تولید علم با حس و تجربه صرف انجام می‌پذیرد؟

آنچه در ادامه می‌خوانید بخشی از مقاله دکتر حمید پارسانیا در شماره ۲ مجله پژوهش است که در سال ۱۳۸۸ به چاپ رسیده؛ در این بخش با عنوان «چگونگی تولید نظریه» می‌خوانیم: آیا تولید علم با حس و تجربه صرف انجام می‌پذیرد یا در مسیر تولید معرفت، عزم و اراده ما هم دخالت دارد؟ پست‌مدرن‌ها معتقدند ما با انتخاب و عزم خود گزاره‌های اول را انتخاب می‌کنیم. ما تصمیم می‌گیریم، و این قدرت، اراده و عزم است که بر علم و جزم علمی حکم می‌راند تا نظریه تولید شود. آیا علاوه بر حس، عقل نیز در تحصیل علم نقش مستقل و تعیین‌کننده دارد و آیا علاوه حس عقل «وحی و شهود» هم می‌تواند کاشف و اگر بگوییم حقیقت وحی نیز راه کشف علمی است، در حاشیه وحی و شهود چیزی به نام «نقل» هم در صحنه تولید علم حضور به هم رساند و اگر این را بپذیریم، آنگاه از منبع نقل نیز در تولید علم استفاده خواهد شد. درصورتی که بر مبنای معرفت‌شناختی ما عقل، نقل، حس و تجربه همه راه‌های کشف یا تولید علم باشند، در این وضعیت، چندین سطح و لایه از عقلانیت تشکیل خواهد شد. در این حال، عقل عملی و استنباطی نیز که از نقل استنباط می‌کند، به کمک تولید علم می‌آید و هرگاه این مجموعه دست‌اندرکار تولید علم باشد، نظریه‌های خاص متناسب با این منابع معرفتی پدید می‌آید. هر کدام از نظریه‌ها را که در علوم انسانی، جامعه‌شناسی، روانشناسی، مردم‌شناسی و علوم سیاسی می‌بینید، امکان ندارد در حاشیه فلسفه‌ای نباشد.