مشارکت برای تغییر شهر

حامد فوقانی- دبیر گروه شهری

شهرها در حال تغییر شکل و حتی ماهیت هستند؛ موضوعی که یکی از دلایل مهم آن شیوع بیماری‌های نوظهور است. پاندمی‌ها باعث شده‌اند تا متخصصان عرصه‌های شهرسازی و معماری برای آینده شهرها به تکاپو بیفتند و با توفان‌های فکری به‌دنبال خلق طرح‌های جدید باشند. آنها سعی می‌کنند از دل ایده‌ها، طرح‌هایی را بیرون بکشند که نتیجه‌شان حفظ سلامت شهروندان با وجود متوقف نشدن فعالیت‌هاست؛ یعنی شهروندان بتوانند با خیال راحت بر همان مسیری حرکت کنند که پیش‌تر می‌رفتند. البته که شاید هم خودشان متوجه نشوند چطور در تفریح و گردش فاصله‌گذاری فیزیکی را رعایت می‌کنند، چطور سفرهای شهری خود را مدیریت می‌کنند، چطور هوشمندانه به خرید می‌روند و... . درواقع شهروندان در شهرهای یادگیرنده، آموزش می‌بینند که حقوق خود و دیگری را در فضاهای همگانی نو به رسمیت بشناسند و مشارکت مناسبی برای توسعه پایدار شهر داشته باشند. یادگیری به‌معنای انباشتن، اندیشیدن، استفاده از دانش مهارت‌ها و نگرش‌های پیچیده به‌گونه‌ای که یک فرد یا گروه بتواند سازگاری با فعالیت محیط‌های در حال تغییر خود داشته باشد.
به هر ترتیب شهرها در حال پوست‌اندازی هستند و از یک‌سو تکنولوژی‌های جدید به سرعت در همه بخش‌ها به‌کار گرفته می‌شوند و از سوی دیگر شهروندان دائما آموزش می‎بینند که سبک زندگی خود را چگونه با تغییرات تنظیم کنند؛ این نکته‌ای است که برای شهرهای ایران با لحاظ کردن پایه‌های سنتی و دینی اهمیت فراوانی دارد و شهروندان باید آگاهانه بدانند چطور زندگی خود را در راهی درست و البته با مشارکت‌های فعال هدایت کنند؛ چراکه اساس پیشرفت شهرها را مشارکت‌های مردمی تضمین می‌کند.
همین حالا اگر عبارت Citizen participation (مشارکت شهروندی) را جست‌‌وجو کنید، نه‌تنها با مقاله‌های متعددی درخصوص اهمیت مشارکت مردمی در پیشبرد اهداف شهری روبه‌رو خواهید شد، بلکه به سایت مؤسسه‌هایی می‌رسید که کارکردشان ایجاد درگاه‌هایی نوین در برخورداری از ایده‌ها و نظر مردم به‌ویژه جوانان و نخبگان است. این مسئله برای کلانشهرهای ایران نیز قابل توجه است و بر همین باب، مدیریت شهری جدید تهران، طرحی با عنوان «راه‌اندازی شبکه جمع‌سپاری و مشارکت شهروندی شهر» را تدوین کرده است. این طرح هم‌اکنون در نوبت ارائه به صحن شورا قرار گرفته و به‌خاطر اهمیت، می‌تواند هرچه زودتر به فهرست دستورکارهای آینده نزدیک اضافه شود. به موجب این طرح، با توجه به ضرورت بهره‌گیری از مشارکت عمومی شهروندان و استفاده از ظرفیت فکری و دانشی نخبگان در نظام مدیریت شهری، شهرداری تهران مکلف می‌شود با همکاری کمیسیون برنامه و بودجه و با مشورت سایر کمیسیون‌های شورا، نسبت به راه‌اندازی «شبکه جمع‌سپاری و مشارکت شهروندی شهر تهران» در بستر فضای مجازی اقدام و اساسنامه پیشنهادی آن را ظرف 2ماه به شورای شهر تهران ارائه کند. ناگفته نماند مدیریت شهری پیشین نیز طرحی مشابه را در قالب سامانه مصوبات به اجرا درآورد، اما مکانیزم آن به‌گونه‌ای نبود که ایده‌ها و نظرات شهروندان و متخصصان در چارچوب صحیح ارائه و بررسی شود. پراکندگی کار و فقدان چارتی که هر شهروند قادر باشد تا پیشنهاد خود را در مرحله‌ای تعیین شده جلو ببرد، در این طرح به اجرا درآمده دیده می‌شود؛ بنابراین مدیریت شهری جدید طرحی نو را به میان آورده که با بهره‌گیری از بستر هوشمند فضای مجازی، کار راحت‌تر، شفاف‌تر و مشخص‌تر شود. همین نکته از اهمیت تعیین‌تکلیف هرچه سریع‌تر آن حکایت می‌کند.
نتیجه: شهرهایی موفق‌تر خواهند بود که هم با استفاده از بسترهای الکترونیکی و تکنولوژی بتوانند انجام فعالیت‌های شهروندی همراه با حفظ سلامتی را به بهترین شکل، فراهم آورند و هم سیستم‌های نوین را در افزایش مشارکت شهروندی و بهبود سطح آگاهی آنها به‌کار گیرند. با این اوصاف، باید اقدامات جدید مدیریت شهری مثل به‌کارگیری سیستم‌های پیشرفته تهویه هوا در مترو و شبکه جمع‌سپاری و مشارکت شهروندی را به فال نیک گرفت. اگرچه داشتن رفتار، عمل و عکس‌العمل آگاهانه در این زمینه‌ها را نباید فراموش کرد؛ چه آنکه با وجود استقرار سیستم‌ مخصوص تهویه هوا یا ممانعت از ورود افراد واکسن‌نزده به مترو، باز هم باید ماسک زد.