملی از این نمونه است؛ به‌نظر می‌رسد که دولت سیزدهم تا به اکنون توانسته است گام‌های مثبتی در جهت بالا بردن سطوح تعامل با همسایگان در جهت منافع ملی بردارد؛ حفظ روحیه چند جانبه‌گرایی و عدم‌تکیه بر قدرت یا کشوری خاص- چنان که در ادوار گذشته وجود داشت- از نمودهای عینی برای این موفقیت است. از این‌رو اگر بخواهیم سیاست خارجی پویا و متوازن را در چارچوب گفتمان انقلاب اسلامی تحلیل کنیم می‌توانیم از اقدامات دولت سیزدهم مثال‌های خوبی بزنیم؛ اصغر زارعی، استاد دانشگاه معتقد است که رویکرد متوازن‌سازی سیاست خارجی، توازن بین ارزش‌های انقلابی در بستر داخلی و خط‌مشی‌گذاری ارتباط با همسایگان در بستر سیاست خارجی و همراهی 2مؤلفه میدان و دیپلماسی از موارد مهم سیاست خارجی دولت کنونی است که می‌تواند در تحلیل و تعامل با ارزش‌های انقلابی مهم و تأثیرگذار تلقی شود. زارعی در توضیحات بیشتر به همشهری گفت: سیاست خارجی دولت سیزدهم فراگیر و همه‌جانبه است. به این معنی که تنها به دنیای غرب وابسته نیست و رابطه با دیگر کشورها به‌ویژه کشورهای همسایه در دستور کار است. ضمن اینکه موفقیت‌های اخیر در سیاست خارجی همچون حضور ایران در اجلاس شانگهای و تبدیل عضویت ایران از ناظر به پیوسته قابل بررسی است؛ در مورد سیاست متوازن‌سازی و تنش‌زدایی نیز می‌توان گفت سفرهای کنونی رئیس دولت به کشورهای همسایه بسیار مؤثر بوده است؛ ازجمله سفر به روسیه حین انجام مذاکرات هسته‌ای نشان داد که دولت سیزدهم تمام تخم‌مرغ‌ها را در یک سبد قرار نداده است. سفر اخیر سید ابراهیم رئیسی به قطر و پیش از آن به تاجیکستان و ترکمنستان نیز نشان از اهمیت سیاست همسایگی و تعامل با کشورهای همسایه دارد. به‌ویژه که سفر به قطر، مشابه سفر به روسیه رویدادی تاریخی به‌شمار می‌رود؛ چرا که یکی از اهداف سفر اخیر رئیس دولت سیزدهم به قطر حضور او در اجلاس اوپک گازی و دیدار و گفت‌وگو در جهت تقویت مناسبات دوجانبه خواهد بود.ضمن اینکه روابط با عربستان نیز به سمت تلطیف پیش می‌رود و تا به اکنون در حد کنسولی پیش رفته است. از این‌رو دیپلماسی فعال با یک روند سازنده در مسیر منافع ملی پیش می‌رود. وی افزود: در مورد برجام نیز اگر چه از طرف کشورهای غربی سنگ‌اندازی شده است اما به‌نظر می‌رسد در یک یا 2 هفته آینده نتایج خوبی حاصل شود. مذاکراتی نیز با کشور کره انجام شده که به‌نظر می‌رسد به آزاد‌سازی پول‌های ایران بینجامد. در حوزه فروش نفت نیز کشور کره، چین، هند تقاضای خرید داشتند که با توجه به افزایش میزان صادرات، فروش نفت از یک میلیون بشکه در روز عبور می‌کند. در مجموع می‌توان گفت سیاست خارجی پویای کنونی با حفظ ارتباط با کشورهای همسایه و متوازن کردن خط‌مشی‌گذاری خارجی می‌تواند اثرات سازنده‌ای در کوتاه‌مدت و میان‌مدت داشته باشد.
جلوگیری از غفلت و غافلگیری
زارعی بر این باور است که حفظ سیاست خارجی پویا و متوازن نیازمند توجه به عملکرد دشمنان در منطقه نیز هست. به‌ویژه اینکه نباید اصول گفتمان انقلاب در این بستر فراموش شود. به‌عبارتی تکیه بر ارزش‌های انقلاب می‌تواند خطوط ناهموار را پیش از گرفتاری برای مسئولان روشن کند. از این‌رو تکیه بر ارزش‌های انقلابی و حفظ روحیه عزت‌مندی و مصلحت‌جویی و حکمت باوری می‌تواند رویکرد آینده‌نگرانه و راهبردمحور به کارشناسان و مسئولان اجرایی دهد. وی معتقد است که باید مواظب تحرکات اسرائیل در آذربایجان و ترکیه باشیم؛ چرا که حفظ سیاست همسایگی نیازمند بالا بردن سطوح هوشیاری نیز است. البته ایران حوزه نفوذ بالایی دارد و در بخش‌های دفاعی و امنیتی سرآمد است؛ با وجود این باید روحیه آینده‌نگرانه در مسیر سیاست همسایگی حفظ شود تا دچار غافلگیری از موضوعات نوظهور بین‌المللی نشویم.
با توجه به مطالب بالا می‌توان گفت، سیاست خارجی دولت سیزدهم را روندی مثبت در مسیر ارزش‌ها و داشته‌های انقلاب برآورد کرد؛ چرا که سیاست خارجی دولت سیزدهم همقدم با سیاست داخلی تا به اکنون از نگاه کارشناسان و صاحب‌نظران مؤثر بوده است. دلیل این مطلوبیت در لحاظ کردن 2 مؤلفه میدان و دیپلماسی یا به‌عبارتی توجه به بهبود شرایط مردم در کنار روابط با همسایگان است. ضمن اینکه برآوردهای کارشناسی و نخبگانی از روند مذاکرات نیز تا به اکنون مثبت بوده است. دلیل این نگاه نیز در رویکرد متوازن‌سازی سیاست خارجی است که در این دوره پی گرفته است. توازنی که بین ارزش‌های انقلابی در بستر داخلی و خط‌مشی‌گذاری ارتباط با همسایگان در بستر سیاست خارجی برقرار شده است.
