حرکت بهارستان به سمت شفافیت

حمیدرضا بوجاریان-روزنامه‌نگار

موضوع شفافیت فعالیت‌های نمایندگان از اواخر مجلس دهم مطرح بود. از شهریور۹۷ چند طرح مشابه در دستور کار قرار داشت؛ طرح‌هایی با عناوین مختلف که هیچ‌کدام به نتیجه نرسید؛ از «طرح اصلاح ماده۱۱۷ قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی» و «طرح الحاق 2تبصره به ماده۱۱۹ قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی» گرفته تا «طرح شفافیت آرای نظام تقنینی».
طرح موسوم به شفافیت آرا و فعالیت نمایندگان از نخستین طرح‌هایی بود که در همان نخستین روزهای فعالیت نمایندگان مجلس یازدهم مطرح و ۱۳خردادماه سال98 اعلام وصول شد. طراحان این طرح در دلایل تدوین آن تأکید داشتند: «با توجه به مطالبه عمومی مردم و تعهد اکثر نمایندگان مجلس یازدهم به مردم برای پیگیری موضوع و به‌دلیل نقش مهم شفافیت در مبارزه با فساد و ویژه‌خواری و نظر به اینکه پیش از استفاده از سیستم الکترونیکی، آرای نمایندگان در جلسه‌های علنی شفاف بوده است، این طرح تقدیم مجلس می‌شود.

مفاد طرح شفافیت چه بود؟
در طرح شفافیت، قرار بود با پیش‌بینی امکان حضور نماینده صداوسیما در کمیسیون‌ها و تهیه گزارش، عملکرد کمیسیون‌های مجلس شفاف شود. همچنین در این طرح بر لزوم انتشار عملکرد نمایندگان در تصویب طرح‌ها و لوایح به تفکیک موافق، مخالف، ممتنع و مشارکت نکردن در رای‌گیری و نیز اعلام وضعیت حضور و غیاب، تأخیر و مأموریت آنها هنگام برگزاری جلسه‌های مجلس تصریح شده بود. در عین حال، طراحان سازوکار و شیوه مخفی کردن رأی‌گیری در جلسه‌های صحن علنی را نیز پیش‌بینی کرده‌ بودند. اواخر شهریور99، دفتر مطالعات حقوقی مرکز پژوهش‌های مجلس نظر کارشناسی خود را ارائه و از این طرح دفاع کرد و تصویب آن را نقش‌آفرینی در تعیین حق و تکلیف مردم و تنظیم روابط اجتماعی ضروری دانسته بود. مرکز پژوهش‌های مجلس طرح پیشنهادی مجلس را دربرگیرنده بخش قابل‌توجهی از الزامات شفافیت آرا دانسته بود.

طرحی که ناکام ماند
۱۲آبان99، ۵ماه بعد از تصویب طرح اولیه، رسیدگی به طرحی که به امضای ۱۷۶نماینده رسیده بود در کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی به پایان رسید. چون این طرح به موضوع آیین‌نامه داخلی مجلس مرتبط می‌شد برای تصویب آن دوسوم نمایندگان باید رأی مثبت خود را اعلام می‌کردند. در روز رأی‌گیری و برخلاف انتظار، طرح شفافیت آرای نمایندگان با 3رأی کمتر از حدنصاب به تصویب نرسید و از دستور کار خارج شد تا یکی از مهم‌ترین شعارهای نمایندگان مجلس به سرانجام نرسد.
اکنون بعد از گذشت یک سال از تصویب نشدن این طرح، 90نفر از نمایندگان مجلس با امضای نامه‌ای خواستار در دستور کار قرار گرفتن دوباره این طرح با درنظر گرفتن الزامات قانونی در شفافیت شدند؛ اقدامی که به‌گفته ابوالفضل عمویی، نماینده مردم تهران در مجلس و یکی از امضا‌کنندگان این نامه، سبب تسریع در روند بررسی طرح شفافیت نمایندگان می‌شود. او به همشهری می‌گوید: برخی ملاحظات امنیتی، اجتماعی، قومی و صنفی درباره این طرح وجود دارد که در بررسی نهایی آن باید به این موارد توجه کرد. او شفافیت آرای نمایندگان را به نفع مردم و نمایندگان می‌داند و می‌‌گوید: تصویب این طرح قطعا به بهبود عملکرد نمایندگان در فرایند قانونگذاری کمک خواهد کرد و سبب شناخت بهتر مردم از نماینده‌ای خواهد شد که به او رأی داده‌‌اند.

شفافیت را از مجلس شروع کنید
بر این اساس، امضا‌کنندگان طرح شفافیت درخواست کرده‌اند طرح در ابتدا به شکل داوطلبانه در مجلس از سوی نمایندگانی که علاقه‌مند به اجرای این طرح هستند اجرا و در مراحل بعدی، بعد از رأی مجلس به شکل عمومی اجرا شود. نمایندگان امضا‌کننده نامه به رئیس مجلس، طرح شفافیت نمایندگان را طرحی انقلابی نامیده‌‌ و تأکید کرده‌اند ضرورت دارد کلیات طرح به‌صورت دوشوری به رأی گذاشته شده و رأی‌گیری برای آن به شکل علنی و شفاف انجام شود. این نمایندگان خواسته‌اند تا قبل از رای‌گیری طرح، بخش‌هایی از مفاد گزارش نهایی که به حقوق فردی نمایندگان مربوط است، ازجمله اعلام شفاف وضعیت آرای نماینده در هر جلسه علنی، درباره امضا‌کنندگان این نامه به‌صورت داوطلبانه اجرا شود.
 در نامه نمایندگان از هیأت‌رئیسه مجلس خواسته شده است بخش مربوط به‌ خود را در متن گزارش نهایی طرح در نخستین جلسه مجلس اجرا کند تا عملکرد نمایندگان امضا‌کننده به شکل شفاف در معرض دید عموم مردم قرار بگیرد. محمدصالح جوکار، نماینده مردم یزد و یکی دیگر از امضا‌کنندگان این طرح معتقد است انتشار عملکرد نمایندگان در مجلس مزایای بسیاری برای نظام اداری و تصمیم‌گیری کشور و نیز مردم دارد: اگر مجلس شفافیت را از خودش شروع کند، یقینا دیگران هم در این موضوع همراهی خواهند کرد. دیگر دستگاه‌ها از اجرایی گرفته تا قضایی و سایر دستگاه‌های دخیل در حوزه تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری با این اقدام مجلس شفاف‌تر عمل خواهند کرد و با این اقدام، مردم پذیرش بهتر و بیشتری نسبت به قوانین پیدا می‌کنند.
 وی با بیان اینکه برخی نمایندگان دغدغه‌ها و ملاحظاتی پیرامون این طرح دارند، گفت: این استدلال که ممکن است شفاف عمل کردن نمایندگان خطری را متوجه آنان کند، قبول ندارم؛ چراکه نمایندگان حق دارند و باید در موضوعات مختلف به شکل شفاف اعلام نظر و موضع‌گیری کنند. شفافیت در عملکرد نمایندگان بدون شک به بهبود ابعاد کارشناسی آرای نمایندگان کمک خواهد کرد.
 نماینده مردم یزد ادامه می‌دهد: در مجموع آنچه در طرح شفافیت نمایندگان دنبال آن هستیم این است که شفافیت آرای نمایندگان منجر به تامین منافع ملی و جلوگیری از رأی دادن احساسی و بدون پشتوانه کارشناسی شود.