گزارش
افزایش کودکان بی سرپرست در دوره کرونا افسانه است
اکنون متوفیان کرونا در سنین بالا بوده و کودکان کوچک نداشته‌اند
نگار حسینخانی، روزنامه‌نگار
بسیاری از سازمان‌ها و مراکز دولتی، آمار جداگانه‌ای از دوران شیوع کرونا تهیه و تنظیم کرده‌اند. آنها معتقدند با تغییر سبک زندگی مردم در دوران پاندمی و عوارض ناشی از آن چون مرگ‌ومیر، فقر و مسائل روان‌شناختی تغییراتی در روند کاری سازمان‌ها، نهادها و ارگان‌ها ایجاد شده است؛ امری که چندان دور از ذهن هم نیست؛ از این‌رو سعی کردیم این تغییر را در وضعیت فرزندخواندگی و روال فرزندپذیری توسط خانواده‌های خارج از کشور، همچنین سیر فرزندخواندگی در شهرهای مختلف از سعید بابایی، مدیرکل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور بپرسیم و به این نکته بپردازیم که چرا کرونا درباره فرزندپذیری تغییری در آمار ایجاد نکرده است.
کرونا در این چند سال چه تغییری در روند فرزندپذیری ایجاد کرده است؟ آیا مرگ‌های ناشی از شیوع این ویروس، آمار فرزندخواندگی را تغییر داده است؟
آمار ورودی‌های حوزه شبه‌خانواده (نگهداری از کودکان بی‌سرپرست) در دوران کرونا برخلاف تصور افزایش نیافته است. تنها 2مورد وجود داشت که به‌علت فوت یکی از والدین فرزندپذیر، خانواده قادر به ادامه فرزندخواندگی نبود و ناچار منجر به فسخ فرزندخواندگی و بازگشت کودک به بهزیستی شد. علت افزایش نیافتن ورودی کودکان بی‌سرپرست به بهزیستی را می‌توان در چند عامل جست‌وجو کرد؛ نخست اینکه قاطبه متوفیان سنین بالا داشته‌اند که همین امر موجب می‌شود کودکان کوچک نداشته باشند و دوم اینکه طبق سنن فرهنگی اصیل ما، بسیاری از کودکان بی‌سرپرست در کشور تحت تکفل اقوام خود قرار می‌گیرند و خانواده‌شان از آنان حمایت می‌کنند.
صلاحیت خانواده چطور بررسی خواهد شد؟
درباره کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست در جهان، اولویت واگذاری به خانواده است. وقتی کودکی به بهزیستی ارجاع می‌شود در درجه نخست تلاش می‌شود تا درصورت بهبود وضعیت خانواده باز پیوند کودک و خانواده صورت بگیرد. درصورت عدم‌حصول نتیجه تلاش می‌شود تا کودک به یکی از اقوام درجه اول مانند پدربزرگ و مادربزرگ یا خاله و عمو و عمه و دایی سپرده شود؛ در غیراین صورت و درصورت سلب صلاحیت والدین، راه برای فرزندخواندگی باز است که باز کودک وارد یک خانواده صاحب صلاحیت می‌شود. در نهایت اگر هیچ‌کدام از مسیرهای فوق فراهم نبود، بحث نگهداری کودک در مراکز شبه‌خانواده زیرنظر بهزیستی دنبال می‌شود.
پس این آمار ثابت چگونه است و آیا شهر به شهر با هم فرق می‌کند؟
هم‌اکنون حدود 18هزار کودک و نوجوان در خانواده جایگزین حمایت می‌شوند. هر ساله حدود 2هزار کودک به فرزندخواندگی می‌روند و حدود 10هزار کودک و نوجوان در مراکز بهزیستی هستند. این نسبت در دهه‌های گذشته برعکس بود، اما تلاش شده نسبت به سمت نگهداری این کودکان در خانواده پیش برود. در بعضی استان‌ها که بافت خانوادگی قوی‌تر است، درصد بالاتری از این کودکان در خانواده نگهداری می‌شوند. برعکس در بعضی استان‌ها که مهاجرپذیر بوده و بافت یکدستی ندارند، تعداد مراکز و کودکانی که در آنجا نگهداری می‌شوند، زیاد است؛ مانند استان‌های تهران و خراسان رضوی.
