چالش بر سر احیای بافت‌های تاریخی

سیدمحمد بهشتی، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری به اظهارات اخیر اکبر ترکان، مشاور رئیس‌جمهور در امور هماهنگی نوسازی بافت‌های فرسوده و ناپایدار شهری که در سفر به مشهد گفته بود روش‌های کار در سازمان میراث فرهنگی کشور بسیار قدیمی است و روش اداره بناهای تاریخی باید تغییر کند، واکنش نشان داد. سیدمحمد بهشتی گفت: 30سال است که الگوی رفتاری در ایران در مقایسه با الگوی رفتاری جهان با آثار تاریخی متروک شده و نمونه آن نیز همان چیزی است که امروز در اطراف حرم مطهر رضوی در مشهد شاهد آن هستیم.

سیدمحمد بهشتی رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی کشور و رئیس کنونی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، اظهارات ترکان درخصوص دست‌وپاگیر بودن ضوابط میراث فرهنگی را تاب نیاورد و خطاب به او در گفت‌وگو با ایسنا گفت: رفتارهایی که مردم و مسئولان با بافت‌ها و بناهای تاریخی در کشور دارند، قدیمی است نه رفتار سازمان میراث‌فرهنگی با این بناها.
بهشتی گفت:‌ مباحث حفاظتی در حوزه میراث فرهنگی، بسیار تخصصی هستند و از کسانی‌ که بیرون از این حوزه تخصصی قرار دارند توقع نمی‌رود با دقایق و ظرایف میراث فرهنگی آشنا باشند. بنابراین بهتر این است که از اظهارنظر پرهیز کنند. او با بیان اینکه ضوابط و مقررات حفاظتی امر ملی نیست بلکه مسئله‌ای جهانی است، تأکید کرد: اتفاقا ضوابط این حوزه، به‌روز است چون ما ناگزیر هستیم که تابع منشورها و ضوابط ایکوموس و یونسکو و دیگر نهادهای جهانی باشیم و به همین دلیل همه‌‌چیز در این حوزه دائم به‌روزرسانی می‌شود. اما آنچه به‌روز نیست، قواعد و ضوابط طرح‌های شهری و ساخت‌وساز در حریم آثار تاریخی است.

بهشتی افزود: مردم رم، لندن و پاریس هم با این شرایط مواجه بوده‌اند و خوب است ببینیم آنها با بافت‌های تاریخی خود چه کرده‌اند، آنها نیز در قرن بیست‌ویکم زندگی می‌کنند و بیشتر از ما در جریان تحولات جدید قرار دارند. اما به‌شدت از بافت‌های تاریخی شهرهای خود مراقبت و حفاظت می‌کنند و کارهایی را که ما در مشهد و دیگر شهرهای دارای بافت تاریخی کرده‌ایم انجام نمی‌دهند.

او با اشاره به اینکه مشکل بافت تاریخی مشهد ناشی از دور باطلی است که با اتکا به 3 اصطلاح تکرار می‌شود، در مورد این اصطلاح‌ها گفت: اصطلاح «تراز صفر» در صحبت‌های مدیریت شهری و مسئولان استان به آن معناست که هر هزینه‌ای در بافت پیرامون حرم می‌شود، از محل درآمد خودش باید باشد. البته معنا اینطور برداشت می‌شود، درصورتی‌که ظاهرا از روز اول، مقصود از به‌کار بردن این اصطلاح چنین نبوده است.

بهشتی دومین اصطلاحی که به‌طور دائم تکرار می‌شود را اصطلاح «حقوق مکتسبه» می‌داند؛ به این معنی که «کسانی که توافقی با شهرداری کرده‌اند، دارای حقوقی شده‌اند و این حقوق حتما باید مراعات شود».

رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اصطلاح سوم را «اوراق قرضه» بیان کرد که برای تملک و ساخت‌‌وساز بخش‌هایی از محدوده اطراف حرم اوراق قرضه فروخته‌اند و باید سود ماهانه به دارندگان این اوراق بپردازند و گفت: بر این اساس برای تأمین این مبلغ اقدام به ساخت و سازهای عظیم می‌شود.

به گفته بهشتی، این 3 اصطلاح بهانه‌ای برای باطل‌کردن هر نوع نظر و فکر دیگری مطرح می‌شود. او گفت: با توجه به اهمیت بافت پیرامون حرم و وجود حرم امام رضا(ع) در این بافت، اساسا مفاهیمی مانند «تراز صفر» بی‌معنی است؛ چراکه باید در سطح ملی برای این «جا» هزینه کنیم. متمرکز کردن حقوق مکتسبه در این «جا» نیز کاری اشتباه است، بلکه باید این حقوق مکتسبه را به نقاط دیگر شهر منتقل کنند.

او با اشاره به مطرح‌شدن بحث اوراق قرضه گفت: تعجب می‌کنم که چطور جبران حیف و میل در مؤسسات اعتباری خصوصی را با پول خزانه مجاز می‌دانیم ولی در مورد اوراق قرضه اصلا به‌دنبال راه‌حلی با اتکا به منابع عمومی نیستیم. رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت: این 3موضوع 3رکن مخل حل‌وفصل مسائل بافت تاریخی پیرامون حرم رضوی در مشهد است و باید این 3موضوع حل شود.

سیدمحمد بهشتی همچنین درخصوص برخی اظهارات برای بالاتر بردن گنبد حرم امام رضا(ع) تأکید کرد: بالاتر بردن ارتفاع گنبد حرم امام رضا(ع) نیز به مسائل بافت تاریخی پیرامون حرم مربوط نیست و این اقدام نیز اشتباه است، چون به لحاظ قانونی موظف هستند ضوابط میراث فرهنگی را مراعات کنند و سازمان میراث فرهنگی نیز طبق قانون نمی‌تواند اجازه چنین کاری را بدهد.


   ترکان چه گفت

اکبر ترکان چند روز پیش در بازدید از وضعیت بافت تاریخی شهر مشهد، گفت: روش کار در سازمان میراث فرهنگی قدیمی است و دست‌وپای او را بسته است. اکبر ترکان حتی به این هم بسنده نکرد و گفت که بوروکراسی‌های میراث فرهنگی خفه‌کننده است و سازمان میراث فرهنگی باید خود را از قید و بندها رها کند. به گزارش همشهری، مشاور رئیس‌جمهور در امور هماهنگی نوسازی بافت‌های فرسوده و ناپایدار شهری مسئولان میراث فرهنگی را به این دلیل مورد عتاب قرار داده است که ضوابط حفاظت از میراث فرهنگی کشور اجازه تخریب و نوسازی بافت‌ها و بناهای تاریخی را نمی‌دهد و ظاهرا ترکان نیز به‌دلیل وجود همین ضوابط قانونی است که آنها را در نوسازی شهری دست‌وپاگیر می‌داند.