قاب جادویی و کودکان

فرشته ترقی‌جاه، پژوهشگر آموزش کودکان

تلویزیون از 2جنبه قابل‌بررسی است. برخی نیازهای طبیعی‌اند؛ ما تشنه می‌شویم آب می‌نوشیم، ‌گرسنه می‌شویم غذا می‌خوریم.یعنی به مقداری که تشنه یا گرسنه هستیم آب و غذا مصرف می‌کنیم و بعد برایمان کفایت می‌کند؛ به‌عبارتی این نیازها یک انتهایی دارد و در جایی رفع و متوقف می‌شود اما تلویزیون از جنسی است که نیاز طبیعی محسوب نشده و بدن به راحتی علائم و هشدارهایی مبنی بر پایان این نیاز را نمی‌دهد. تصور کنید سریالی را از آرشیو نگاه می‌کنید، ‌هر قسمت در لحظه حساسی تمام می‌شود و شما می‌خواهید برای گذران اوقات فراغت‌تان یک قسمت را ببینید اما تا جایی که فراغ بال دارید می‌نشینید و چند قسمت دیگر را هم می‌بینید. جنبه دیگر، اینکه تلویزیون دیدن قطعا برای بچه‌ها مضراتی دارد. سازمان بهداشت جهانی تأکید می‌کند مشاهده تلویزیون برای کودکان زیر 2سال ممنوع است، بعد از این سن هم زمان‌های مشخصی را برای هر سن اعلام می‌کند اما عموما بچه‌های ما زمان‌های بیشتر از حد استاندارد درگیر برنامه‌های تلویزیون هستند. برای کوتاه کردن این زمان، ‌لازم است ببینیم فرزند ما به چه چیزی علاقه دارد یا ما در کجا با چارچوب‌بندی‌ها و به تعبیری بکن‌نکن‌ها، ‌موانعی ایجاد می‌کنیم؛ به‌عنوان مثال فرزند ما اسباب‌بازی‌هایش را آورده و بازی می‌کند سپس ما از او می‌خواهیم بعد از پایان بازی اسباب‌بازی‌هایش را جمع کند اما وقتی همه‌‌چیز جمع شده، ‌احتمالا کودک نمی‌تواند اسبابی برای سرگرمی پیدا کند، ‌در نتیجه به‌احتمال زیاد سراغ تلویزیون می‌رود. اینکه چقدر کودک ما اجازه دارد با وسایل معمول خانه بازی کند، نیز بر این موضوع مؤثر است. هرقدر این محدودیت‌ها بیشتر باشد و اجازه ندهیم کودک با آزادی عمل بیشتری بازی کند، احتمال اینکه سراغ تلویزیون برود بیشتر می‌شود. اما مورد مهم دیگر این است که هرقدر هم که بچه‌ها در سرگرم کردن خودشان توانمند باشند، باز هم نیاز به هم‌بازی برای آنها یک نیاز جدی است. معمولا در خانواده‌های چند‌فرزندی، بچه‌ها با هم سرگرم می‌شوند اما بیشتر خانواده‌ها یا تک‌فرزند هستند یا بین فرزندانشان فاصله سنی زیاد وجود دارد و این امکان هم‌بازی شدن را ایجاد نمی‌کند. در این میان نقش خود ما به‌عنوان والد و بزرگ‌تر برای ایجاد نظم و زمان‌بندی در مصرف تلویزیون، بسیار پررنگ و مؤثر است. اگر ما بتوانیم با حضور کامل (بدون موبایل، تلفن، کار منزل و...) در شروع بازی‌ها از کودکانمان حمایت کنیم، آنها به ادامه بازی شوق بیشتری پیدا می‌کنند و پاسخ نیاز به سرگرم شدن را بیشتر از تماشای تلویزیون در بازی کردن می‌یابند.
برای تماشای تلویزیون می‌توانیم قواعدی مشخص کنیم؛ قاعده‌هایی مثل تعیین میزان استفاده از تلویزیون، اینکه چندبار در روز ببینیم، زمان دورهمی و صرف غذا تلویزیون خاموش باشد و... . بهتر است این قواعد با حضور و نظر کودکان تنظیم شود تا مفهوم انتخاب، احترام و پایبندی به قوانین را بیاموزند.