درباره پدیده‌های نوظهور مثلا کودکانی که رها شده‌اند، مهاجران، آن دسته از خانواده‌ها که به‌علت فقر خیابان‌خواب شده‌اند و قادر به نگهداری از فرزندانشان نیستند و گرمخانه‌ها نیز از حضور آنها با توجه به شرایط سنی امتناع می‌کنند، چه شرایطی درنظر گرفته شده است؟
هر شهروندی که مطلع شد کودکی بی‌سرپرست یا بدسرپرست است باید با تماس با شماره 123این موضوع را به بهزیستی اطلاع دهد تا توسط این سازمان مورد بررسی قرار گیرد. در کل اگر پرونده کودکی به سبب فقدان سرپرست مؤثر به دفتر ما ارجاع شود، باقی موارد، دنبال می‌شود.
گاه شاهد حضور مهاجران افغانستانی با فرزندان خود در محیط‌های نامناسب هستیم. با این موارد چه می‌کنید؟
دفتر امور آسیب‌دیدگان اجتماعی در این‌باره می‌تواند اظهارنظر کند.
روند فرزندخواندگی برای آن دسته که خارج از کشور زندگی می‌کنند، چگونه است؟
شما باید در برگ مصاحبه اولیه، اعلام کنید که قصد فرزندپذیری از کدام استان را دارید. درصورتی که استان مدنظرتان را اعلام نکنید، بهزیستی به‌صورت پیش‌فرض بهزیستی استان تهران را انتخاب می‌کند. بعد از بررسی سؤالات مربوط به مشخصات فردی و مصاحبه اولیه و وجود کودک متناسب با شرایط شما، باید برای ارائه مدارک بعدی به مراجع ذیصلاح فرزندپذیری محل اقامت‌تان مراجعه کنید. البته ساکنان خارج از ایران توسط کنسولگری به مراجع مذکور معرفی خواهند شد.
این رویه از طریق کنسولگری ادامه پیدا می‌کند یا بهزیستی ادامه روند را بر عهده خواهد داشت؟
باید تصویر مدارک و ترجمه آن را در سامانه قرار دهند. مدارک باید توسط دارالترجمه رسمی، ترجمه شود. سپس اصل و ترجمه آن از طریق کنسولگری به بهزیستی ایران ارائه شود. مرجع فرزندپذیری کشور محل اقامت باید کتباً (مجزا یا به همراه گزارش مددکاری) صراحتاً متعهد شود که از زمان ورود کودک به آن کشور تا پایان 18سالگی بر وضعیت کودک تحت سرپرستی و خانواده نظارت کرده و گزارش‌های مربوطه را در دوره‌های زمانی مقرر مطابق ضوابط و مقررات سازمان بهزیستی ایران از طریق سفارتخانه یا دفتر حافظ منافع و کنسولگری به بهزیستی ارسال می‌کند. همچنین فرد به مرجع متناظر با اداره سوءپیشینه و سازمان پزشکی‌قانونی در ایران معرفی خواهد شد. مراجعان باید به سازمان پزشکی‌قانونی برای ارزیابی بررسی وضعیت جسم و روان، عدم‌اعتیاد به مواد‌مخدر، مواد روانگردان و الکل، نازایی و ناباروری و بررسی پیشینه کیفری، و همچنین دریافت گواهی عدم‌سوءپیشینه از مراجع خارج از کشور، به اداره تشخیص هویت در ایران توسط بهزیستی معرفی شوند.
در بخشی از کارهای بهزیستی مشاوره با خانواده فرزندپذیر انجام می‌شود. خانواده‌های خارج از ایران چگونه این روند را طی می‌کنند؟
برای مشاوره فرزندپذیری در ایران هم به مراجع ذیصلاح معرفی می‌شوند. همه مدارک مراجعان خارجی باید توسط مترجمان رسمی در ایران و خارج از کشور به زبان فارسی ترجمه شود و به انضمام اصل گواهی‌ها به تأیید نمایندگی برسد و از طریق وزارت امور خارجه به دفتر روابط‌عمومی و امور بین‌الملل بهزیستی ایران ارسال شود. بهزیستی بعد از بررسی سوابق و مدارک، درصورتی که صلاحیت را تأیید کند، از فرد برای شرکت در جلسه کمیته فرزندپذیری در ایران دعوت می‌کند. بعد از تأیید نهایی مدارک برای صدور حکم به دادگاه ارائه می‌شود. کودک هم توسط بهزیستی استان به شما معرفی می‌شود. اگر کودک را قبول کنید، صورتجلسه تحویل امضا می‌شود و کودک به شکل آزمایشی و به‌مدت حداکثر 6ماه تحویل خواهد شد و می‌توانید به همراه کودک از کشور خارج شوید.
آیا به محض تأیید مدارک، کودک به خارج از ایران فرستاده می‌شود یا دوره آزمایشی برای این گروه هم وجود دارد؟
در خروج کودک یا نوجوان از کشور باید بدانید که در دوره 6ماهه آزمایشی، امکان اخذ یا اصلاح شناسنامه کودک با نام شما وجود ندارد؛ بنابراین به‌دلیل عدم‌امکان صدور گذرنامه برای کودک در این مرحله، معمولاً کشورها اجازه ورود کودک به کشورشان را نمی‌دهند و باید 6ماه در ایران زندگی کنید. بنابراین لازم است محل سکونتی در ایران به بهزیستی معرفی کنید و اگر امکان خروج کودک در دوره آزمایشی را داشته باشید، باید تضمین مناسب برای بازگشت کودک یا نوجوان تا پایان دوره آزمایشی به دادستان سپرده شود. در دوره آزمایشی هم بر وضعیت کودک نظارت می‌شود و درصورت تأیید بهزیستی حکم دائم سرپرستی صادر می‌شود.
چه زمانی کارهای شناسنامه و اداره ثبت احوال طی خواهد شد؟
بعد از آن برای صدور شناسنامه به اداره ثبت احوال و اصلاح شناسنامه معرفی می‌شوند و پس از آن انجام تملیک یا تعهدات مالی به نفع کودک در دفترخانه اسناد رسمی انجام می‌شود. بعد تصویر مدرک به بهزیستی ارائه می‌شود. پس از آن در اداره بیمه برای فرزندخوانده حساب بیمه عمر افتتاح می‌شود. با هماهنگی‌های بین‌بخشی بهزیستی با دادگاه خانواده، سازمان پزشکی‌قانونی، اداره تشخیص هویت و مشاوره‌های فرزندپذیری برای مراجعان داخل کشور و نیز برای متقاضیان خارج از کشور اقدامات و تعامل بهزیستی با نمایندگی‌ها، وزارت امور خارجه، مراجع فرزندپذیری خارج از کشور و... انجام می‌شود. فرایند سرپرستی طولانی و زمان‌بر است؛ بنابراین لازم است در همه مراحل صبور بود.
اکنون چند خانواده منتظر فرزند هستند؟
حدود ۲۶هزار متقاضی در صف فرزندخواندگی هستند که بیشترین متقاضیان در استان‌های تهران با 5هزار و ۳۴۴ زوج متقاضی، اصفهان با 2هزار و ۷۰۲ و خراسان رضوی با 2هزار و ۳۸۱ زوج متقاضی هستند و استان‌های کرمان، فارس، البرز و مازندران در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. کمترین متقاضیان نیز مربوط به استان‌های زنجان با ۲۲۰ زوج، چهارمحال و بختیاری با ۲۱۲، کردستان ۲۰۲، ایلام ۱۳۰ و کهگیلویه و بویراحمد با ۱۱۸ خانواده متقاضی ثبت شده است. این تعداد کودک قابل واگذاری به فرزندخواندگی هستند و این بدان معناست که اگر ضوابط و قوانین هم وجود نداشت، حدود ۲۴هزار خانواده باید منتظر نوبت برای سرپرستی فرزند می‌ماندند.
